Giấc mơ lớn của Goethe

Johann Wolfgang von Goethe là tên tuổi lớn của nền văn học Đức. Ảnh minh họa: W.K.

Sự bất tử là tên một cuốn tiểu tiểu thuyết nổi tiếng của Milan Kundera trong đó đề cập tới một nhân vật là thi hào người Đức, Goethe. Nhưng cuốn tiểu thuyết này không chỉ kể về nhà thơ vĩ đại người Đức mà còn có những người khác cũng được mong muốn bất tử cùng Goethe.

Người mong muốn bất tử cùng Goethe là Bettina, người tình trẻ tuổi của thi sĩ. Bettina đã tìm mọi cách để gần gũi Goethe, ảnh hưởng đến Goethe để các cuốn tiểu sử về danh nhân nước Đức phải nhắc đến tên, vì Bettina biết nếu tự mình, cô chỉ là một chiếc lá vô danh, không thể neo tên vào lịch sử được. Cô cần có một người khác để hỗ trợ, người ấy càng nổi tiếng càng tốt.

Goethe đã được chọn vì Bettina có những mối quan hệ nhất định với Goethe (mẹ cô cũng từng là người tình của thi sĩ) và khi ấy Goethe đang là nghệ sĩ danh giá nhất của nước Đức và Bettina đã không hề nhầm.

Bây giờ nhìn lại, Goethe luôn được tôn vinh là một trong những tên tuổi vĩ đại nhất của nước Đức và thậm chí người Đức đã lấy tên ông đặt tên cho những viện văn hóa chuyên quảng bá văn hóa và ngôn ngữ Đức ra khắp thế giới.

Bettina là một người bình thường mà đã thèm khát sự bất tử đến mức dùng mọi thủ đoạn để bám rịt vào Goethe. Milan Kundera rất sáng suốt khi chọn Goethe là nhân vật chính khi đề cập đến một trong những khát vọng lớn nhất của loài người, đặc biệt của giới văn nghệ sĩ, trí thức.

Tác phẩm nổi tiếng nhất của Goethe là Faust cũng đề cập đến một vấn đề gần như tương tự. Faust muốn trở thành người nắm bắt được mọi tri thức cao siêu, bí mật nhất và ông đã chấp nhận một thỏa thuận với quỷ Mephisto để đạt được ước vọng của mình. Sự bất tử, chiếm lĩnh những đỉnh cao nhất là khát vọng của rất nhiều người, đặc biệt của giới văn nghệ sĩ và nhiều người thậm chí làm mọi cách để vươn tới ước mơ cháy bỏng này.

Ước mơ thì dễ, làm mới khó, trong hàng nghìn, triệu văn nghệ sĩ hay các nhà khoa học, chỉ một số ít thực sự có thể bất tử với thời gian bởi các công trình, tác phẩm hoặc cống hiến của mình. Chỉ một số hiếm được người ta nhắc nhớ, thời gian càng lùi xa thì vinh quang và danh tiếng càng mờ nhạt dần.

Người ta có thể nổi tiếng năm năm, 10 năm, thậm chí 50 năm nhưng trên 100 năm hoặc hơn thì rất khó. Các ngôi sao, các tác phẩm danh tiếng cứ phai lạt dần theo thời gian hoặc được rất ít người nhớ tới.

Tôi nghĩ Nguyễn Du khi còn sống rất ý thức về việc này, những cống hiến của ông, tác phẩm của ông liệu có được người ta nhớ đến không là một câu hỏi thường trực, thậm chí ông đã đề ra một mốc thời gian để tiên lượng về sự công nhận của hậu thế với những đóng góp của mình: “Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa/ Người đời ai khóc Tố Như chăng?”

Tôi nghĩ sau ba trăm năm người ta vẫn nhớ đến Nguyễn Du và Truyện Kiều. Ông đã được diện vào hàng bất tử của văn hóa Việt dù lúc sinh thời ông đánh giá về những thành tựu của mình khá khiêm tốn. Kết thúc Truyện Kiều, Nguyễn Du viết:

“Lời quê chắp nhặt dông dài/ Mua vui cũng được một vài trống canh”.

Nhưng khi nghĩ kĩ cái sự khiêm tốn của Nguyễn Du dù chỉ được tôn vinh bằng “một vài trống canh” tôi vẫn tin rằng thi sĩ đã rất ý thức về tài năng và sự bất tử của mình. Không một nghệ sĩ nào trong thời đại với ông hoặc trước đó phát biểu những câu tương tự.

Nguyễn Du tin vào tài năng của mình và xét đoán của hậu thế, ông biết chắc chắn rằng mình không bị lãng quên và xứng đáng là một ngôi sao bất tử trên bầu trời văn hóa và văn học Việt.

Uông Triều/ Trần Lê Books & NXB Văn học