'Đồng vốn xanh' kiến tạo tương lai nông nghiệp Việt - Bài 4: Đưa carbon trở thành tài sản

Bài 4: Đưa carbon trở thành tài sản

Báo cáo của Việt Nam tại COP28 khẳng định nông nghiệp - lĩnh vực chiếm gần 40% lực lượng lao động và là nguồn phát thải lớn nhất sẽ là mặt trận trọng yếu để đạt mục tiêu Net Zero vào năm 2050. Những mô hình nông nghiệp xanh tại Cần Thơ, Thanh Hóa, Hải Phòng… vừa là câu chuyện đổi mới sản xuất, vừa là thực tiễn chứng minh cho tầm nhìn quốc gia xây dựng nền nông nghiệp carbon thấp.

Những “tế bào” đầu tiên của nền kinh tế carbon

Nền kinh tế carbon, nơi giá trị tăng trưởng không chỉ đo bằng sản lượng hay lợi nhuận mà còn được đo bằng khả năng giảm phát thải, lưu giữ và tái tạo tài nguyên đang dần hình thành trên cánh đồng, khu rừng và vùng sản xuất Việt Nam. Đây được coi là mô hình kinh tế mới, trong đó dòng vốn, công nghệ và tri thức cùng vận hành hướng tới phát triển xanh, tuần hoàn và bền vững.

Sự dịch chuyển này được định hướng bởi các chiến lược vĩ mô, đặc biệt là Nghị định 06/2022/NĐ-CP quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và Nghị định 119/2025/NĐ-CP cập nhật thủ tục phát triển dự án carbon, giám sát và phê duyệt. Điều này cho thấy sự vào cuộc của Agribank không đứng một mình mà nằm trong tổng thể chiến lược quốc gia.

Những tín hiệu đầu tiên đang xuất hiện rõ nét. Agribank, với vai trò là định chế tài chính chủ lực đã dành hơn 65.000 tỷ đồng cho các chương trình tín dụng xanh và nông nghiệp công nghệ cao. Trong 5 năm gần đây, ngân hàng đã hỗ trợ vốn cho hơn 350 mô hình và dự án chuyển đổi.

Tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), vốn tín dụng ưu đãi từ Agribank giúp nông dân chuyển đổi sang canh tác lúa phát thải thấp, áp dụng kỹ thuật tưới ướt, khô xen kẽ (AWD) và quản lý rơm rạ thông minh. Những mô hình này giảm phát thải ước tính 10,97 triệu tấn CO₂/năm nếu nhân rộng trên 1,9 triệu héc-ta, đồng thời tăng lợi nhuận ròng trung bình 1.211 USD/ha/năm.

Cánh đồng lúa ĐBSCL không chỉ mang lại mùa vàng bội thu mà hứa hẹn sẽ có thêm lợi nhuận kép từ tín chỉ carbon.

Ở các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên, nguồn vốn Agribank đồng hành cùng doanh nghiệp lâm nghiệp đầu tư vào rừng đạt chuẩn bền vững (FSC). Hiện vốn đã tài trợ cho quản lý hàng trăm nghìn héc-ta rừng FSC, tạo ra nguồn tài sản carbon tự nhiên đáng kể với tiềm năng hấp thụ CO2 lớn. Chỉ riêng năm 2023, Việt Nam đã bán thành công 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng cho World Bank, thu về 51,5 triệu USD, đồng thời hơn 70.000 người giữ rừng và 1.356 cộng đồng hưởng lợi trực tiếp từ khoản thanh toán này. Giá tín chỉ carbon trong các thỏa thuận này dao động tùy dự án, từ 5-10 USD/tấn CO2.

Khi carbon trở thành một loại “tài sản” có thể đo đếm, giao dịch và tạo thu nhập, nông thôn nổi lên như trung tâm của kinh tế xanh, nơi tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo tồn hệ sinh thái. Khi các mô hình này được nhân rộng sẽ không chỉ tạo giá trị kinh tế mà còn định hình hệ thống sản xuất bền vững, nơi sinh kế người dân được cải thiện, môi trường được tái tạo và địa phương có thêm nguồn lực để phát triển.

Liên kết đa trụ cột - cầu nối cho thị trường carbon quốc gia

Khi Việt Nam dự kiến vận hành thị trường carbon trong nước vào năm 2028, việc hình thành các chuỗi liên kết hiệu quả giữa nông dân, doanh nghiệp, ngân hàng và cơ quan quản lý trở thành nền tảng cho sự phát triển bền vững của nông nghiệp. Agribank, với mạng lưới hơn 2.200 chi nhánh và phòng giao dịch đang đóng vai trò huyết mạch tài chính xanh, kết nối dòng vốn đến tận đồng ruộng, rừng trồng và trang trại sinh thái.

