Giáo dục đại học: Tinh giản không đơn giản

GS.TS Nguyễn Viết Tùng - nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam).

Trước yêu cầu về tinh giản hệ thống giáo dục đại học, GS.TS Nguyễn Viết Tùng - nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam) cho rằng: "Tinh giảm hệ thống giáo dục đại học là chuyện quan trọng, không chỉ nhìn số lượng đại học nhiều hay ít mà phải nhìn vào chất lượng đào tạo có đáp ứng được thị trường hay không".

Hiện nay, quan điểm giáo dục đại học ở mỗi quốc gia là khác nhau, như ở Mỹ, số lượng người học đại học ở độ tuổi từ 18 đến 25 là trên 50%, so với nhiều nước là cao.

Năm 1995, ông sang Mỹ theo chương trình Fulbright để tìm hiểu chương trình tuyển chọn và đào tạo của nước ngoài. Khi hỏi các chuyên gia bên Mỹ thì được giải thích rằng: "Ở nước Mỹ luôn thiếu người thích làm việc là biết làm việc, luôn thừa người không thích làm việc và không biết cách làm việc".

Việc học đại học rất quan trọng nhưng việc ra trường để tìm kiếm việc làm là một vấn đề khó khăn hơn nhiều bởi thị trường việc luôn thay đổi và yêu cầu đa dạng nguồn nhân lực. Do đó, xã hội sẽ là nơi chọn lọc các chất lượng đào tạo đó.

Ở Việt Nam, có quá nhiều trường đại học đào tạo một ngành nhưng khi tốt nghiệp thì sinh viên ở các trường chất lượng có cơ hội tìm việc cao hơn sinh viên các trường khác. Điều này phản ánh phần nào chất lượng đào tạo và xã hội sẽ là nơi đánh giá cơ sở nào đào tạo chất lượng.

Theo Giáo sư Nguyễn Viết Tùng, việc dự kiến sáp nhập 140 trường công lập phải đánh giá kỹ lưỡng với 6 tiêu chuẩn để bảo đảm chất lượng và hoạt động của một trường đại học gồm: Tổ chức và quản trị, giảng viên, điều kiện dạy và học, tài chính, tuyển sinh và đào tạo, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo theo Thông tư số 01/2024/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Nên chăng cần có tiêu chí tỉ lệ người học của sinh viên trong độ tuổi (18-24) hiện nay chiếm bao nhiều phần trăm giống như Mỹ. Bởi đây là độ tuổi trẻ, năng động và nhạy bén, dễ dàng tiếp thu những cái mới nên thị trường việc làm rất cần khi tốt nghiệp.

Thứ hai là ở mục "Tuyển sinh và đào tạo" có yêu cầu "Tỉ lệ tốt nghiệp có việc làm > 70%" cũng cần phải tính toán bởi chỉ một số trường mới đạt được. Trước đây nhiều trường cao đẳng được nâng cấp lên thành trường đại học trong khi thiếu giáo viên, cơ sở vật chất, thư viện, diện tích học cho sinh viên… dẫn tới ảnh hưởng chất lượng đào tạo sinh viên thì nên nghiên cứu và có phương án thích hợp sáp nhập hoặc tinh giản.

Nhưng có nhiều trường đào tạo chất lượng nhưng có những ngành đặc thù, ra trường khó xin việc nhưng cần phải đào tạo như các ngành khoa học cơ bản thì cũng phải có phương án, không thể đánh đồng tất cả.

Đại học mà không có nguồn thu khoa học thì không còn là đại học. Không bán được sản phẩm thì lấy gì chứng minh là khoa học?

GS.TS Nguyễn Viết Tùng

Thứ ba là Việt Nam cần có hội đồng chuyên môn thẩm định để đánh giá các trường một cách toàn diện theo tiêu chí về cơ sở vật chất gồm: diện tích đất trên người học (m2) ≥ 25 mét vuông; diện tích sàn trên người học (m2) ≥ 2,8; Tỉ lệ giảng viên có chỗ làm việc riêng ≥ 70%...

Việc được mở ra hay không được mở một trường, một ngành cần được Bộ Giáo dục và Đào tạo quản rất chặt chẽ, khi trường muốn mở ngành mới phải có hội đồng thẩm định độc lập gồm các nhà khoa học giỏi và công tâm. Họ sẽ đến tìm hiểu và nghiên cứu xem phòng thí nghiệm, thư viện, chỗ ngồi của sinh viên… rồi cần biên bản trình Bộ cho mở hay không, số lượng sinh viên được đào tạo bao nhiêu trên cơ sở năng lực thực tế của nhà trường.

Văn bản này cần công khai cho xã hội được biết và các thành viên hội đồng sẽ chịu trách nhiệm trước xã hội và pháp luật về những quyết định của mình. Việc này được áp dụng chung cho trường công, trường tư hay quốc tế, như thế mới đảm bảo tính công bằng, thay vì chủ quan duy ý chí.

Về căn cứ diện tích trên người học cũng cần lưu ý rằng các trường khoa học tự nhiên với các trường khoa học xã hội sẽ khác nhau bởi các trường dạy về khoa học xã hội thiên về lý thuyết trong khi trường khoa học tự nhiên cần phòng thí nghiệm, nơi thực hành nên diện tích trên sinh viên là rất lớn.

Một tiêu chí rất quan trọng là "Nghiên cứu và đổi mới sáng tạo", theo Giáo sư Nguyễn Viết Tùng phải làm chặt chẽ, đặc biệt các trường đại học trọng điểm của đất nước.

Việc đăng bài trên các tạp chí uy tín quốc tế không chỉ khẳng định trí tuệ mà còn để khẳng định với quốc tế về vị trí khoa học của đất nước trong khu vực và quốc tế. Do đó cần tập trung thành một số trường tinh hoa, các nước càng phát triển thì các trường đại học danh tiếng là phải có.

"Chúng ta không thể dàn hàng ngang mà tiến được" - GS.TS Nguyễn Viết Tùng chia sẻ lo ngại.

Có thể thấy rằng, việc tinh giản hệ thống giáo dục đại học trong giai đoạn hiện nay nếu làm tốt sẽ là một bước ngoặt quan trọng, mở ra cơ hội nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trình độ cao, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, và từng bước đưa Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn vào bản đồ tri thức thế giới.

Tuy nhiên, chúng ta cần làm thận trọng, nghiên túc trên cơ sở nghiên cứu đầy đủ và sự tư vấn của các chuyên gia, nhà khoa học bởi đây không chỉ là nhiệm vụ của ngành giáo dục, mà còn là trách nhiệm chung của toàn bộ hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Thường Tín