Gìn giữ, phát triển nghệ thuật làm gốm của người Chăm

Thế giới biết nhưng thu nhập vẫn thấp

Theo Ủy ban nhân dân huyện Bắc Bình, làng nghề làm gốm truyền thống của người Chăm thôn Bình Đức đã có từ lâu đời và rất nổi tiếng trong cả nước.

Nghề gốm gắn chặt với đời sống kinh tế, văn hóa-xã hội, phong tục tập quán của người Chăm qua bao đời nay.

Quy trình làm gốm của người Chăm rất tỉ mỉ gồm các công đoạn như khâu chế biến, pha trộn đất, nhào nặn sản phẩm, chỉnh hình, chà bóng, khâu nung gốm, chế biến nước màu trang trí lên gốm sau khi nung…

Lễ đặt bằng ghi danh của UNESCO đưa "Nghệ thuật làm gốm người Chăm" vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Đến nay, làng nghề làm gốm cơ bản vẫn bảo lưu khá nguyên vẹn kỹ thuật, phương thức theo lối thủ công truyền thống được lưu truyền lại.

Với những giá trị và ý nghĩa đó, năm 2012, nghề gốm truyền thống của người Chăm thôn Bình Đức đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đến năm 2022, nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm thôn Bình Đức đượcTổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Nhờ vậy, thế giới biết đến nghệ thuật làm gốm độc đáo của người Chăm của Việt Nam. Mặt khác, sẽ tạo ra những cơ hội để gìn giữ, bảo tồn và phát triển nghệ thuật làm gốm lâu đời độc đáo này mãi trường tồn, tránh nguy cơ bị mai một, biến thể hoặc mất dần theo thời gian.

Người Chăm dùng sản phẩm đồ gốm trong tiết mục múa

Thời gian gần đây, do tác động của khoa học công nghệ, cơ chế kinh tế thị trường nên nghề gốm đã và đang đối mặt với nhiều khó khăn, thử thách về thị trường tiêu thụ.

Cùng với đó, sản phẩm đồ gốm có giá thành không ổn định đã khiến nghệ nhân có thu nhập bấp bênh làm ảnh hưởng hưởng đến sự tồn tại và phát triển của nghề gốm.

Từ đó, dù nhiều nghệ nhân lớn tuổi truyền dạy nhưng thợ trẻ không còn học hỏi, tiếp thu bí quyết của nghề mà lựa chọn một công việc khác để có thu nhập cao hơn, trang trải cuộc sống.

Nhiều nghệ nhân lớn tuổi không còn làm nữa khiến nghề làm gốm Chăm thôn Bình Đức trong tương lai nguy cơ không còn.

“Đây vừa là niềm vui, nhưng đồng thời cũng là nỗi lo và là trách nhiệm chung của các cấp chính quyền, ngành chức năng và cộng đồng người Chăm địa phương trong việc chung tay gìn giữ, bảo tồn và phát triển nghề gốm truyền thống tránh nguy cơ bị mai một, thất truyền trong thời gian đến”, ông Bùi Thế Nhân, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Thuận chia sẻ.

Phát triển thị trường để giữ nghề

Trước thực trạng đó, năm 2021, Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Thuận ban hành Quyết định số 2097/QĐ-UBND về việc phê duyệt Đề án bảo tồn và phát triển nghề gốm truyền thống của người Chăm thôn Bình Đức.

Năm 2023, Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Thuận có Công văn số 3441/UBNDKGVXNV về việc triển khai thực hiện Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Nghề gốm truyền thống của người Chăm” được UNESCO ghi danh.

Tuyên truyền nguy cơ thất truyền nghề gốm người Chăm của thôn Bình Đức cho thế hệ trẻ

Để nghề gốm người Chăm thôn Bình Đức được bảo tồn, ông Bùi Thế Nhân, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Thuận đề nghị, các sở, ngành và Ủy ban nhân dân huyện Bắc Bình cần phối hợp, thường xuyên mở lớp đào tạo, truyền dạy kỹ năng, bí quyết thực hành nghề gốm cho thế hệ trẻ trong cộng đồng người Chăm địa phương từ nguồn ngân sách phân bố hằng năm của tỉnh, chương trình mục tiêu quốc gia và các chương trình, dự án khác có liên quan.

Bên cạnh đó, tăng cường tổ chức, hỗ trợ cho các nghệ nhân làng gốm Bình Đức học hỏi phương thức và kỹ thuật làm gốm mỹ nghệ phục vụ trang trí và làm quà lưu niệm; tổ chức thực hành, sản xuất để nâng cao chất lượng, đa dạng hóa sản phẩm đáp ứng thị hiếu và nhu cầu của người tiêu dùng trong và ngoài nước.

Nhiều nghệ nhân lớn tuổi không còn sức để làm nên nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm có nguy cơ mai một

Các đơn vị kêu gọi các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư, khai thác để bảo tồn, phát triển nghề gốm và vừa phục vụ phát triển du lịch.

Mặt khác, Nhà nước có chính sách ưu đãi, khuyến khích các đơn vị này. Đặc biệt, các ngành, địa phương đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm gốm thành sản phẩm hàng hóa có tính thương mại và giá trị tăng cao.

Cùng với đó, các ngành triển khai việc quy hoạch, mở rộng vùng nguyên liệu, bãi nung gốm truyền thống gắn với xây dựng lò nung gốm mỹ nghệ bảo đảm tính hợp lý cho nghề gốm tồn tại và phát triển bền vững về lâu dài.

Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Thuận Bùi Thế Nhân cho hay, quy hoạch khu đất phù hợp tại thôn Bình Đức để xây dựng nhà trưng bày sản phẩm gốm, kết hợp trình diễn nghệ thuật làm gốm, nung gốm và các loại hình nghệ thuật truyền thống của người Chăm phục vụ du khách tham quan.

Các đơn vị nghiên cứu, phối hợp với Ban Quản lý Trung tâm Trưng bày văn hóa Chăm xây dựng phát triển mô hình du lịch cộng đồng thu hút du khách tìm hiểu, nghiên cứu, khám phá quy trình làm gốm, trải nghiệm và gốm Chăm.

Tăng cường các hoạt động xúc tiến, quảng bá du lịch, xây dựng và phát triển các tuyến du lịch để thu hút du khách trong và ngoài nước đến tham quan, khám phá, trải nghiệm làng gốm người Chăm của thôn Bình Đức.

THANH HẢI