Dương Tử Giang - trẻ mãi với quê hương (Bài 1)
Bài 1: Ra đi vì nghĩa lớn
Khi ra đời, không ai có quyền chọn lựa cho mình một thời điểm để gọi là thích hợp. Số phận theo đuổi người đời. Còn người đời, lại luôn đi tìm số phận.
Dương Tử Giang (thời làm báo tại Sài Gòn) và bà Văn Thị Tĩn, người mẹ đã bán cả ruộng vườn để ông làm báo.
Những năm bốn mươi, năm mươi của thế kỷ trước, lẽ ra Dương Tử Giang (DTG - tên thật là Nguyễn Tấn Sĩ) đã có thể là một công chức hanh thông trên bước đường hoạn lộ. Cũng có thể, sẽ là một thi sĩ danh tiếng, với bao vần thơ thiết tha sầu não trong một thế giới nhiều đớn đau đang cần an ủi, vỗ về. Và, lẽ ra..., DTG không đi con đường ấy - con đường tất sẽ dẫn đến một kết cục mà mọi người và chính DTG đã biết. Lẽ ra... Lẽ ra...
Nhưng DTG đã lựa chọn và cương quyết đi theo con đường ấy. Con đường của những chông gai, gông cùm và máu thắm. Con đường xuyên qua tàn bạo, bất bình và ngục thất. Con đường rực lửa bình minh từ trong bóng tối của địa ngục...
Quê hương DTG ở giữa vùng châu thổ sông Mê Kông, trước mặt là Biển Đông hùng vĩ. Những con sông lớn Tiền Giang, Ba Lai, Hàm Luông và Cổ Chiên ngày đêm bồi đắp cho xứ dừa Bến Tre thành một màu xanh bất tận.
Những dòng sông ấy đã bồi đắp phù sa cho ruộng vườn, cây trái.
Và, cũng chính những dòng sông ấy đã hun đúc cho xứ sở của DTG những cuộc đời không mất.
Bên này dòng Hàm Luông là vị tiến sĩ khai khoa của cả đất Nam kỳ lục tỉnh Phan Thanh Giản; là Lãnh binh Nguyễn Ngọc Thăng vung gươm đền nợ nước; là nữ tướng nối dõi Bà Trưng, Bà Triệu - Nguyễn Thị Định bao lần khiến kẻ thù phải kinh hồn bạt vía.
Bên kia dòng Hàm Luông là nhà bác học Trương Vĩnh Ký khiến bao bậc thức giả Á, Âu phải kính nể; là danh nhân văn hóa Ca Văn Thỉnh; là nhà thơ Ca Lê Hiến với bao vần thơ tươi xanh và lửa cháy...
Thế nhưng, khi cậu bé DTG cất tiếng khóc chào đời ở làng Nhơn Thạnh, huyện Giồng Trôm năm 1914 thì mộ nhà thơ Đồ Chiểu và cả mộ Xử sĩ Võ Trường Toản trên đất Ba Tri vẫn đang nằm trong vùng giặc. Chúng giam nhà thơ mù và danh sĩ vẻ vang nhất của đất Đồng Nai - Gia Định bằng dây kẽm gai, vì cả hai, hoặc đã tham gia kháng chiến, hoặc đã dạy dỗ thành nhân những học trò xuất sắc luôn cầm chắc tay gươm, nhìn thẳng vào kẻ thù.
Trong từng làn da thớ thịt DTG có mùi phù sa mặn chát mồ hôi và nước mắt của bao người dân ấp, dân lân.
Trong huyết quản DTG có dòng máu thơm thiên cổ của tổ tiên nòi giống.
Trong tâm trí DTG có lời thề của những nghĩa sĩ Cần Giuộc: Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc, linh hồn theo giúp cơ binh, muôn kiếp nguyện được trả thù kia...
*
Học hết chữ trường làng, DTG về thị xã học tiếp những năm cuối bậc tiểu học để lấy bằng Frimaire rồi thi đậu vào Trường trung học Mỹ Tho. Tới năm 1933, DTG cùng lúc lấy bằng Thành Chung lẫn hai bằng Brevet của chương trình Pháp.
DTG không học tiếp tục lên bậc cao hơn. Với tấm bằng Diplôme, chàng trai xứ dừa đã có thể đi làm thầy thông, thầy ký. Vậy mà, chàng ở lại thị xã Mỹ Tho, thuê một căn phố để bán sách vở, áo quần, cắt tóc cho trẻ em. Thời giờ rảnh rỗi, chàng sáng tác văn chương. Nhiệt tình xã hội sôi sục trong lòng, chàng lập cả gánh hát bội, đi biểu diễn các nơi.
Tham vọng cải tạo xã hội bằng nghệ thuật của DTG không đem lại kết quả đáng kể. Trái lại, bà mẹ nghèo đã phải bán cả vườn tược để trả nợ thay. DTG ngược về hướng đô thành Sài Gòn để tìm cách thỏa chí tang bồng của mình...
Dương Tử Giang (người đứng hàng cuối, thứ ba, từ phải qua) với các văn nghệ sĩ thuộc Sở Thông tin Nam Bộ, năm 1953.
Cuộc đời công chức của DTG ngắn ngủi nhưng lắm thăng trầm. Đầu tiên, DTG giữ chân một thầy giáo khổ ở một ngôi trường nhỏ miệt Thủ Đức, bốn bề là rừng cao su. Rồi đi làm ở Sở Quan thuế, khi Sài Gòn, Khánh Hội, lúc Hà Tiên, Rạch Giá...
