Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi): 'Bệ phóng' chiến lược hạ tầng giao thông đường sắt

Tạo đột phá cho khu vực tư nhân

Tại các phiên thảo luận, nhiều đại biểu cho rằng trong bối cảnh hệ thống giao thông đô thị và liên tỉnh tại Việt Nam đang đối mặt với áp lực ngày càng lớn về ô nhiễm, ùn tắc và chi phí vận hành, dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) sẽ mở ra hành lang pháp lý then chốt, không chỉ tạo điều kiện cho ngành đường sắt Việt Nam cất cánh mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, bảo đảm quốc phòng - an ninh và bảo vệ môi trường.

Đặc biệt, đã bám sát các định hướng lớn của Đảng, thể chế hóa một số nội dung trong Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân và Nghị quyết số 198 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân. Đây là bước đột phá mạnh mẽ để tạo sức hút để khối doanh nghiệp tư nhân chủ động tham gia đầu tư, phát triển mạng lưới đường sắt.

Nhiều địa phương mong sớm có đường sắt cao tốc

Cụ thể, cho phép nhà đầu tư tư nhân được tham gia các dự án đường sắt quốc gia hoặc địa phương. Ngay cả khi dự án đã có quyết định chủ trương đầu tư của Nhà nước, nếu đề xuất của nhà đầu tư khả thi thì sẽ thực hiện điều chỉnh chủ trương đầu tư theo quy định của pháp luật. Đây là một trong những quy định pháp luật thể hiện sự năng động, tư duy đột phá, tôn trọng thị trường nhưng vẫn bảo đảm vai trò điều tiết của Nhà nước. Đặc biệt, đối với các dự án có tổng mức đầu tư lớn và thu hồi vốn chậm như đường sắt, dự thảo luật cho phép áp dụng mô hình TOD (phát triển đô thị gắn với giao thông). Nhà đầu tư thực hiện đường sắt được ưu tiên triển khai các dự án phát triển đô thị xung quanh ga - vừa bù đắp tài chính, vừa bảo đảm tính đồng bộ không gian đô thị.

“Các dự án đường sắt thường có tổng mức đầu tư lớn, khả năng thu hồi vốn rất thấp, nhà đầu tư xây dựng công trình đường sắt sẽ phải bảo đảm kinh phí phục vụ quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt sau đầu tư, nên mặc dù Luật Đường sắt 2017 có nhiều cơ chế ưu đãi nhưng kể từ khi Luật có hiệu lực đến nay, gần như không thu hút được nhà đầu tư tư nhân nào tham gia đầu tư dự án đường sắt. Vì vậy, để khuyến khích, thu hút nhà đầu tư tư nhân tham gia đầu tư đường sắt thì chính sách này là cần thiết. Nhà đầu tư khi được chỉ định tham gia đầu tư dự án TOD khu vực phụ cận ga đường sắt vẫn phải nộp tiền sử dụng đất và thực hiện các thủ tục theo pháp luật về đầu tư và pháp luật về đất đai” - Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy khẳng định.

Nhà nước đồng hành, chia sẻ rủi ro, kiểm soát chất lượng

Bên cạnh các quy định nhằm thúc đẩy đầu tư tư nhân, dự thảo luật vẫn bảo đảm vai trò giám sát chặt chẽ của Nhà nước trong kiểm định kỹ thuật. Theo đó, danh mục tiêu chuẩn kỹ thuật áp dụng cho từng dự án phải được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận, nhằm ngăn ngừa tình trạng mỗi nhà đầu tư dùng một công nghệ khác nhau, gây chia cắt hệ thống và rủi ro an toàn trong vận hành. Đặc biệt, các điều kiện về năng lực nhà đầu tư cũng được quy định cụ thể, yêu cầu có kinh nghiệm triển khai dự án tương tự hoặc hợp tác với đối tác có kinh nghiệm, đồng thời chứng minh năng lực tài chính và năng lực huy động vốn. Cách tiếp cận này được các chuyên gia trong lĩnh vực giao thông đánh giá là vừa mở cửa linh hoạt, vừa không làm giảm tiêu chuẩn lựa chọn nhà đầu tư.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy chỉ đạo đơn vị tư vấn khảo sát kỹ ranh giới hướng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng (đoạn qua tỉnh Lào Cai), sáng 15/5/2025

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy khẳng định, dù dự thảo luật đã tạo nhiều cơ hội cho đơn vị tư nhân tham gia đầu tư, phát triển, tăng khả năng cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập toàn cầu. Song, vai trò then chốt của Nhà nước trong việc xây dựng và định hướng quy hoạch phát triển ngành cũng được thể hiện rõ nét. Dự thảo luật cho phép áp dụng cơ chế chia sẻ rủi ro trong suốt vòng đời dự án, với nguyên tắc “lợi nhuận hợp lý” được luật hóa. Việc Chính phủ giữ nguyên các quy định theo Luật PPP hiện hành, nhưng nhấn mạnh vai trò chia sẻ trong đầu tư đường sắt, thể hiện quyết tâm tạo hành lang pháp lý rõ ràng để doanh nghiệp yên tâm đầu tư dài hạn.

Bên cạnh đó, dự thảo luật cũng nêu rõ quy định không cho phép chuyển nhượng vốn, tài sản cho tổ chức nước ngoài, trừ trường hợp phá sản được xử lý theo Luật Phá sản. Đây là bước phòng ngừa rủi ro về an ninh kinh tế và kiểm soát vốn, nhưng vẫn mở cửa cho doanh nghiệp huy động vốn quốc tế thông qua các kênh phù hợp.

