Giảm phát thải, tăng giá trị

Sản lượng cao chưa đồng nghĩa với thu nhập cao

ĐBSCL có khoảng 3,9-4 triệu hécta lúa/năm, sản lượng lúa đạt 23,8-24 triệu tấn/năm, chiếm hơn 50% tổng diện tích và sản lượng lúa tại Việt Nam. Năm 2025, thị trường gạo thế giới có nhiều biến động theo hướng giá gạo giảm, một số thị trường ngưng nhập khẩu cục bộ, đầu ra hạt gạo Việt Nam ít nhiều gặp khó khăn. Song, giá xuất khẩu ở phân khúc gạo cao cấp, gạo thơm của Việt Nam vẫn giữ được vị trí hàng đầu trên thị trường.

Nông dân ĐBSCL sử dụng máy gặt đập liên hợp thu hoạch lúa. Ảnh: CAO PHONG

Cũng như các tỉnh vùng ĐBSCL, vụ lúa đông xuân 2025-2026 là năm thứ hai TP Cần Thơ triển khai thực hiện Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu hécta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030” (Đề án). Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ Trần Chí Hùng nhận định: Thời gian qua, thành phố đã chủ động triển khai các mô hình sản xuất lúa tiên tiến, áp dụng khoa học - công nghệ, mở rộng liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy rằng, sản lượng cao chưa đồng nghĩa với thu nhập cao; sản xuất nhỏ lẻ, chi phí lớn và ô nhiễm môi trường vẫn là thách thức lớn đối với ngành lúa gạo của ĐBSCL.

Tại Hội thảo “Giải pháp nâng cao chuỗi giá trị lúa, gạo và bảo vệ môi trường” do Hội Nông dân TP Cần Thơ phối hợp Viện Lúa ĐBSCL tổ chức ngày 27-10, ông Huỳnh Thanh Vui, Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật TP Cần Thơ, cho biết, địa phương đã triển khai thực hiện Đề án là 170.000ha đến năm 2030. Trong đó, diện tích được triển khai trong năm 2025 là 104.500ha với 191 tổ hợp tác, HTX tham gia. Kết quả từ 12 mô hình (50ha/mô hình) tại các HTX, tổ hợp tác đang mang lại hiệu quả thiết thực: giúp nông dân giảm 40%-50% lượng giống, giảm trên 30% lượng phân đạm, giảm 2-3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật, khí phát thải giảm từ 2-12 tấn CO2/ha; năng suất cao hơn 0,3-0,7 tấn/ha so với canh tác theo phương thức truyền thống, lợi nhuận tăng ít nhất 20%.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Kim Thu (Viện lúa ĐBSCL), các kỹ thuật canh tác hiện nay có thể giúp tăng năng suất và sản lượng nhưng cần quan tâm đến vấn đề phát thải khí nhà kính. Các thách thức hiện nay là: Không thể cùng lúc thực hiện các mục tiêu an ninh lương thực, phát triển kinh tế và giảm phát thải; việc ứng dụng kỹ thuật canh tác giảm phát thải không đồng bộ… Chính vì vậy, các địa phương cần hướng dẫn nông dân thực hiện thuần thục những quy trình trong sản xuất lúa như: Làm đất, chuẩn bị giống, gieo sạ, quản lý nước, bón phân, quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), quản lý thu hoạch và xử lý sau thu hoạch, quản lý rơm rạ.

Có chính sách và cơ chế cắt giảm phát thải

Có thể nói các mô hình trồng lúa theo Đề án đã tạo ra “luồng gió mới” cho đồng lúa miền Tây. Nông dân ngày càng áp dụng thành thạo các kỹ thuật tiến bộ vào sản xuất lúa như: ứng dụng cảm biến đo mực nước ruộng kết hợp quản lý nhật ký đồng ruộng tự động; ứng dụng VNPT GREEN giám sát quy trình canh tác của từng hộ nông dân đúng quy trình chất lượng…

Các drone gieo sạ lúa trong mô hình canh tác lúa thông minh tại TP Cần Thơ

Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ Trần Chí Hùng cho rằng, để thực hiện hiệu quả Đề án cần phát huy vai trò của tổ hợp tác, HTX, hình thành nhóm nông dân nòng cốt làm hạt nhân lan tỏa mô hình sản xuất “lúa xanh - gạo sạch - giá trị cao”; nghiên cứu, xây dựng bản đồ thổ nhưỡng, bản đồ vùng sản xuất lúa chất lượng cao, gắn với hệ thống thủy lợi, cơ giới hóa, chế biến và logistics; chuẩn hóa quy trình kỹ thuật canh tác giảm phát thải, đặc biệt trong khâu quản lý nước, phân bón và rơm rạ sau thu hoạch.

Ngoài ra, cần xây dựng mô hình điểm “cánh đồng phát thải thấp” tiến tới nhân rộng trên toàn thành phố; tăng cường kiểm tra, giám sát vùng trồng, bảo đảm truy xuất nguồn gốc minh bạch, đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu. TP Cần Thơ hiện là đơn vị tiên phong kết nối đưa sản phẩm gạo phát thải thấp ra thị trường thế giới. Cụ thể trong tháng 6-2025, Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) phối hợp Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An (TP Cần Thơ) đã xuất khẩu 500 tấn gạo thương hiệu “Gạo Việt xanh phát thải thấp” sang thị trường Nhật Bản. Đây là bước ngoặt của ngành nông nghiệp và bước tiến trong sản xuất lúa gạo của Đề án.

Tiến sĩ Nguyễn Kim Thu cho rằng, cần thay đổi các chính sách và cơ chế cắt giảm phát thải như ứng dụng công nghệ vào sản xuất và quản lý, thay vì chỉ cung cấp hỗ trợ tài chính cho các biện pháp ứng phó với biến đổi khí hậu. Cần tăng cường tuyên truyền về các tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất và đời sống; không đốt rơm hoặc vùi rơm trong ruộng ngập nước. Khuyến khích tối đa nông dân thu rơm bằng máy cuốn rơm và các công cụ khác, ưu tiên tái sử dụng hay tuần hoàn rơm. “Canh tác lúa ít khí thải nhà kính vừa góp phần bảo vệ môi trường, vừa tiết kiệm chi phí, đồng thời tạo ra sản phẩm mới từ việc tập hợp lượng giảm phát thải để bán ra thị trường carbon tự nguyện trên thế giới. Từ đó có cơ hội thực hiện nghĩa vụ thực thi pháp luật về bảo vệ môi trường trong nước và các cam kết quốc tế”, Tiến sĩ Nguyễn Kim Thu nhấn mạnh.

CAO PHONG