Du xuân với điệu hát Trống cơm

Tiết mục biến tấu bài Trống cơm của NSND Tự Long và các đồng nghiệp.

Một trời thương nhớ từ trời Tây

Điệu hát Trống cơm là một trong những làn điệu dân ca quen thuộc đối với người Việt, từ những em bé mới lên năm đã có thể véo von “Tình bằng có cái Trống cơm”. Nó được yêu thích bởi giai điệu vui tươi, dễ hát nhưng vẫn có nhấn nhá, lời bài hát cũng ngắn nên dễ nhớ, dễ thuộc.

Nhiều người nói Trống cơm là dân ca quan họ Bắc Ninh. Nhưng thật lạ, bởi hầu hết các làn điệu quan họ đều mượt mà, lúng liếng, còn trống cơm lại có một tiết tấu nhanh, vui tươi và rộn rã. Cũng có ý kiến nói đây là dân ca đồng bằng Bắc bộ, bởi sự xuất hiện rộng rãi của làn điệu này ở hầu khắp các địa phương.

Sự tranh cãi là điều dễ hiểu, vì trong lịch sử phát triển luôn có sự giao thoa văn hóa giữa các vùng miền. Nhưng chắc chắn một điều, mỗi khi làn điệu Trống cơm vang lên cùng tiếng réo rắt của đàn bầu, sáo trúc, thì bất cứ người Việt nào cũng có thể cảm nhận được cái hồn vía của dân tộc Việt.

Tôi có anh bạn quê ở Bắc Ninh, từng phiêu bạt nhiều nơi trên thế giới và hiện đang sống ở Sydney (Australia). Có lần anh kể, Tết ta mà ở Tây buồn lắm, 30 Tết, thậm chí giao thừa vẫn đi làm bình thường.

Nhưng có lần Tết ta trùng vào ngày nghỉ, nhóm bạn người Việt tụ lại với nhau để ăn Tết, cũng có giò, có bánh chưng, hoa đào, hoa mai... đủ đầy mà chẳng thấy phong vị Tết đâu cả. Bỗng nhiên có người bật lên chương trình Chào xuân mới ở quê nhà, đúng lúc có bài Trống cơm, thế là cả bọn lặng người đi.

“Tình bằng có cái Trống cơm/Khen ai khéo vỗ nó mới bông nên bông/Một bầy tang tình con sít/ Nó mới lội lội sông/Nó mới đi tìm, em nhớ thương ai? Đôi con mắt nó mới lim dim”...

Chỉ thế thôi mà sao cả một trời thương nhớ lại ùa về, nhớ mái nhà tranh của mẹ ở quê nghèo, nhớ cái mưa phùn gió bấc tê tái, và nhớ cả không khí của những ngày hội hè sau Tết.

Từ đó, mỗi lần Tết đến xuân về, anh lại mở nghe những làn điệu dân ca, trong đó không thể thiếu được bài Trống cơm, để đủ thấy nhớ thương mà không bi lụy, đủ để thấy dù ở đâu thì xuân quê hương vẫn ở bên mình, nhất là khi đã trót mang “duyên nợ khách tang bồng”.

Sức sống mới từ Trống cơm

Có lẽ vì có tiết tấu, nhịp điệu vui tươi, lời ca giản dị mà điệu Trống cơm vẫn tìm được sức sống mới trong đời sống âm nhạc đương đại. Cho đến nay, Trống cơm là một trong những làn điệu dân gian được nhiều chương trình ca nhạc thiếu nhi dàn dựng nhất.

Bởi không chỉ có lời hát, đi kèm làn điệu này còn có đạo cụ là những chiếc trống cơm xinh xắn cùng điệu dân vũ rất sinh động, ngộ nghĩnh. Đặc biệt, giới trẻ rất mê làn điệu này và luôn tìm cách làm mới nó.

Còn nhớ hồi nhóm nhạc Tam ca Áo trắng đang nổi đình đám, các cô gái đã dàn dựng tiết mục Trống cơm với cách hát trong sáng và một chút thay đổi tiết tấu khiến bài hát trẻ trung, hiện đại hơn, được các khán giả trẻ hào hứng đón nhận.

Cách đây hơn chục năm, bài Trống cơm được nhóm nhạc AC&M (TPHCM) biểu diễn theo phong cách accapella, lối hát không cần nhạc đệm của phương Tây. Tiết mục cũng đã gây sốt bởi sự độc lạ. 4 chàng trai trẻ đã mang đến cho điệu Trống cơm cổ xưa một gương mặt rất mới mẻ, hiện đại.

Năm 2018, tại Festival Âm nhạc mới Á Âu, bản nhạc “Scherzo Trống cơm” viết cho ngũ tấu piano, lấy cảm hứng từ 2 bài dân ca quan họ Bắc Ninh: “Trống cơm” và “Con nhện giăng mùng”, đã gây ấn tượng đặc biệt cho công chúng. Tác giả của bản nhạc này là nhạc sĩ gốc Việt - Đặng Hồng Anh, tốt nghiệp khoa sáng tác Học viện Âm nhạc Nga danh tiếng tại Mátxcơva và định cư ở Ba Lan.

Từ tình yêu với quê hương xứ sở, bằng một ngôn ngữ sáng tác mới, cộng với việc sử dụng thêm nhiều kỹ thuật phụ trợ, nhạc sĩ Đặng Hồng Anh đã tạo nên một âm hưởng đặc sắc cho làn điệu dân ca quen thuộc.

Mới đây nhất, tiết mục biến tấu bài Trống cơm của NSND Tự Long và các đồng nghiệp, cũng gây sốt trong chương trình truyền hình Anh trai vượt ngàn chông gai. Tiết mục có sự sáng tạo khi kết hợp giữa giai điệu dân gian, rap với thể loại R&B (kết hợp giữa nhạc Jazz, Blues và nhạc phúc âm).

Thành công của nhóm là kết hợp được màu sắc đương đại với nghệ thuật truyền thống, vẫn giữ màu sắc dân gian của giai điệu quen thuộc, nhưng lại thổi được vào nó làn gió mới qua cách phối và cách dàn dựng tiết mục. Nhiều khán giả còn chia sẻ, tiết mục Trống cơm này đã tạo ra sự “bùng nổ” về cảm xúc.

Cứ như vậy, điệu hát Trống cơm đã cùng chúng ta đi theo năm tháng, xuất hiện ở nhiều sân khấu lớn cả trong và ngoài nước, nhiều lần được chọn để khoe với bạn bè quốc tế trong các liên hoan nghệ thuật, các kỳ cuộc ngoại giao.

Nó thực sự là một làn điệu dân ca đặc sắc hiếm có, bởi vẫn giữ nguyên được vẻ đẹp nguyên bản cùng với váy quây, yếm thắm, tóc vấn đuôi gà, nhưng lại không hề lạc điệu khi bước vào trong một không gian âm nhạc hiện đại, với những nhạc cụ và ngôn ngữ âm nhạc hoàn toàn mới lạ.

Thế mới thấy, những giá trị đã được công nhận là di sản sẽ mãi trường tồn. Trong bộn bề văn hóa thời hội nhập, bằng cách này hay cách khác, nó sẽ tự tìm cho mình một chỗ đứng trong đời sống hiện đại. Còn chúng ta, nếu biết nâng niu, gìn giữ thì nó sẽ ngày càng đẹp đẽ, long lanh như viên ngọc được mài.

HOÀI DƯƠNG