Điều quan trọng là dòng vốn này không đứng riêng mà gắn liền với nông dân, những người trực tiếp sản xuất và quản lý tài nguyên. Từ việc hướng dẫn kỹ thuật canh tác ít phát thải, quản lý rơm rạ, áp dụng tưới nước thông minh đến việc trồng và khai thác rừng bền vững, nông dân trở thành mắt xích trung tâm trong hệ sinh thái carbon.

Doanh nghiệp đóng vai trò đầu mối bao tiêu sản phẩm và phát triển chuỗi giá trị, trong khi các cơ quan quản lý, tổ chức khoa học - công nghệ cung cấp hướng dẫn, chứng nhận, giám sát MRV và đánh giá tác động môi trường, tạo thành mạng lưới hỗ trợ đồng bộ. Sự kết hợp này giúp từng dự án carbon vừa hiệu quả về kinh tế vừa minh bạch về dữ liệu, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Agribank chủ động và tích cực đầu tư phát triển nông nghiệp sạch, nông nghiệp công nghệ cao.

Sự phối hợp này mở ra bước chuyển quan trọng từ tín dụng xanh sang các hoạt động tài chính gắn với carbon, lĩnh vực mà Agribank đang tham gia tích cực. Bằng việc cung cấp vốn kịp thời và kết nối doanh nghiệp với các tổ chức mua tín chỉ, ngân hàng giúp các đơn vị trong nông nghiệp, lâm nghiệp và năng lượng tái tạo đáp ứng yêu cầu tham gia các quỹ carbon quốc tế, mở rộng cơ hội giao dịch tín chỉ và gia tăng giá trị sản phẩm xuất khẩu. Khi doanh nghiệp có thêm dòng thu từ carbon, năng lực trả nợ được nâng cao, rủi ro tín dụng giảm đi, hình thành mối quan hệ hài hòa giữa mục tiêu tài chính và môi trường.

Những kết quả bước đầu được chứng minh qua nhiều mô hình liên kết: Từ canh tác lúa phát thải thấp, thu gom phụ phẩm và quản lý nước thông minh; liên kết trồng và khai thác gỗ sinh khối đạt chuẩn bền vững; đến nông nghiệp hữu cơ kết hợp thủy sinh giúp tái tạo đất kém hiệu quả. Song song đó, các dự án điện gió và trang trại hầm biogas xử lý khí thải và tái sử dụng năng lượng góp phần giảm phát thải và tiết kiệm chi phí.

Một dự án điện gió tại Tuy Phong (Bình Thuận).

Ông Lang Văn In, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH Văn Lang Yufukuya, công ty có dự án xuất khẩu tín chỉ carbon đầu tiên của Việt Nam chia sẻ: “Vốn từ Agribank đã giúp công ty nâng cấp dây chuyền chế biến gỗ sinh khối và mở rộng dự án trồng rừng. Dù gặp nhiều thách thức như chi phí giám sát MRV cao, thủ tục chứng nhận quốc tế phức tạp và yêu cầu minh bạch dữ liệu, sự đồng hành của ngân hàng đã giúp dự án vượt qua trở ngại và tiến gần hơn tới phát triển bền vững”.

Anh Đặng Hữu Tiện, cán bộ tín dụng Agribank chi nhánh Nam Thanh Hóa, nhận định: “Khi cấp vốn cho dự án trồng rừng, rủi ro tín dụng được giảm thiểu. Doanh nghiệp có đầu ra ổn định nhờ tín chỉ carbon, năng lực trả nợ được nâng cao. Sự liên kết giữa ngân hàng, nông dân, doanh nghiệp và các đối tác hỗ trợ kỹ thuật tạo nên hiệu quả kép vừa phát triển bền vững, vừa gia tăng lợi ích kinh tế”.

Việc ổn định sinh kế tại chỗ, giảm di cư lao động và cải thiện chất lượng sống vùng sâu chính là lợi ích kép mà dòng vốn xanh mang lại, góp phần tạo nên sự ổn định và thịnh vượng bền vững cho nông thôn Việt Nam trước biến đổi khí hậu. Những chuỗi liên kết hiệu quả này không chỉ nâng cao thu nhập cho nông dân mà còn gắn với các chương trình, đề án phát triển nông nghiệp và kinh tế - xã hội của địa phương, từ các dự án lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở Đồng bằng sông Cửu Long đến các mô hình rừng bền vững miền Trung và Bắc.

Khi mỗi thửa ruộng biết thở, mỗi cánh rừng biết nói và mỗi đồng vốn ngân hàng mang sắc xanh, đó sẽ là lúc Việt Nam đi bằng đôi chân vững vàng trên con đường phát triển bền vững, nơi nông dân, doanh nghiệp, ngân hàng và các đối tác khoa học - kỹ thuật cùng cộng sinh, tạo ra giá trị kinh tế gắn liền lợi ích môi trường và xã hội.

Nguyệt Hồ