Giá gạo lên cao nhất 15 năm, làm tăng mối lo về an ninh lương thực

Giá gạo tại châu Á tăng cao nhất kể từ năm 2008

Gạo trắng Thái Lan 5% tấm, tiêu chuẩn châu Á, tăng lên 648 USD/tấn trong tuần này, tăng gần 50% so với cùng kỳ năm ngoái và là mức giá đắt nhất kể từ tháng 10/2008, theo dữ liệu từ Hiệp hội Các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan.

Gạo rất quan trọng đối với chế độ ăn của hàng tỷ người ở châu Á và châu Phi. Gạo đóng góp tới 60% tổng lượng calo cho người dân ở các vùng của Đông Nam Á và châu Phi và con số này tăng lên 70% ở các quốc gia như Bangladesh. Việc tăng giá có thể gây thêm áp lực lạm phát và tăng hóa đơn nhập khẩu cho người mua.

Người kinh doanh gạo trưng bày nhiều mẫu gạo tại một cửa hàng bán buôn ở Guwahati, Assam, Ấn Độ. Ảnh: CNBC

Mối đe dọa mới nhất đối với nguồn cung đến từ Thái Lan, nhà xuất khẩu lớn thứ hai thế giới. Các nhà chức trách đang khuyến khích nông dân chuyển sang các loại cây trồng cần ít nước hơn khi cả nước chuẩn bị đối mặt với các điều kiện khô hạn hơn do tình trạng El Nino bắt đầu.

Joseph Glauber - Thành viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế ở Washington cho biết: “Giá gạo cao hơn sẽ góp phần gây ra lạm phát lương thực, đặc biệt là đối với các hộ gia đình nghèo ở các quốc gia tiêu thụ gạo lớn ở châu Á. Các quốc gia thường làm theo khi một quốc gia áp đặt lệnh cấm xuất khẩu. Người nghèo trên thế giới là những người chịu thiệt hại nhiều nhất”.

Lượng mưa tích lũy ở khu vực trồng trọt chính của miền trung thấp hơn 40% so với bình thường và động thái hạn chế trồng trọt nhằm tiết kiệm nước cho các hộ gia đình. Chính phủ Thái Lan trước đó đã yêu cầu người trồng trọt chỉ thu hoạch một vụ trong năm nay.

Tháng trước, Ấn Độ - nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, đã cấm xuất khẩu gạo trắng non-basmati vào ngày 20/7 khi chính phủ tìm cách kiềm chế giá lương thực tăng cao trong nước và đảm bảo có đủ nguồn cung trong nước “với giá hợp lý”.

Nước này chiếm hơn 40% thương mại gạo toàn cầu. Ngay cả khi nó ảnh hưởng đến một phần tổng lượng gạo xuất khẩu của Ấn Độ, FAO lưu ý rằng hạn chế xuất khẩu của Ấn Độ “làm tăng mối lo ngại về an ninh lương thực đối với một bộ phận lớn dân số thế giới” trong bối cảnh tiêu dùng thế giới ngày càng tăng.

Giá gạo tăng cũng sẽ làm trầm trọng thêm căng thẳng trên thị trường lương thực toàn cầu vốn đã bị ảnh hưởng bởi thời tiết khắc nghiệt và nguồn cung ngũ cốc từ khu vực Biển Đen giảm do cuộc xung đột của Nga ở Ukraine.

Những mức giá này còn có thể tăng cao hơn

Oscar Tjakra - nhà phân tích cấp cao tại ngân hàng nông nghiệp và thực phẩm toàn cầu Rabobank, nói: “Rất có thể chúng ta sẽ thấy chỉ số giá gạo của FAO tháng 8/2023 cao hơn so với tháng 7/2023”.

