Ghép tế bào gốc: Canh bạc sinh tử thành cửa hồi sinh cho bệnh nhân ung thư máu

"Canh bạc sinh tử” mở ra niềm hy vọng

Ở Việt Nam, ca HSCT đầu tiên được thực hiện vào năm 1995 tại Bệnh viện Truyền máu huyết học TP.HCM. Ban đầu, mỗi ca ghép giống như một “canh bạc sinh tử”: bệnh nhân có thể được cứu sống, nhưng cũng có thể tử vong chỉ vì nhiễm trùng, hay biến chứng miễn dịch.

Mẫu tế bào gốc được lấy từ máu dây rốn của bé sơ sinh - Ảnh: Internet

Một ca HSCT không chỉ là kỹ thuật y khoa, mà là một cuộc hành trình khốc liệt. Bệnh nhân phải đối diện với hóa trị hoặc xạ trị liều cao để “xóa sạch” tủy xương bệnh, kèm đau đớn, rụng tóc, loét niêm mạc, suy kiệt; truyền tế bào gốc giống truyền máu, nhưng đây chính là “mầm sống” được gieo trở lại. Hồi phục miễn dịch là giai đoạn kéo dài nhiều tuần - tháng, bệnh nhân dễ bị nhiễm trùng, suy tạng, thậm chí tử vong.

Sau 3 thập niên trôi qua, từ một kỹ thuật “nguy hiểm”, HSCT dần trở thành cánh cửa hồi sinh cho hàng nghìn bệnh nhân ung thư máu, lymphoma, đa u tủy và nhiều bệnh lý huyết học khác.

Chia sẻ tại Hội nghị khoa học Trung tâm Ung bướu, Bệnh viện Chợ Rẫy năm 2025 vào sáng nay (2.10), BSCK2 Lê Phước Đậm (Khoa Huyết học, Bệnh viện Chợ Rẫy) nhấn mạnh HSCT là phương pháp điều trị có khả năng chữa khỏi nhiều bệnh lý huyết học ác tính, và một số bệnh không ác tính chọn lọc.

Trong đó, ghép tự thân là bệnh nhân được lấy chính tế bào gốc của mình, xử lý và truyền lại sau khi đã qua hóa trị liều cao. Cách này giúp “làm sạch” tủy, loại bỏ tế bào ác tính.

Ghép đồng loài thì người hiến là anh chị em ruột, hoặc người có HLA (kháng nguyên bạch cầu người trong máu) phù hợp. Đây là dạng ghép “kinh điển”, mang lại cơ hội chữa khỏi nhưng cũng ẩn chứa nguy cơ đào thải hoặc “bệnh mảnh ghép chống chủ” (GVHD).

Ghép nửa thuận hợp (haplo) là một cuộc cách mạng gần đây, khi bệnh nhân có thể ghép từ bố mẹ, con cái hoặc anh chị em chỉ khớp một nửa gien. Phương pháp này giúp mở rộng cơ hội ghép cho những bệnh nhân vốn không tìm được người cho phù hợp hoàn toàn.

“Ngày trước, chúng tôi chứng kiến rất nhiều ca bệnh trẻ tuổi phải tử vong vì không tìm được người cho tế bào gốc phù hợp. Nay thì ngay cả bố mẹ, con cái cũng có thể trở thành nguồn sống cho họ”, bác sĩ Đậm cho biết.

Những tiến bộ làm thay đổi cuộc chơi

Theo bác sĩ Lê Phước Đậm, những tiến bộ khoa học như điều kiện hóa giảm cường độ (RIC) đã mở ra cơ hội ghép cho người cao tuổi, bệnh nhân yếu; cyclophosphamide sau ghép giúp giảm đáng kể nguy cơ GVHD, đặc biệt trong ghép haplo; ghép máu cuống rốn, tận dụng nguồn hiến thay thế khi không tìm được người phù hợp…

Bên cạnh đó, hệ thống chăm sóc hỗ trợ, từ phòng cách ly áp lực dương, kháng sinh thế hệ mới, đến chiến lược dinh dưỡng, đặc biệt đã góp phần giảm đáng kể biến chứng.

“Nếu như trước đây HSCT gắn liền với nguy cơ tử vong cao thì nay, nhờ tiến bộ khoa học phương pháp này, trở nên an toàn hơn, thời gian sống của bệnh nhân kéo dài có thể lên đến 39 năm, trung bình là 3 năm rưỡi”, bác sĩ Đậm nói.

Các nhà khoa học cho rằng tương lai HSCT sẽ gắn liền với những liệu pháp tiên tiến như: Chỉnh sửa gien nhằm giúp bệnh nhân sử dụng tế bào gốc tự thân đã được sửa chữa, hạn chế biến chứng; liệu pháp miễn dịch tế bào như CAR-T giúp hỗ trợ trước hoặc sau ghép, tăng hiệu quả lui bệnh và ngăn tái phát; chiến lược tái tạo và điều hòa miễn dịch nhằm tăng tốc hồi phục miễn dịch, giảm nguy cơ nhiễm trùng, rút ngắn thời gian nằm viện và nâng cao chất lượng sống.

“HSCT vẫn là nền tảng trong điều trị ung thư huyết học, và đang tiến hóa mạnh mẽ nhờ sự kết hợp với các liệu pháp tế bào và gien. Hướng đi tương lai là an toàn hơn, cá thể hóa hơn và mở rộng khả năng chữa khỏi cho nhiều loại ung thư, biến HSCT từ một can thiệp nguy cơ cao thành một liệu pháp chính xác, phổ cập hơn”, bác sĩ Đậm nhấn mạnh.

Từ những bước đi chập chững đến các kỹ thuật tiên tiến như ghép haplo, CAR-T, chỉnh sửa gien, y học đã mở ra một kỷ nguyên mới: kỷ nguyên mà sự sống được gieo mầm từ chính những tế bào nhỏ bé.

Dẫu tiến bộ vượt bậc, HSCT vẫn không phải phép màu tuyệt đối. Nhiều bệnh nhân sau ghép vẫn đối mặt với tái phát, hoặc biến chứng nặng nề. Các chuyên gia về huyết học cho rằng HSCT vẫn là hành trình gian khổ, nơi thành công không bao giờ được bảo đảm tuyệt đối.

Với những người sống sót, HSCT chính là sợi dây mong manh kéo họ từ cõi chết trở về. Từ đôi mắt bệnh nhân, các bác sĩ nhìn thấy sự sống hồi sinh, còn từ góc độ xã hội, đó là minh chứng cho tiến bộ y học và nhân văn.

Song, với hàng nghìn bệnh nhân đã hồi sinh, HSCT chứng minh giá trị không thể phủ nhận. Với họ, ca ghép chính là sợi dây mong manh nối họ từ cái chết trở lại sự sống.

Hồ Quang