Ưu đãi thực chất về tài chính - sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư

Một trong những vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm và dành nhiều ý kiến thảo luận là các chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước về phát triển đường sắt. Đa số đại biểu tán thành với việc ban hành chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước về phát triển đường sắt. Nổi bật nhất trong dự thảo luật lần này là các ưu đãi về tài chính. Cụ thể, Nhà nước chịu toàn bộ kinh phí bồi thường, hỗ trợ tái định cư; nhà đầu tư được vay vốn tín dụng đầu tư Nhà nước, được bảo lãnh vay bởi Chính phủ; nhà đầu tư được miễn thuế nhập khẩu máy móc, thiết bị, được miễn hoặc giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất…

Theo đánh giá của các chuyên gia trong lĩnh vực giao thông, những ưu đãi thực chất về tài chính được nêu trong dự thảo luật sẽ tạo ra sức hấp dẫn không nhỏ đối với các nhà đầu tư. Điều này cũng sẽ thúc đẩy sự hợp tác, gắn kết của Nhà nước và khối tư nhân, cùng phát huy thế mạnh để hoàn thành các dự án lớn, điển hình là tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam có tổng vốn dự kiến 67 tỷ USD. “Thực tế, một số tập đoàn lớn có tiềm lực và năng lực tài chính rất lớn, tuy nhiên việc đầu tư một dự án đường sắt trị giá hàng chục tỷ USD mà khả năng thu hồi vốn thấp sẽ khiến họ không khỏi băn khoăn. Chưa kể, họ còn phải phân bổ nguồn lực tại nhiều dự án lớn khác. Vì vậy, sự đồng hành của Nhà nước, thể hiện qua các chính sách hỗ trợ về tài chính là yếu tố then chốt giúp giảm gánh nặng cho nhà đầu tư và cũng để nhà đầu tư yên tâm rót vốn” - Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy phân tích.

Tàu cao tốc đóng vai trò là huyết mạch của ngành logistics và vận tải ở nhiều quốc gia phát triển

Dự thảo luật lần này cũng đang được kỳ vọng sẽ tháo gỡ nút thắt lớn nhất trong triển khai các dự án đầu tư, đó là giải phóng mặt bằng. Trong thực tiễn đầu tư cơ sở hạ tầng ở Việt Nam, giải phóng mặt bằng thường là khâu khiến nhiều dự án đình trệ hoặc tăng chi phí, đội vốn. Đối với các dự án lớn, giải phóng mặt bằng càng khó giải quyết hơn với nhiều yếu tố phức tạp về cơ chế, chính sách, chi phí, sự đồng thuận của người dân. Do đó, nếu thiếu sự hỗ trợ, dẫn dắt của Nhà nước thì các nhà đầu tư khó có thể tự mình tháo gỡ. Theo đó, dự thảo luật quy định chính sách nhà nước hỗ trợ bồi thường, hỗ trợ tái định cư cho các dự án đường sắt đầu tư bằng nguồn vốn ngoài Nhà nước nhằm thu hút các tổ chức, doanh nghiệp tham gia đầu tư kết cấu hạ tầng đường sắt. Quy định này sẽ góp phần tháo gỡ một trong những nút thắt lớn nhất để mời gọi doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư phát triển đường sắt.

Tại các phiên thảo luận về dự án luật này, nhiều đại biểu bày tỏ băn khoăn việc Chính phủ bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào đường sắt với sẽ dẫn đến rủi ro, nếu nhà đầu tư thất bại thì ngân sách Nhà nước sẽ gánh chịu hậu quả. Về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy khẳng định, đây là nội dung kế thừa quy định của Luật đường sắt 2017, trong đó nêu rõ nhà đầu tư chỉ được bảo lãnh theo các quy định chặt chẽ của Luật Quản lý nợ công. Pháp luật về đầu tư cũng không cấm tổ chức, doanh nghiệp tham gia đầu tư đường sắt và không hạn chế việc nhà đầu tư huy động vốn của các tổ chức cá nhân trong nước và nước ngoài. Bên cạnh đó, pháp luật về quản lý nợ công đã quy định chặt chẽ về đối tượng, phạm vi, điều kiện được cấp bảo lãnh của Chính phủ và trách nhiệm của các bên. Doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm về toàn bộ nghĩa vụ nợ của doanh nghiệp mà không phải của Nhà nước.

Có thể khẳng định, dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) đang thể hiện nỗ lực của Chính phủ trong việc xây dựng chiến lược nhằm “đánh thức” một ngành giao thông từng bị lãng quên, đồng thời tạo ra cơ chế đồng hành mạnh mẽ giữa Nhà nước và khu vực tư nhân. Với hàng loạt quy định mang tính mở, rõ ràng, sát thực tiễn, Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) đang tiếp tục nhận được sự đồng thuận, đánh giá cao từ phía các đại biểu, giới chuyên gia. Đây chính là cơ hội lịch sử để ngành đường sắt bước vào thời kỳ phục hưng, trở thành một trụ cột giao thông xanh, an toàn, hiệu quả và bền vững - đúng với kỳ vọng mà chiến lược hạ tầng quốc gia đã vạch ra.

Mỹ Hạnh