Bù lại, DTG có dịp đi lại nhiều nơi, kết giao lắm bạn bè, mở mang thêm nhiều kiến thức. Chính cuộc sống tăm tối của những người lao khổ bên cạnh vẻ đẹp phù hoa chốn thị thành đã cày xới tâm hồn DTG một lần nữa. Người trí thức xuất thân từ những cánh đồng đầy ắp phù sa bên dòng sông quê hiểu rõ hơn thiên chức của mình.
Đầu năm 1944, DTG bỏ hẳn sở làm. Người công chức Nguyễn Tấn Sĩ quyết tâm đi theo con đường mình đã chọn. Ông lao vào viết tiểu thuyết, làm báo, dịch những bộ sách có tư tưởng tự do và bác ái của phương Tây.
DTG muốn thông qua ngòi bút của mình vạch trần nỗi thống khổ của người dân nước Nam, muốn hét những tiếng thật to để những ai còn ngủ mê trong êm ái, dịu ngọt của sự phồn hoa đã quên mất nỗi đắng cay, tủi nhục mất nước.
DTG muốn dùng ngòi bút của mình đâm những kẻ cướp nước, đả kích, phê phán bọn bán nước.
Khi Cách mạng tháng Tám thành công, người dân Nam Bộ chưa được hưởng niềm vui độc lập, tự do mấy ngày đã phải bước vào cuộc kháng chiến để giữ lấy tự do, độc lập.
Sau ngày kháng chiến bùng nổ, DTG về quê dạy học cho đồng bào vì khi ấy, theo lời dạy của Cụ Hồ, dốt nát cũng là một thứ giặc, nguy hiểm chẳng kém gì giặc ngoại xâm và đói nghèo.
Cuộc sống bên những người dân quê thật thà, bình dị mà kiên trung như tiếp thêm sức mạnh cho DTG. Nhà thơ sáng tác thơ ca, hò vè, soạn tuồng và đích thân làm diễn viên, đạo diễn đi hát phục vụ đồng bào. Nếu như nhiều văn nghệ sĩ đã từng sống và sáng tác trước năm bốn lăm phải loay hoay nhận đường sau Cách mạng tháng Tám, thì những ở nhà văn như DTG, Lý Văn Sâm (LVS)... cuộc lột xác ấy không hề diễn ra. Cuộc kháng chiến một mất một còn của dân tộc càng khẳng định hơn nữa con đường mà các ông đang đi.
Sau một thời gian ba cùng với đồng bào, chiến sĩ miền Tây Nam Bộ, DTG trở về Sài Gòn, hang ổ của giặc ngoại xâm và bọn tay sai bán nước, để chiến đấu bằng sở trường của mình.
Thời đó, nhiều tờ báo trong phong trào văn nghệ - báo chí thống nhứt ở Sài Gòn lên tiếng phản đối cuộc xâm lược lần thứ hai của giặc ở Việt Nam. Nhưng có lẽ chỉ DTG là người dám lên tiếng một cách trực diện về tội ác cùng với những thất bại thảm hại của đội quân lê dương ở Đông Dương. Cái giá mà DTG phải trả ngay tức thì là ba tháng bị giam cầm trong bót Catinat khét tiếng.
Nhà tù của thực dân – tay sai, cho dù là Khám Lớn đi nữa, cũng không làm nhụt chí DTG. Trái lại, DTG càng hăng hái làm báo, viết văn để tranh đấu cho độc lập, tự do của dân tộc.
Bây giờ, người ta thật khó hình dung công việc làm báo của DTG. Ngày đó, bộ máy kiểm duyệt báo chí của chính quyền thực dân – tay sai giăng bắt khắp nơi. Nhưng bằng mọi cách, DTG khi thì cộng tác với các tờ báo của phong trào đấu tranh thống nhứt như Dân quyền, Ánh sáng, Ngày mới, Thần chung..., lúc tự mình ra báo, kiêm cả chủ nhiệm, chủ bút, phóng viên, thầy cò và phát hành để nói cho được những điều cần nói. Tiếng nói phản kháng của DTG mạnh đến nỗi hễ tờ báo nào có bài của ông sớm muộn gì cũng bị đình bản. Bọn chỉ điểm, mật thám nhất cử nhất động theo dõi từng bài viết, hành động của DTG. Việc tịch thu, đình bản các tờ báo của ông trở thành chuyện thường ngày. Những mẫu ruộng hương hỏa của gia đình ở xứ dừa Bến Tre đã lần lượt rơi vào tay người khác cũng vì lòng thương mến của người mẹ đối với đứa con quyết dấn thân vào con đường tranh đấu. Bao nhiêu con người trong một gia đình châu quần vào các tờ báo của DTG. Và chừng ấy con người đã vất vả, long đong, kể cả đói rách, cũng vì những tờ báo đó.
Không có cái hùng tâm và dũng khí của một người chiến sĩ DTG làm sao có được một nhà báo DTG tả xung hữu đột trên trường văn trận bút?
Hình ảnh nổi bật nhất về DTG trong những năm tháng hoạt động văn nghệ, báo chí ở Sài Gòn là một người đàn ông mặc quần xà lỏn rằn, lưng trần, mồ hôi nhễ nhại, mặc lem luốt mực in. Sau lưng DTG bao giờ cũng có một tên mật thám bót Bà Chiểu đang rình.
Vì đâu mật thám, chính quyền thực dân - tay sai e sợ con người trong tay không một tấc sắt ấy?
Không ! Chúng đâu chỉ sợ mỗi một con người ấy.
Chúng sợ dòng máu thấm đẫm mồ hôi và nước mắt ngàn đời của người dân nước Việt đang chảy trong tim DTG từ ngày ông cất tiếng chào đời bên dòng Hàm Luông cuồn cuộn.
Chúng sợ tâm hồn đã hóa thành ngọn lửa trên từng trang viết của nhà văn, nhà báo ấy.
Bút ký chân dung của Bùi Quang Huy
