Giá cà phê tăng cao: Cơ hội để HTX nâng tầm bằng cà phê đặc sản

Trong những tháng gần đây, thị trường cà phê toàn cầu chứng kiến một đợt tăng giá mạnh mẽ, đặc biệt là Robusta, loại cà phê mà Việt Nam là nhà sản xuất hàng đầu thế giới. Từ mức giá dưới 40.000 đồng/kg nhân xô, giá cà phê đã có lúc chạm ngưỡng gần 120.000 đồng/kg, mang lại niềm vui lớn cho hàng triệu nông hộ, thành viên HTX.

Biên độ lợi nhuận vượt trội

Mặc dù Việt Nam là cường quốc cà phê thứ hai thế giới với tổng diện tích canh tác ổn định, nhưng diện tích dành cho cà phê đặc sản đạt chuẩn quốc tế hiện vẫn còn khiêm tốn. Sự chênh lệch này thể hiện rõ qua giá trị kinh tế mà sản phẩm mang lại. Giá bán 1kg cà phê đặc sản (đã rang, hạt hoặc bột) trên thị trường hiện nay có biên độ lợi nhuận vượt trội, dao động phổ biến từ 300.000 đến hơn 500.000 đồng/kg đối với Arabica Cầu Đất, và từ 200.000 đến 350.000 đồng/kg cho Robusta chế biến đặc biệt. Thậm chí, một số dòng cà phê chế biến độc đáo có thể có giá cao hơn nữa.

Thực tế thị trường đã chứng minh rõ tiềm năng kinh tế vượt trội của cà phê đặc sản. Theo bà Nguyễn Thị Nga, Phó Giám đốc HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang (Gia Lai), giá cà phê đặc sản thường cao gấp 4-6 lần cà phê thương mại. Cà phê đặc sản hiện mới chỉ chiếm khoảng 20% sản lượng cà phê toàn cầu, nhưng lại chiếm tới 40% giá trị.

Những số liệu này cho thấy cà phê đặc sản là một hướng đi vô cùng hấp dẫn, mang lại lợi nhuận cao hơn đáng kể và là giải pháp hiệu quả để nâng cao giá trị cà phê Việt Nam.

Trong hướng đi này, HTX đóng vai trò trung tâm trong việc tổ chức sản xuất. HTX là nơi chuyển giao công nghệ, tổ chức các lớp tập huấn về thu hái chọn lọc (chỉ hái quả chín), quy trình chế biến nâng cao, và đặc biệt là kỹ thuật cupping (thử nếm) để đánh giá chất lượng cà phê theo tiêu chuẩn quốc tế (SCA). HTX giúp các nông hộ nhỏ lẻ tập trung nguồn lực mua sắm thiết bị chế biến đắt tiền, đảm bảo cà phê từ các thành viên đạt chuẩn để có thể truy xuất nguồn gốc và chào bán dưới một thương hiệu chung mạnh mẽ, từ đó tăng tỷ lệ lợi nhuận giữ lại cho người trồng thông qua việc tiếp cận thị trường trực tiếp.

Đã có những HTX, doanh nghiệp đầu tư vào cà phê đặc sản.

Minh chứng rõ nét cho hướng đi tất yếu này là HTX Nông sản Khe Sanh (Quảng Trị). Được thành lập với mục tiêu nâng cao giá trị cây cà phê Arabica vùng cao, HTX Khe Sanh không chỉ chú trọng canh tác bền vững trên vùng đất có độ cao khoảng 650m so với mực nước biển mà còn tiên phong sản xuất các loại cà phê đặc sản có giá trị cao, đưa Arabica Khe Sanh lên bản đồ đặc sản Việt Nam.

Chiến lược của HTX Khe Sanh tập trung vào việc áp dụng các phương pháp chế biến phức tạp như Natural và Honey cho cà phê nhân Arabica Catimor. Việc tận dụng cả phụ phẩm để sản xuất Trà quả cà phê (Cascara) từ vỏ cà phê Arabica cũng góp phần tối ưu hóa lợi nhuận. Các sản phẩm cà phê Arabica đặc sản của HTX đã đạt được các chứng nhận cao về chất lượng và là điển hình về việc đưa đồng bào dân tộc thiểu số vào chuỗi sản xuất giá trị cao. Việc chuyển đổi sang quy trình chế biến đặc sản ngay từ khâu thu hái đã giúp sản phẩm của bà con được thu mua với giá ổn định, cao hơn nhiều so với giá thị trường truyền thống, tạo thu nhập bền vững, xóa bỏ hoàn toàn tư duy chạy theo sản lượng.

