Giảm nghèo giai đoạn 2026-2035: Chuyển đổi tư duy từ giảm nghèo sang làm giàu bền vữngBài 2: Tích hợp '2 trong 1': Hóa giải chồng chéo, lấy con người làm trọng tâm

Chương trình mục tiêu quốc gia, công tác xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035 lấy người dân làm trung tâm. Ảnh Dũng Hiếu.

Nhiều mô hình giảm nghèo vẫn thiếu bền vững

Nhìn lại giai đoạn 2021-2025 có thể thấy, Việt Nam đã và đang triển khai hiệu quả các Chương trình Mục tiêu Quốc gia (MTQG) về xây dựng nông thôn mới (NTM) và Giảm nghèo bền vững, với sự tham gia của nhiều nguồn lực khác nhau, từ ngân sách trung ương đến các nguồn lực huy động trong và ngoài nước.

Theo ông Ngô Trường Sơn - Chánh Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, tổng vốn ngân sách trung ương hỗ trợ Chương trình NTM giai đoạn 2021-2025 đạt gần 41.265 tỷ đồng. Khoảng 847 tỷ đồng được phân bổ cho các bộ, ngành trung ương để quản lý và triển khai các nhiệm vụ chung. Phần lớn, hơn 40.417 tỷ đồng, được cấp cho 47 tỉnh để đầu tư trọng tâm vào các tiêu chí NTM, ưu tiên các địa phương không tự cân đối ngân sách.

Đối với giảm nghèo bền vững, chương trình MTQG Giảm nghèo bền vững nhận tổng vốn ngân sách trung ương được giao giai đoạn 2021-2025 là gần 44.608 tỷ đồng.

Với nguồn lực trên theo đánh giá trong giai đoạn 2021-2025, hai Chương trình này đã tiếp cận các xu thế hiện đại, hướng tới phát triển bền vững, tích hợp các nội dung như chuyển đổi số, kinh tế xanh, bảo vệ môi trường, bình đẳng giới, du lịch nông thôn, và giáo dục nghề nghiệp. Điều này thể hiện sự phù hợp với cam kết quốc tế về SDGs và thúc đẩy vai trò của phụ nữ. Các phong trào thi đua như "Cả nước chung sức xây dựng NTM" đã khơi dậy tinh thần chủ động, sáng tạo của người dân, với hàng triệu hộ dân hiến đất, đóng góp công sức. Các tổ chức đoàn thể cũng tích cực tham gia vận động, giám sát, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả.

Tuy nhiên, việc nâng cao chất lượng xã NTM và các mô hình giảm nghèo vẫn còn thiếu bền vững, chưa thực sự gắn với điều kiện thực tế và văn hóa địa phương. Nhiều vùng sâu, vùng xa còn thiếu hạ tầng thiết yếu và dịch vụ cơ bản. Năng lực cán bộ cấp xã, đặc biệt ở vùng khó khăn, còn hạn chế, dẫn đến tình trạng "sợ sai", né tránh trách nhiệm. Một bộ phận người dân vẫn còn thụ động trong tham gia Chương trình.

Trước những tồn tại trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) đề xuất hợp nhất hai Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Xây dựng NTM và Giảm nghèo bền vững thành một chương trình thống nhất trong giai đoạn 2026 - 2035. Đây là một bước đi chiến lược, được kỳ vọng sẽ tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ và toàn diện trong công cuộc phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn Việt Nam.

Nông thôn khởi sắc, người dân có cuộc sống ấm no

Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia, công tác xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035 được xây dựng với các định hướng chiến lược với tầm nhìn dài hạn. Trọng tâm của Chiến lược là đảm bảo phát triển bao trùm, bền vững; lấy người dân làm trung tâm và chủ thể; gắn kết hiệu quả giữa xây dựng nông thôn mới và công tác giảm nghèo bền vững.

Mục tiêu xây dựng nông thôn mới là nơi đáng sống với các tiêu chí được nâng cao. Ảnh: L.H.

Đáng chú ý, giai đoạn này đánh dấu việc tích hợp hai chương trình mục tiêu quốc gia thành một chương trình thống nhất. Đây không chỉ là sự sắp xếp về mặt hành chính mà còn là sự khẳng định quan điểm phát triển: giảm nghèo bền vững là mục tiêu cốt lõi, trong khi xây dựng nông thôn mới đóng vai trò khung phát triển bao trùm, tạo không gian để gắn kết tăng trưởng kinh tế nông thôn với nâng cao thu nhập và giảm nghèo đa chiều. Việc lồng ghép này giúp tránh tình trạng dàn trải nguồn lực, đồng thời hướng đến giải pháp thực chất, tập trung vào nhóm đối tượng yếu thế, bảo đảm tính bền vững.

