Dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí: Sử dụng hiệu quả nguồn lực - yếu tố cốt lõi của tiết kiệm, lãng phí

Khó có thể đánh giá tiết kiệm, chống lãng phí ở khu vực tư

Tại Kỳ họp thứ Mười, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí hiện hành đã được sửa đổi, bổ sung toàn diện và chuyển thành Luật Tiết kiệm, chống lãng phí. Tên gọi mới không chỉ phản ánh phạm vi sửa đổi, bổ sung, quan trọng hơn đã thể hiện rõ tinh thần tiết kiệm và chống lãng phí là nhiệm vụ xuyên suốt, không chỉ dừng lại ở phạm vi “thực hành” mà phải trở thành chế định mang tính nền tảng.

Thảo luận tại Tổ, nhiều ĐBQH đề nghị quy định ranh giới phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật phù hợp hơn. Bởi, việc dự thảo Luật điều chỉnh với “hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân” và đối tượng áp dụng là “doanh nghiệp, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân khác có liên quan đến công tác tiết kiệm, chống lãng phí” là rất rộng, khó khả thi.

ĐBQH Ma Thị Thúy (Tuyên Quang) phát biểu tại Tổ. Ảnh: Phạm Thắng

ĐBQH Ma Thị Thúy (Tuyên Quang) cho rằng, phạm vi điều chỉnh mở rộng đến tổ chức, hộ gia đình, cá nhân cũng vượt khả năng quản lý, kiểm soát trực tiếp của Nhà nước, tiềm ẩn nguy cơ chồng chéo, trùng lặp với các quy định của pháp luật chuyên ngành (như Luật Doanh nghiệp, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật Bảo vệ môi trường...).

“Việc kiểm tra thực hiện tiết kiệm, chống lãng phí trong các hoạt động này dễ dẫn đến sự can thiệp sâu vào quyền tự do cá nhân, quyền sở hữu tài sản và quyền tự chủ kinh doanh được Hiến pháp bảo hộ. Cũng rất khó lượng hóa “lãng phí” trong phạm vi tiêu dùng cá thể của xã hội và xác định nghĩa vụ pháp lý để xử lý”, đại biểu nêu vấn đề.

Cùng quan điểm, ĐBQH Trần Chí Cường (Đà Nẵng) cho rằng, việc hộ gia đình để không một mảnh đất, nhiều năm không sử dụng và cũng không chuyển nhượng cho cá nhân khác đúng là gây lãng phí tài nguyên đất đai của đất nước. Nhưng công bố hộ gia đình đó ra có giải quyết vấn đề gì không, trong khi dường như đang can thiệp sâu vào quyền sở hữu tài sản của cá nhân?

ĐBQH Trần Chí Cường (Đà Nẵng) phát biểu tại Tổ. Ảnh: Phạm Thắng

Do đó, ban soạn thảo cần nghiên cứu, rà soát, xác định lại ranh giới hợp lý của phạm vi điều chỉnh theo hướng tập trung điều chỉnh khu vực nhà nước, nơi có sử dụng, quản lý nguồn lực công. Đối với khu vực tư nhân, hộ gia đình, cá nhân chỉ nên quy định ở mức độ khuyến khích, tuyên truyền, vận động thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, tránh đặt ra các nghĩa vụ pháp lý hoặc chế tài hành chính khó thực thi.

Đại biểu Trần Chí Cường cũng nhấn mạnh, nếu cơ quan nhà nước làm tốt công tác tiết kiệm, chống lãng phí, cán bộ, đảng viên làm tốt công tác quản lý sẽ là sự nêu gương cao nhất để người dân học theo, làm theo. Cơ quan quản lý không thể bắt buộc người dân thực hiện theo quy định của Luật Tiết kiệm, chống lãng phí như cán bộ, công chức vì Hiến pháp đã quy định người dân làm những gì pháp luật không cấm.

