Giải bài toán chống lũ, mở lối cho đô thị Xuân Mai

Để hiện thực hóa mục tiêu trở thành đô thị phía tây Hà Nội vào năm 2035, Xuân Mai cần sớm giải quyết bài toán chống lũ, bảo đảm an toàn cho dân cư và ổn định sinh kế.

Bộ đội tham gia gia cố sông Bùi trong mùa lũ. Ảnh: Kim Nhuệ

Bộn bề nỗi lo mùa lũ

Cuối tháng 8 vừa qua, hoàn lưu bão số 5 khiến mực nước sông Bùi dâng tới 7,47m, vượt báo động lũ cấp III 0,47m. Nước lũ tràn vào đồng ruộng, gây ngập nhiều thôn xóm của xã Xuân Mai. Ngồi trên chiếc thuyền đưa đoàn công tác đi kiểm tra vùng ngập, Trưởng thôn Nam Hài, ông Bùi Ngọc Bình, chia sẻ: “Năm nào cũng vậy, cứ mưa lớn là lũ lại đổ về. Lúa, ngô mất trắng, chuồng trại hư hại, vừa khắc phục xong đã phải lo trận mới, thực sự rất mệt mỏi”.

Thống kê của xã Xuân Mai cho thấy, đợt lũ vừa qua đã làm ngập 154ha lúa, 56ha hoa màu, 39ha cây ăn quả, 46ha thủy sản; 320 hộ bị cô lập, 421 người phải sơ tán. Hơn 21km đường nông thôn và 29km đường nội đồng chìm trong nước, nhiều trường học, nhà văn hóa, trạm y tế hư hỏng. Đáng nói hơn, đây không phải là trận lũ đầu tiên người dân Xuân Mai hứng chịu. Thực tế vào các năm 2017, 2018, 2024 cũng đều ghi dấu những trận lũ lớn, có năm tới 1.600 hộ ngập sâu, hàng nghìn gia súc, gia cầm bị cuốn trôi.

Bà Nguyễn Thị Bích, 62 tuổi, thôn Nhân Lý, chia sẻ: “Nhà tôi sát bãi sông, mỗi lần lũ về, nước tràn vào ngõ, có lúc dâng tới thắt lưng. Tài sản kê cao vẫn hư hỏng. Điều mong mỏi lớn nhất của chúng tôi là tuyến đê sớm được nâng cấp, để bà con bớt lo lắng, cuộc sống ổn định hơn”.

Trong khi đó, tuyến đê hữu Bùi dài 4,6km đã xuống cấp ở nhiều vị trí; các tuyến đê bao như Bùi 2, Đồng Lải còn nhỏ, yếu, chưa đạt cao trình chống lũ báo động III. Nhiều đoạn lòng sông bị bồi lắng, thu hẹp, làm giảm khả năng tiêu thoát trong khi các hồ Vai Vàng, Hạnh Tiên hư hỏng nặng, gần như mất tác dụng điều tiết. Trong 36 thôn của xã Xuân Mai, có 19 thôn thường xuyên chịu ảnh hưởng lũ, trong đó 9 thôn như Nam Hài, Nhân Lý, Hạnh Côn, Hạnh Bồ... thường ngập sâu khi sông Bùi vượt báo động III.

Ông Lê Văn Tuấn, người dân thôn Hạnh Côn, cho biết: “Đường vào thôn thấp, hễ nước lên là thôn gần như bị cô lập. Bà con đã nhiều lần đề xuất chính quyền sớm nâng cấp tuyến đường vượt lũ, vừa để an toàn tính mạng, vừa để giao thương thuận lợi”.

Hiện xã Xuân Mai có 91 hộ nằm ngoài đê và khoảng 800 hộ trong “ô trũng” thường xuyên bị ngập vào mùa mưa.

Cần giải pháp cấp bách và lâu dài

Từ năm 2017 đến nay, nhiều cơ quan đã khảo sát và đề xuất hàng loạt giải pháp như kiên cố hóa tuyến đê, xây dựng kênh lái lũ, đào hồ chứa cắt lũ rừng ngang, thậm chí di dời dân cư khỏi vùng trũng. Tuy nhiên, đến nay chưa dự án nào được triển khai do quy mô vượt thẩm quyền và còn nhiều vướng mắc về tính khả thi.

