Gia tăng tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới

HIV/AIDS diễn biến phức tạp

Tại buổi họp báo về tình hình dịch HIV/AIDS do Bộ Y tế vừa tổ chức, TS.BS Nguyễn Lương Tâm - Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh cho biết, hiện nay, tình hình dịch HIV/AIDS ở Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp. Đến hết năm 2024, cả nước ghi nhận 245.762 người nhiễm HIV còn sống và 116.004 người nhiễm HIV tử vong lũy tích (từ khi dịch xuất hiện cho đến nay).

Trong khoảng 5 năm gần đây, trung bình các số ca HIV mới phát hiện dao động khoảng hơn 13.000 ca. “Hiện nay, nhóm MSM có khoảng 428 nghìn người, chiếm 1 - 2% dân số nam trong độ tuổi từ 15 - 49, trong đó khoảng 295.000 người có nguy cơ cao nhiễm HIV”, TS.BS Nguyễn Lương Tâm cho hay.

Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và người chuyển giới gia tăng đáng kể trong 5 năm trở lại đây

Ông cũng cho biết, xu hướng dịch hiện nay cũng đang có sự thay đổi khá lớn. Tỷ lệ nam giới nhiễm HIV cao hơn so với nữ - hơn 80% người nhiễm HIV mới phát hiện là nam giới, và đường lây chủ yếu qua quan hệ tình dục. Tỷ lệ nhiễm HIV giảm, nhưng tình trạng lây nhiễm HIV do nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và người chuyển giới lại gia tăng đáng kể (7,2%). Các hành vi nguy cơ như sử dụng ma túy tổng hợp, “chemsex” (sử dụng chất - thường là các chất ma túy - trong quan hệ tình dục), quan hệ tình dục tập thể,… tiếp tục làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV.

TS Đoàn Thị Thùy Linh, Phó Trưởng phòng Kiểm soát HIV và các bệnh truyền nhiễm mạn tính, Cục Phòng bệnh cho biết thêm: Hiện nay, vùng ĐBSCL có tỷ lệ nhiễm HIV cao nhất, chiếm khoảng hơn 35%, thứ hai là các tỉnh phía Nam là 14,6%, đặc biệt là TP.HCM khoảng 18,7% và có thể lên đến hơn 20% sau khi sáp nhập. Nhiều tỉnh không nằm trong nhóm trọng điểm cũng ghi nhận số ca nhiễm mới tăng.

Tính đến ngày 30/6/2025, cả nước có 536 cơ sở điều trị HIV. Ảnh: TTXVN

Trước bối cảnh này, Việt Nam đã nỗ lực triển khai các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS. Theo báo cáo của Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), trong năm 2024, cả nước có 1.300 cơ sở xét nghiệm sàng lọc và 251 cơ sở xét nghiệm khẳng định tại 34 tỉnh. Những mô hình xét nghiệm cộng đồng cũng được triển khai tại nhiều tỉnh, đặc biệt ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long để đáp ứng tình huống dịch khẩn cấp.

Về điều trị, tính đến ngày 30/6/2025, cả nước có 536 cơ sở điều trị HIV với 185.612 bệnh nhân đang điều trị ARV. Các sáng kiến như cấp phát Methadone nhiều ngày và điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) được mở rộng, đảm bảo tiếp cận đa dạng nhóm nguy cơ.

Dịch vụ dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) được mở rộng mạnh mẽ. Từ 2 tỉnh năm 2017 (Hà Nội và TP.HCM), đến nay, PrEP đã được triển khai tại 34 tỉnh với 221 cơ sở, giúp Việt Nam trở thành nước có độ bao phủ PrEP hàng đầu khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Hiện nay, tình hình dịch HIV/AIDS ở Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp. Ảnh: KT

Chuyển từ ứng phó khẩn cấp sang tiễu trừ HIV/AIDS

Bên cạnh những kết quả đạt được trong việc phòng, chống HIV/AIDS, việc ứng phó với dịch vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức lớn, gây cản trở mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.