Ông nói thêm rằng lệnh cấm xuất khẩu gạo trắng non-basmati của Ấn Độ được đưa ra vào thời điểm tồn kho thấp theo mùa ở các nhà cung cấp gạo lớn trên toàn cầu, đặc biệt là ở châu Á. Giá có thể tăng hơn nữa nếu các quốc gia khác làm theo trong việc thực hiện các hạn chế xuất khẩu.

Lo ngại gia tăng về nguồn cung toàn cầu thắt chặt hơn đang làm gia tăng rủi ro về làn sóng bảo hộ thương mại mới khi các chính phủ tìm cách đảm bảo dự trữ lương thực dồi dào. Sự quay trở lại của kiểu thời tiết El Nino, có thể làm khô các vựa lúa phụ thuộc vào nước ở châu Á, đang làm trầm trọng thêm những lo ngại đó.

“Trong vài tháng tới, hướng đi của giá gạo toàn cầu sẽ được xác định bởi tác động của El Nino” - Tjakra cho biết.

Một nông dân trên cánh đồng lúa ở Assam, Ấn Độ. Ảnh: cnbc

Peter Timmer - Giáo sư danh dự tại Đại học Harvard, người đã nghiên cứu về an ninh lương thực trong nhiều thập kỷ, cho biết: Gạo là mặt hàng có giá trị hơn trước khi El Nino bắt đầu và xung đột giữa Nga với Ukraine leo thang với các cuộc tấn công vào xuất khẩu lúa mì và ngô. Ông cho biết giá có thể tăng thêm 100 USD/tấn trong vòng 6 đến 12 tháng.

Samarendu Mohanty - Giám đốc khu vực châu Á tại Trung tâm Khoai tây quốc tế, cho biết: “Giá có thể còn cao hơn nhiều nếu các nước nhập khẩu cố gắng dự trữ gạo để đảm bảo an ninh lương thực trong nước và các nước xuất khẩu đưa ra các hạn chế xuất khẩu”.

Timmer, người đã làm việc với các chính phủ châu Á về phản ứng chính sách của họ, cho biết: “Câu hỏi lớn là liệu giá tăng sẽ diễn ra từ từ, giúp người tiêu dùng có thời gian điều chỉnh mà không hoảng sợ hay liệu giá sẽ tăng đột biến lên 1.000 USD/tấn hoặc cao hơn cuộc khủng hoảng lương thực năm 2008 hay không?”.

Nguy cơ El Nino

Hầu hết gạo trên thế giới được trồng và tiêu thụ ở châu Á, nơi nông dân đang phải vật lộn với nắng nóng và hạn hán. Thái Lan, nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, đang khuyến khích nông dân chuyển sang các loại cây trồng cần ít nước hơn, trong khi nông dân ở các vùng sản xuất lúa gạo hàng đầu của Indonesia đang trồng ngô và cải bắp để đề phòng hạn hán.

Chua Hak Bin, nhà kinh tế cấp cao của Tập đoàn Ngân hàng Đầu tư Maybank tại Singapore cho biết, rủi ro lớn nhất là liệu El Ninõ và biến đổi khí hậu có làm gián đoạn sản xuất nông nghiệp và đẩy lạm phát lương thực nói chung lên cao hơn hay không.

Ông nói: “Điều này có thể kích hoạt nhiều chính sách bảo hộ hơn, bao gồm kiểm soát xuất khẩu, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lương thực toàn cầu và áp lực giá cả”.

“Các nền kinh tế thị trường mới nổi dễ bị tổn thương hơn trước những cú sốc giá lương thực như vậy do trọng lượng thực phẩm lớn hơn trong giỏ hàng tiêu dùng” - Chua Hak Bin cho biết thêm.

Tuy nhiên, các biện pháp kiểm soát giá cả nghiêm ngặt do chính phủ thực thi cũng như trợ cấp lương thực ở nhiều quốc gia tiêu thụ có thể giúp kiềm chế lạm phát. Chua cho biết tình hình hiện tại có vẻ "tương đối bình thường" so với lúc đó.

Hoàng Lê (theo Bloomberg/CNBC)