Ông Phùng Xuân Lực, Trưởng thôn Nhân Lý, chia sẻ: “Chúng tôi không thể bỏ quê hương, mồ mả tổ tiên. Giải pháp căn cơ là nâng cấp đê, đường, trạm bơm, đồng thời hỗ trợ chuyển đổi sản xuất phù hợp với vùng lũ”.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thị Loan, hộ nuôi thủy sản ở thôn Hạnh Bồ, cho biết: “Mấy vụ cá gần đây, tôi mới thu được một nửa thì lũ đã cuốn trôi. Nếu có mô hình nuôi cá lồng bè hoặc được hỗ trợ kỹ thuật nuôi cá vượt lũ, chúng tôi mới dám mạnh dạn đầu tư tiếp”.

Về phía chính quyền, ông Nguyễn Anh Đức, Chủ tịch UBND xã Xuân Mai, khẳng định: “Xã rất quan tâm vấn đề này, đã và đang phối hợp với các cấp, ngành nghiên cứu, đề xuất giải pháp khả thi, gắn với mục tiêu vừa bảo đảm dân sinh, vừa hướng tới phát triển đô thị”.

Để giảm thiệt hại do lũ rừng ngang, Thạc sĩ Nguyễn Thị Bích Thủy (cán bộ thuộc Viện Quy hoạch thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Chủ nhiệm đề tài “Nghiên cứu, đề xuất giải pháp tiêu úng và phòng, chống lũ rừng ngang khu vực hữu sông Bùi”, cho rằng xã Xuân Mai cần ưu tiên nâng cấp đê hữu Bùi đoạn Bến Cốc - Yên Trình, hoàn thiện đê Bùi 2, cải tạo đê tả Bùi; đồng thời nạo vét sông Bùi, mở rộng kênh Văn Sơn, sông Bến Gò. Các hồ Hạnh Tiên, Vai Vàng, Miễu cũng cần được cải tạo để tăng khả năng điều tiết. Song song với đó là nâng cấp tuyến đường trũng thấp, xây cầu trong khu dân cư để phá thế cô lập; cải tạo trường học, nhà văn hóa, trạm y tế nhằm duy trì hoạt động trong mùa mưa lũ.

Một giải pháp khác là phát huy hiệu quả Trạm bơm tiêu Nhân Lý công suất 20.800m³/giờ, vừa được nâng cấp năm 2024, để tiêu úng cho 5 thôn vùng trũng. Các ao, hồ nhỏ như Đồng Dâu, Vai Đồng Làng cần nạo vét, khơi thông, phát huy vai trò như “tấm bọt biển” giảm ngập. Cuối cùng, cần sắp xếp lại dân cư vùng rủi ro cao như bố trí tái định cư cho 91 hộ sinh sống ngoài đê; đồng thời hỗ trợ nâng nền, cải tạo nhà ở cho các hộ trong vùng trũng, vừa giữ nơi cư trú truyền thống, vừa bảo đảm an toàn.

Nằm ở cửa ngõ Tây Nam Thủ đô, xã Xuân Mai có tiềm năng lớn về dịch vụ, công nghiệp sạch, đào tạo đại học và du lịch sinh thái. Tuy nhiên, những lợi thế này khó phát huy nếu “bài toán chống lũ” chưa được giải quyết tận gốc. Để vươn mình trở thành đô thị sinh thái - dịch vụ - giáo dục hiện đại, Xuân Mai cần ưu tiên hạ tầng thoát lũ đi trước một bước, song hành cùng trường học, trạm y tế, đường giao thông và không gian kinh tế. Khi an toàn, sinh kế và kết nối được đặt làm trục chính cho phát triển, Xuân Mai mới có thể thực sự chuyển mình từ “rốn lũ” thành đô thị văn minh phía Tây Hà Nội.

Kim Nhuệ