Ông Raman Hailevich, Giám đốc quốc gia Chương trình Phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS Việt Nam) cho biết, từ năm 2004 đến năm 2024, các nỗ lực phòng chống HIV tại Việt Nam đã ngăn ngừa được hơn 1,2 triệu ca nhiễm và gần 320.000 ca tử vong liên quan đến AIDS. Tuy nhiên, một số dịch vụ thiết yếu vẫn phụ thuộc rất nhiều vào nguồn tài trợ bên ngoài, bao gồm: Phát hiện ca nhiễm HIV, PrEP, ART bậc hai, và dự phòng do CBO dẫn dắt.

Ông Raman Hailevich cũng cảnh báo về sự suy giảm mạnh nguồn tài trợ quốc tế, đe dọa các dịch vụ thiết yếu như tìm kiếm ca bệnh, PrEP hay ARV bậc hai. “Nếu các nguồn tài trợ quốc tế biến mất và không có cầu nối trong nước nào được xây dựng, Việt Nam có thể phải đối mặt với sự gia tăng trở lại của các ca nhiễm HIV, xóa bỏ hơn một thập kỷ tiến bộ khó khăn mới đạt được. Đây chính là thách thức hiện tại: Làm thế nào để duy trì một ứng phó HIV mạnh mẽ và công bằng với ít hỗ trợ từ bên ngoài hơn”, ông Raman Hailevich lưu ý.

Một trong những thách thức lớn trong việc thực hiện mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 là sự kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV. Ảnh: KT

TS Đoàn Thị Thùy Linh cho hay, một trong những thách thức lớn trong việc thực hiện mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 là sự kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV và sự hiểu biết đầy đủ về HIV/AIDS trong cộng đồng dân cư còn thấp. Đây là rào cản lớn trong việc tiếp cận dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS của cả người nhiễm HIV và các nhóm đích nguy cơ cao. Việc xét nghiệm HIV mở rộng gặp khó khăn khi một số đơn vị thiếu nhân lực, thiếu nhóm tiếp cận cộng đồng, nguồn sinh phẩm không còn được hỗ trợ miễn phí.

Nguồn tài chính cho chương trình phòng chống HIV/AIDS phụ thuộc tới gần 50% vào các dự án quốc tế. Trong khi đó, các nguồn viện trợ cho phòng chống HIV/AIDS đang bị cắt giảm viện trợ nhanh và mạnh.

PrEP cũng đối mặt nhiều hạn chế khi Bảo hiểm y tế (BHYT) chưa chi trả, chi phí xét nghiệm liên quan và điều trị STIs cao. “Rào cản về tài chính cũng làm hạn chế khả năng tiếp cận dịch vụ của những nhóm đích nguy cơ cao. Nhiều người trong các nhóm nguy cơ cao thường có thu nhập thấp và không có khả năng chi trả cho các dịch vụ chăm sóc sức khỏe”, bà Linh cho hay.

Tư vấn điều trị cho bệnh nhân điều trị HIV. Ảnh: chinhphu.vn

TS.BS Nguyễn Lương Tâm cho rằng, để giải quyết những thách thức nhằm đạt được mục tiêu đề ra là đến năm 2030 kết thúc AIDS, công tác tuyên truyền đóng vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng, giảm kỳ thị và phân biệt đối xử, truyền tải các kiến thức phòng chống HIV/AIDS cũng như tầm quan trọng của xét nghiệm sớm, điều trị ARV, sử dụng PrEP, và các biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV. Bên cạnh đó, giới thiệu các chương trình, dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS như cấp phát methadone, xét nghiệm miễn phí, hoặc các điểm cung cấp PrEP để người dân dễ dàng tiếp cận.

“Hiện nay chúng ta đã chuyển từ giai đoạn ứng phó khẩn cấp HIV sang giai đoạn đặt trọng tâm cho việc mở rộng bao phủ và nâng cao chất lượng dịch vụ, thực hiện các cam kết quốc tế và tạo điều kiện để mọi người có thể tiếp cận dịch vụ y tế một cách bình đẳng và không bị phân biệt đối xử, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau trong quá trình tiến đến chấm dứt HIV vào năm 2030”, TS.BS Nguyễn Lương Tâm nhấn mạnh.

Ngọc Vũ/VOV.VN