Bán hàng với giá trị tương xứng

Để làm rõ hơn về tính kinh tế của chiến lược này, TS. Phạm Thanh Tùng, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế và Du lịch Nông nghiệp) nhấn mạnh một triết lý kinh tế cốt lõi cho nông nghiệp: Hiệu quả kinh tế của nông nghiệp Việt Nam không thể dựa mãi vào sản lượng lớn với giá thấp. Muốn thay đổi tư duy sản xuất đại trà và có nguồn vốn tái đầu tư bền vững, các HTX bắt buộc phải bán hàng hóa ở mức giá cao, tương xứng với chất lượng và công sức bỏ ra. Và muốn làm vậy, thì chỉ có đầu tư vào chất lượng. Và với ngành cà phê thì việc khai thác cà phê đặc sản, chế biến sâu là hướng đi vô cùng cần thiết.

Theo TS. Phạm Thanh Tùng, giá cao không chỉ là lợi nhuận, mà là một công cụ chiến lược đa chiều. Giá cao là bằng chứng không thể chối cãi cho chất lượng vượt trội của sản phẩm. Đây cũng là động lực tài chính mạnh mẽ để HTX và nông dân duy trì và nâng cấp các quy trình nghiêm ngặt, từ đầu tư vào công nghệ chế biến hiện đại (như nhà phơi chuyên dụng, máy rang mẫu để kiểm soát chất lượng) đến việc chi trả cho các quy trình canh tác hữu cơ, bền vững, và các chứng nhận quốc tế (VietGAP, 4C…). Và hơn hết, chỉ khi bán được giá cao, HTX mới có đủ khả năng tài chính để phân phối lợi ích một cách công bằng, đảm bảo người trồng được hưởng lợi nhiều hơn, khuyến khích họ tuân thủ các quy chuẩn nghiêm ngặt về thu hái quả chín, từ đó củng cố chuỗi giá trị.

Việc bán sản phẩm cà phê đặc sản với giá cao không chỉ là giao dịch thương mại, mà còn là chiến lược định vị quốc gia, giúp cà phê Việt Nam thoát khỏi hình ảnh "cà phê giá rẻ" trên thị trường quốc tế và chuyển sang hình ảnh "cà phê đặc sắc về hương vị”, có khả năng cạnh tranh về chất lượng với các cường quốc cà phê lâu đời khác.

Tuy nhiên, theo vị chuyên gia này, việc chế biến cà phê đặc sản đòi hỏi đầu tư lớn vào cơ sở vật chất (như nhà phơi có mái che, máy móc chế biến ướt/honey) và quy trình kiểm soát nghiêm ngặt về nhiệt độ, độ ẩm. Đa số nông hộ nhỏ lẻ và HTX thiếu vốn và kỹ thuật để đầu tư các trang thiết bị này. Do đó, cà phê dễ bị lỗi do phơi không đúng kỹ thuật hoặc kiểm soát lên men kém, làm giảm chất lượng đặc sản.

Một điểm khác nữa đó là Việt Nam đang thiếu hụt chuyên gia đánh giá cà phê, nhất là đội ngũ chuyên gia thử nếm (Cupper) đạt chuẩn quốc tế để đánh giá và phân loại cà phê đặc sản một cách chuyên nghiệp. Điều này dẫn đến sự thiếu tin tưởng của nhà mua hàng quốc tế vào điểm số chất lượng được công bố, gây khó khăn trong việc định giá và thương mại.

Do đó, Việt Nam cần có thêm nhiều trung tâm đào tạo chuyên ngành cà phê đạt chuẩn quốc tế, gắn liền với thực tiễn sản xuất, để tạo nền tảng nhân lực bền vững cho ngành hàng này.

Huyền Trang