Đông về nhớ món canh uôi

Bữa cơm quây quần của gia đình người Thái.

Nhắc đến ẩm thực của đồng bào Thái, người ta thường nghĩ ngay tới các món cơm lam, xôi ngũ sắc, cá nướng, thịt nướng... Dẫu vậy, với bà con nơi các bản vùng cao canh uôi (tiếng Thái gọi là kéng kháu bứa) mới thực sự là món ăn “đỉnh”, có mặt trong hầu hết các bữa cơm thường ngày cũng như dịp tiếp khách. Đó là món canh được nấu từ những nguyên liệu sẵn có của núi rừng, sông suối - một sự hòa quyện giản dị nhưng tinh tế giữa gạo, cá và măng.

Măng tươi, nguyên liệu quen thuộc trong món canh uôi của đồng bào Thái.

Theo những bậc cao niên, canh uôi xuất hiện từ rất lâu, gắn liền với đời sống, lao động của người dân bản Thái. Trước đây mỗi khi đi làm nương, rẫy, đàn ông thường tranh thủ đi đặt bẫy để bắt con sóc, con chuột... còn chị em phụ nữ rủ nhau ra suối xúc tôm, cá. Từ những con sóc, con chuột hay nắm tôm, cá nhỏ xúc được chỉ cần thêm chút gạo giã nhuyễn, vài ngọn rau rừng, hay mấy củ măng là có ngay nồi canh nóng hổi, thơm phức.

Bà Hà Thị Mai ở thôn Kim Đồng, xã Thanh Kỳ kể lại: “Từ nhỏ tôi đã quen với bát canh uôi. Mùa đông ngày nào nhà cũng nấu. Khách đến chơi dù nhà bận đến mấy cũng phải đặt nồi lên bếp để nấu món canh uôi cho ấm bụng. Với người Thái, thiếu gì thì thiếu, bữa cơm ngày lạnh mà không có bát canh uôi là thấy thiếu hương vị của bản”.

Theo bà Mai, muốn có nồi canh uôi ngon nhất thiết phải có cá nhỏ, thường là cá suối tươi, thân mềm, xương nhuyễn. Cá được rửa sạch, ướp cùng chút muối để giữ độ săn và khử mùi tanh. Gạo tẻ ngâm vài giờ rồi dã mịn, sao cho khi nấu tạo được độ sánh vừa phải. Măng tươi được thái sợi mỏng ngâm với nước muối để giảm vị hăng. Sơ chế xong nguyên liệu thì bắt đầu nấu canh.

Khi nồi nước dùng được đun sôi sẽ cho măng vào nấu, sau khoảng 15 phút tiếp tục cho gạo giã nhỏ vào. Quan sát thấy nồi canh sôi trở lại sẽ cho phần cá vào đun tiếp. Đun lửa riu chừng 20 phút, nêm thêm chút muối, mì chính cùng nắm rau thơm thả vào nồi. Chỉ vậy thôi, nồi canh uôi đã hoàn chỉnh với mùi thơm tỏa ra vô cùng hấp dẫn.

Một nồi canh uôi đạt chuẩn là có độ sánh vừa phải, không đặc như cháo, không loãng như canh rau thường ngày. Khi ăn, cá phải còn nguyên con, không bị nát, xương mềm, thịt ngọt. Măng giòn, gạo dẻo quyện cùng vì ngọt thanh tự nhiên từ cá suối. Chỉ cần một bát canh nóng hổi ăn cùng cơm trắng hay rắc thêm chút mắc khén cũng đủ làm ấm cả căn bếp mùa đông.

Bà Hà Thị Mai hướng dẫn cách nấu canh uôi thơm dẻo.

Không chỉ là món ăn, canh uôi còn là ký ức của nhiều thế hệ người Thái. Những đứa trẻ đi học xa nhà, người lớn đi làm ăn phương xa... mỗi khi nhắc đến bản làng họ đều nhớ nhiều nhất chính là hương vị nồi canh uôi mẹ nấu. Trong cái lạnh của mùa đông, cảm giác được ngồi quanh bếp lửa, nghe tiếng củi nổ lách tách, đợi nồi canh sôi lên thơm phức là những khoảnh khắc không thể nào quên.

Phương Chính