Dự thảo 'siết' chuẩn tiêu thụ nhiên liệu: Động lực cho ngành ô tô xanh tại Việt Nam

Mục tiêu mức tiêu thụ năng lượng của một số thị trường trên thế giới (Ảnh: Cục Đăng kiểm)

Ngày 22/7/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 876/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải. Trên cơ sở đó, Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng) được giao chủ trì xây dựng quy định giới hạn tiêu thụ nhiên liệu đối với phương tiện giao thông cơ giới đường bộ theo lộ trình.

Hiện nay, Việt Nam mới áp dụng dán nhãn năng lượng và thử nghiệm khí thải mức 5 đối với xe ô tô con dưới 9 chỗ. Quy định này đã góp phần thúc đẩy doanh nghiệp đưa công nghệ hiện đại vào sản xuất, qua đó giảm ô nhiễm môi trường và nâng cao hiệu suất nhiên liệu. Tuy nhiên, các văn bản pháp quy hiện hành như QCVN 109:2024/BGTVT hay các Thông tư hướng dẫn chưa quy định giới hạn phát thải CO₂ và tiêu thụ nhiên liệu, khiến hiệu quả giảm phát thải còn hạn chế.

Trước đó, năm 2013, Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành TCVN 9854:2013 về tiêu thụ nhiên liệu cho xe ô tô con. Dù phần lớn các xe bán ra giai đoạn 2016 - 2020 đã đạt mức tiêu thụ theo tiêu chuẩn này, song việc áp dụng quy định cũ không còn phù hợp với yêu cầu giảm phát thải hiện nay. Trong khi đó, nhiều quốc gia đã áp dụng mô hình đặt mục tiêu tiêu thụ nhiên liệu trung bình cho nhà sản xuất (CAFC), thay vì cho từng mẫu xe riêng lẻ, nhằm thúc đẩy đổi mới công nghệ và tính khả thi.

Vì vậy, việc thay thế TCVN 9854:2013 bằng tiêu chuẩn mới là cần thiết, vừa để đáp ứng mục tiêu môi trường, vừa tạo cơ sở pháp lý cho doanh nghiệp chuẩn bị công nghệ và cơ cấu sản phẩm phù hợp.

Việc áp dụng TCVN về tiêu thụ nhiên liệu sẽ buộc doanh nghiệp đầu tư vào các công nghệ mới như động cơ hybrid, xe điện, hệ thống phun xăng trực tiếp, hộp số vô cấp, hay thiết kế khí động học tối ưu. Người tiêu dùng nhờ đó được hưởng lợi khi sử dụng xe an toàn hơn, tiết kiệm nhiên liệu hơn và ít phát thải hơn.

Xe đang thử nghiệm khí thải/tiêu hao nhiên liệu trong phòng thí nghiệm (Ảnh: Cục Đăng kiểm)

Hiện ngành giao thông vận tải chiếm khoảng 18–20% tổng lượng phát thải CO₂ của cả nước. Nếu tiêu chuẩn mới được áp dụng, mức tiêu thụ nhiên liệu của đoàn xe giảm sẽ kéo theo lượng phát thải CO₂, NOx, PM… giảm đáng kể. Đây là bước đi quan trọng để Việt Nam hiện thực hóa các cam kết tại COP26, đồng thời cải thiện chất lượng không khí, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm chi phí y tế.

Về kinh tế, mỗi mức giảm 0,5–1,0 lít/100 km có thể tiết kiệm cho người sử dụng hàng triệu đồng mỗi năm. Các doanh nghiệp vận tải, taxi, logistics… sẽ giảm đáng kể chi phí nhiên liệu, tăng lợi nhuận và năng lực cạnh tranh.

Trong dài hạn, khi cơ cấu phương tiện chuyển dịch sang xe hybrid, xe điện, chi phí nhiên liệu giảm mạnh hơn nữa, đồng thời giảm áp lực nhập khẩu xăng dầu. Thị trường xe điện, hybrid tại Việt Nam cũng nhờ đó phát triển sôi động, tạo đà thúc đẩy hạ tầng sạc và các chính sách hỗ trợ.

Dẫu vậy, việc áp dụng tiêu chuẩn mới cũng tạo sức ép đối với doanh nghiệp sản xuất, khi nhiều dây chuyền trong nước vẫn sử dụng công nghệ động cơ đốt trong cũ. Để giảm thiểu tác động, dự thảo TCVN đã tính toán nhiều giải pháp linh hoạt như cho phép doanh nghiệp điều chỉnh cơ cấu sản phẩm, áp dụng công nghệ mới hoặc tham gia cơ chế trao đổi lượng tiết kiệm nhiên liệu (PCAFC). Đồng thời, dự thảo cũng có ưu tiên đối với các phương tiện xanh như EV, HEV, PHEV, giúp doanh nghiệp dễ đạt mục tiêu nếu sớm chuyển dịch sang các dòng xe này.

Theo dự thảo, Bộ Xây dựng đề xuất mục tiêu mức tiêu hao nhiên liệu trung bình (CAFC) của toàn bộ mảng xe con tại Việt Nam đạt 4,83 lít/100 km vào năm 2030. Tuy nhiên, Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) bày tỏ lo ngại rằng đây là mục tiêu “quá nghiêm ngặt”, khi có tới 96% xe chạy xăng truyền thống và 14% xe hybrid hiện chưa đạt chuẩn.

Dự thảo hiện đang được lấy ý kiến, tiêu chuẩn chỉ áp dụng đối với xe sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới, không áp dụng cho phương tiện đang lưu hành. Mức CAFC 4,83 lít/100 km không áp dụng cho từng mẫu xe hay từng doanh nghiệp, mà là mục tiêu trung bình quốc gia. Mỗi doanh nghiệp sẽ có mục tiêu riêng, dựa trên cơ cấu sản phẩm và khối lượng trung bình của đoàn xe.

Đáng chú ý, trong văn bản số 082101/2025/VAMA ngày 21/8/2025, Hiệp hội VAMA đã chính thức ủng hộ mục tiêu hướng tới tiêu thụ nhiên liệu trung bình 4,83 lít/100 km vào năm 2035, coi đây là đóng góp thiết thực cho mục tiêu giảm phát thải quốc gia. Ban soạn thảo vẫn tiếp tục đánh giá tác động, lấy ý kiến doanh nghiệp để có lộ trình hợp lý, đảm bảo vừa đáp ứng cam kết quốc tế, vừa phù hợp điều kiện thực tiễn của thị trường trong nước.

Dự thảo TCVN về tiêu thụ nhiên liệu được kỳ vọng là bước tiến quan trọng trong hành trình xây dựng hệ thống pháp lý đầy đủ, đồng bộ cho lĩnh vực giao thông vận tải xanh. Việc áp dụng tiêu chuẩn không chỉ mang lại lợi ích môi trường, kinh tế mà còn thúc đẩy đổi mới công nghệ, gia tăng năng lực cạnh tranh cho ngành ô tô Việt Nam trong bối cảnh hội nhập.

Phương Thảo