G7 xoay trục khẩn cấp: Xung đột Iran - Israel phủ bóng lên nghị trình toàn cầu

Các lãnh đạo châu Âu tham dự hội nghị thượng đỉnh G7 cùng Tổng thống Mỹ Donald Trump tại dãy núi Rockies của Canada dự kiến sẽ dành ngày khai mạc để yêu cầu ông Trump giải thích vì sao tin tưởng, Israel và Iran có thể đạt được một thỏa thuận mang lại "hòa bình trong nay mai".

Khi các cuộc giao tranh leo thang và số người thiệt mạng ở cả hai bên gia tăng, các lãnh đạo châu Âu đang tìm cách buộc Tổng thống Mỹ làm rõ toàn bộ chiến lược của ông với Iran - bao gồm cả việc ông có sẵn sàng gây ảnh hưởng lên Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu để kêu gọi ngừng bắn, hay để mặc cuộc chiến diễn ra theo chiều hướng hiện tại.

Những phát biểu của ông Trump về việc "sắp có hòa bình" cho thấy, ông tin rằng một thỏa thuận ngừng bắn có thể sắp xảy ra, dù thực tế Israel đang kiên quyết không chỉ phá hủy chương trình hạt nhân của Iran mà còn toàn bộ hệ thống an ninh của nước này.

Quay lại con đường ngoại giao sẽ tạo điều kiện để Mỹ lên lịch lại các cuộc đàm phán với Iran về chương trình hạt nhân dân sự - vốn đã được lên kế hoạch vào Chủ nhật nhưng bị hủy sau khi Israel mở cuộc tấn công vào tối thứ Năm.

Trở ngại lớn nhất chính là việc Mỹ kiên quyết yêu cầu Iran từ bỏ quyền làm giàu uranium trên lãnh thổ của mình.

Có khả năng G7 sẽ đưa ra một tuyên bố chung kêu gọi hạ nhiệt căng thẳng, nhưng giữa các nhà lãnh đạo vẫn còn khác biệt về mức độ ủng hộ hành động của Israel. Đức ủng hộ nhiều nhất, còn Nhật Bản thể hiện sự chỉ trích mạnh mẽ nhất.

Hội nghị Thượng đỉnh nhóm 7 nước công nghiệp hàng đầu thế giới (G7 - gồm Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật Bản, Anh, Mỹ) diễn ra tại thị trấn Kananaskis, tỉnh Alberta, Canada từ ngày 15/6 đến 17/6 (giờ địa phương). (Ảnh: AA)

Căng thẳng giữa Israel - Iran và nguy cơ tác động nghiêm trọng tới kinh tế toàn cầu đã khiến chương trình nghị sự ban đầu của G7 bị đảo lộn, vốn dự kiến xoay quanh chiến tranh ở Ukraine và chính sách thuế quan của Mỹ.

Nhằm tránh xung đột công khai, nước chủ nhà Canada đã từ bỏ kế hoạch ra tuyên bố chung sau hội nghị, và muốn bảy nhà lãnh đạo tập trung vào các chủ đề như chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng, trí tuệ nhân tạo, Trung Quốc và an ninh năng lượng.

Tổng cộng có 15 nguyên thủ thế giới dự kiến tham dự hội nghị kéo dài hai ngày rưỡi tại Kananaskis, phía nam thị trấn nghỉ dưỡng Banff của Canada.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Friedrich Merz, Thủ tướng Canada Mark Carney và Thủ tướng Anh Keir Starmer đang cố gắng tìm kiếm một lập trường chung về Iran, vượt ra ngoài những lời kêu gọi suông về kiềm chế và hạ nhiệt.

Trên đường đến hội nghị, bắt đầu chính thức vào thứ Hai, ông Merz kêu gọi dành không gian cho ngoại giao, nhưng nhấn mạnh Iran không được sở hữu vũ khí hạt nhân và phải chấm dứt việc ném bom vào dân thường tại Israel.

Trong khi đó, ông Starmer sẽ có cuộc trao đổi với lãnh đạo Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), quốc gia vùng Vịnh có mối quan hệ thân thiết nhất với Israel.

Pháp, Đức và Anh hiện đang bị Tổng thống Trump gạt ra bên lề, khi ông khăng khăng muốn đạt một thỏa thuận song phương với Iran.

Với nhiều vấn đề cấp bách khác trong chương trình nghị sự, châu Âu sẽ cân nhắc kỹ lưỡng xem nên bỏ ra bao nhiêu "vốn chính trị" để thúc ép ông Trump yêu cầu Israel ngừng bắn.

Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi tuyên bố, các cuộc tấn công của Israel là nhằm phá hoại con đường ngoại giao, và rằng Iran sẽ ngừng phản công ngay khi Israel ngừng pháo kích. "Nếu hành động gây hấn chấm dứt, phản ứng của chúng tôi cũng sẽ dừng lại", ông Araghchi nói với các nhà ngoại giao nước ngoài tại Tehran hôm Chủ nhật.

Tehran cũng bác bỏ thông tin từ Cyprus rằng Iran đã đề nghị gửi thông điệp riêng cho Mỹ, hoặc rằng nước này đã nói với bên trung gian rằng các cuộc đàm phán dự kiến diễn ra ở Oman sẽ có triển vọng tích cực.

Trong khi đó Tổng thống Trump phát biểu đầy mâu thuẫn, vừa ca ngợi cuộc tấn công của Israel là "xuất sắc", vừa phủ nhận cáo buộc từ Iran rằng Mỹ đã tham gia trực tiếp vào chiến dịch này. Ông cũng cảnh báo Iran không nên mở rộng đòn trả đũa sang các cơ sở hay lợi ích của Mỹ.

Phát biểu sau cuộc điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin, ông Trump nói: "Chúng tôi có thể dễ dàng đạt được một thỏa thuận giữa Iran và Israel để chấm dứt cuộc xung đột này".

Ông không đưa ra chi tiết nào, nhưng vướng mắc lớn nhất trong các cuộc đàm phán vẫn là việc liệu Mỹ có cho phép Iran giữ lại một chương trình làm giàu uranium ở mức thấp trong nước hay không.

Điều châu Âu lo ngại nhất hiện nay là cuộc xung đột đang nhanh chóng vượt ngoài tầm kiểm soát.

Lê Anh (Theo Theguardian, AA)