Sử dụng hiệu quả nguồn lực - cốt lõi trong chống lãng phí

Chỉ rõ lãng phí nguồn lực là một trong những lãng phí gây ra nhiều hệ lụy, đặc biệt là nguồn lực trí tuệ ở các tổ chức khoa học - công nghệ, các trường đại học, cơ sở nghiên cứu, ĐBQH Vương Quốc Thắng (Đà Nẵng) cho rằng, nếu chúng ta không sử dụng hiệu quả, sử dụng một cách thông minh dễ dẫn đến tình trạng “lãng phí kép”.

ĐBQH Vương Quốc Thắng (Đà Nẵng) phát biểu tại Tổ. Ảnh: Phạm Thắng

“Nếu đưa ra thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học không phù hợp, nghiên cứu xong kết quả không sử dụng được sẽ vừa lãng phí về nguồn lực tài chính, vừa lãng phí về thời gian vật lý, lãng phí về nguồn nhân lực”. Đại biểu đề nghị nội dung này cần được nghiên cứu để quy định trong phạm vi điều chỉnh.

Và, bên cạnh tình trạng lãng phí về tài nguyên trí tuệ, đại biểu Vương Quốc Thắng cũng lo ngại trước tình trạng lãng phí dữ liệu, tài nguyên số. Trong kỷ nguyên số, phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) diễn ra mạnh mẽ như hiện nay, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội phát triển nếu dữ liệu, tài nguyên số không được sử dụng hay khai thác một cách hợp lý.

Đại biểu phản ánh, nhiều cơ quan Nhà nước thu thập, nắm những bộ dữ liệu khổng lồ nhưng lại thiếu cơ chế chia sẻ thông tin, kết nối và khai thác dữ liệu để phục vụ cho việc hoạch định chính sách, tối ưu hóa quản lý và tạo ra các dịch vụ mới cho xã hội. Đây là sự lãng phí lớn về tài nguyên số.

ĐBQH Bế Minh Đức (Cao Bằng) phát biểu tại Tổ. Ảnh: Phạm Thắng

Do vậy, về phạm vi điều chỉnh đối với quản lý, khai thác, sử dụng hiệu quả nguồn lực tri thức và dữ liệu công nghệ (Điều 1 của dự thảo), đại biểu Vương Quốc Thắng đề nghị cần bổ sung nội dung này vào phạm vi điều chỉnh ở Điều 1. Đồng thời, bổ sung một khoản tại Điều 2 của dự thảo Luật về đối tượng ứng dụng là các viện nghiên cứu, trường đại học và tổ chức khoa học công nghệ cũng như bổ sung nhóm hành vi gây lãng phí mới vào Điều 3 dự thảo Luật là hành vi gây lãng phí trong quản lý, sử dụng kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.

Để quy định của Luật Tiết kiệm, chống lãng phí có tính khả thi hơn, đại biểu Ma Thị Thúy đề nghị, quy định về giải thích các khái niệm “tiết kiệm”, “lãng phí” cần được diễn đạt cụ thể, rõ ràng hơn để phản ánh đúng bản chất của hãng hoạt động này.

Trên thực tế, lãng phí không chỉ là việc sử dụng vượt quá định mức, tiêu chuẩn, chế độ, mà còn bao gồm việc sử dụng đúng định mức nhưng không hiệu quả, không đạt mục tiêu, hoặc gây cản trở, bỏ lỡ cơ hội phát triển. Ngược lại, tiết kiệm không nên được hiểu đơn giản là chi tiêu ít hơn định mức, mà phải được hiểu là sử dụng nguồn lực một cách hợp lý, mang lại hiệu quả cao nhất, đạt được mục tiêu với chi phí thấp nhất có thể.

Do vậy, đề nghị nghiên cứu bổ sung, chỉnh lý nội dung tại khoản 1, 2, Điều 5 để thể hiện rõ tiêu chí đánh giá “sử dụng hiệu quả các nguồn lực” là yếu tố cốt lõi của cả khái niệm tiết kiệm và lãng phí. Đồng thời, bổ sung quy định trách nhiệm đánh giá kết quả sử dụng nguồn lực công theo tiêu chí hiệu quả và mục tiêu đạt được, không chỉ dựa vào mức chi tiêu so với định mức.

Lê Bình