Điểm mới của chương trình là phương thức thực hiện tích hợp đa mục tiêu. Trung ương sẽ ban hành khung chương trình, tiêu chí, định mức phân bổ nguồn lực, theo dõi bằng kết quả đầu ra; trong khi địa phương được tăng quyền chủ động, triển khai phù hợp điều kiện thực tế, phát huy vai trò người dân, doanh nghiệp và cộng đồng. Cùng với đó, bộ tiêu chí quốc gia giai đoạn 2026-2035 được thiết kế lại theo ba nhóm xã đặc thù, phù hợp với điều kiện phát triển và đặc điểm địa bàn. Đây là bước chuyển quan trọng từ tư duy “một bộ tiêu chí cho mọi xã” sang cách tiếp cận linh hoạt, đặt thực tiễn làm trung tâm. Ngoài chuẩn xã nông thôn mới, chương trình còn thí điểm mô hình “xã nông thôn mới hiện đại” với yêu cầu vượt trội về hạ tầng thông minh, cảnh quan sinh thái, dịch vụ công, văn hóa tiên tiến, đồng thời nghiên cứu bổ sung các chỉ số “hạnh phúc, an sinh, bao trùm” làm căn cứ đánh giá chất lượng phát triển.

Các mục tiêu đặt ra đến năm 2030 là đầy tham vọng: Thu nhập bình quân khu vực nông thôn tăng ít nhất 2,5 lần so với 2020; không còn hộ nghèo theo chuẩn đa chiều giai đoạn 2022–2025; 80% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó ít nhất 35% đạt nông thôn mới nâng cao và 10% đạt chuẩn nông thôn mới hiện đại. Đến 2035, tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng lên 90%, hộ nghèo đa chiều giảm xuống dưới 1%, tiến tới hoàn thiện mô hình nông thôn văn minh, nhân văn, bền vững.

Theo các chuyên gia việc tích hợp hai chương trình mục tiêu quốc gia thành một chương trình thống nhất. Đây không chỉ là sự sắp xếp về mặt hành chính mà còn là sự khẳng định quan điểm phát triển: giảm nghèo bền vững là mục tiêu cốt lõi, trong khi xây dựng nông thôn mới đóng vai trò khung phát triển bao trùm, tạo không gian để gắn kết tăng trưởng kinh tế nông thôn với nâng cao thu nhập và giảm nghèo đa chiều. Việc lồng ghép này giúp tránh tình trạng dàn trải nguồn lực, đồng thời hướng đến giải pháp thực chất, tập trung vào nhóm đối tượng yếu thế, bảo đảm tính bền vững. Đặc biệt, việc tích hợp hai chương trình sẽ tránh được sự chồng chéo về nguồn lực, cơ chế, chính sách và bộ máy thực hiện, vốn là những thách thức không nhỏ trong giai đoạn vừa qua. Nguồn lực đầu tư công sẽ được sử dụng hiệu quả hơn, tập trung hơn vào những mục tiêu cốt lõi. Đồng thời, việc hợp nhất cũng thúc đẩy các giải pháp liên ngành, xuyên suốt từ hạ tầng, sản xuất, sinh kế đến phúc lợi xã hội.

Thứ trưởng Bộ NNMT Võ Văn Hưng cho rằng, mục tiêu lớn nhất là nông thôn phải khởi sắc, người dân có cuộc sống ấm no, nông nghiệp ngày càng hiện đại. Để đạt được, chương trình cần phát huy thành quả những năm qua, đồng thời khắc phục tồn tại, nhất là trong cơ chế huy động nguồn lực và phân cấp phân quyền rõ ràng. Ông nhấn mạnh, người nông dân phải thực sự trở thành chủ thể kiến tạo cuộc sống của chính mình, còn chính quyền địa phương phải đóng vai trò quyết định, chủ động và linh hoạt.

Theo Thứ trưởng, điểm cốt lõi của giai đoạn mới là sự lồng ghép hai chương trình không dàn trải mà trọng tâm, trọng điểm, đúng đối tượng. Thay đổi bộ tiêu chí quốc gia được coi là tất yếu để chuyển từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang phát triển nông nghiệp xanh, tuần hoàn, tiết chế. Các nhóm tiêu chí sẽ có sự linh hoạt phù hợp với từng địa bàn, giúp địa phương chủ động lựa chọn mô hình đầu tư hiệu quả, thay vì áp dụng một khuôn mẫu cứng nhắc. Quan điểm xuyên suốt là giảm thủ tục rườm rà, tránh lặp lại vòng luẩn quẩn “thiết kế đề án – giải ngân – tổng kết”, mà tập trung vào chất lượng triển khai thực tế.

Lê Bảo