Giữ hồn gốm mộc Churu

Những ngày mưa kéo dài là những ngày mà gốm mộc buôn K’răng Gọ, xã Quảng Lập (Lâm Đồng) phải nằm im, xếp thành từng hàng lặng lẽ dưới mái hiên nhà, chờ nắng. Nhịp sống buôn K’răng Gọ như chậm lại. Đất sét ướt át, lửa nung khất hẹn, nhưng trong sự chờ đợi ấy, hồn nghề vẫn âm ỉ, không nguội lạnh.

Tôi đến nhà bà Ma Li vào một buổi sáng còn đọng hơi đất sau trận mưa đêm. Hiên nhà thơm mùi đất trộn hòa với mùi những chiếc bình vừa kịp se mặt.

Bà Mali, nghệ nhân làm gốm Churu hơn 70 năm ở thông Krăng Gọ (xã Quảng Lập, Lâm Đồng)

Bà Ma Li ngồi giữa sân, đôi tay chắc khỏe lật trở từng cái vại phơi dở. Trong ánh nhìn của bà, người cả đời gắn với nghề làm gốm có thứ gì đó vừa kiên định vừa lo lắng: “Mưa này, đất mềm lại. Mà gốm thì phải khô, phải nắng. Không nắng là "nằm" im thôi”.

Ở K’răng Gọ, gốm Chu Ru không dùng bàn xoay, không khuôn mẫu, không men phủ. Tất cả chỉ có đôi tay và khối đất sét lấy từ những triền đồi thiêng của buôn. Người ta nhồi đất rồi ghép nối từng vòng, vuốt bằng cảm giác, phơi dưới nắng gió cao nguyên rồi nung lộ thiên bằng rơm, bằng củi rừng.

Các sản phẩm gốm với màu đỏ cháy, nâu đất, đen khói - dấu ấn đặc trưng không trùng lặp

Mỗi mẻ gốm ra lò lại mang màu sắc riêng như đỏ cháy, đen khói, nâu đất; không chiếc nào giống chiếc nào. Nhưng, đó chính là hồn gốm Chu Ru.

Khoảnh khắc bà Ma Li tạo hình chiếc bình bằng đôi tay trần, không khuôn, không bàn xoay

Nhìn bà Ma Li xoay quanh khối đất, mỗi vòng bà lại “quấn” thêm một lớp, tôi chợt hiểu nghề này không chỉ là lao động tay chân. Nó là nhịp sống, là hơi thở đất mẹ, là niềm tin vào sự hào phóng của thiên nhiên.

Nói rồi, bà chợt dừng lại, đôi mắt nhìn xa, bà kể trong niềm vui xen lẫn tự hào: “Những đứa trẻ của buôn làng đã bước khỏi triền đất sét ngày xưa để lên phố tìm con chữ, nhưng mỗi độ hè về, chúng lại chạy ào vào sân bà xin một nắm đất của quê nhà. Chúng nặn chén méo, tô lệch, đất nứt rồi cười ngượng”.

Mỗi lần như thế, bà lại bảo: “Còn muốn nặn là bà còn dạy”. Bởi với bà, nghề không chỉ là kế mưu sinh, mà là ngọn lửa giữ hồn đất mẹ; là sợi dây nối tổ tiên với con cháu.

Các bạn trẻ mang theo hy vọng nối tiếp nghề làm gốm mộc truyền thống của ông cha

Nhóm thanh niên trong buôn thử nghiệm kết hợp họa tiết truyền thống với dáng gốm hiện đại

Ở trong buôn, cô gái trẻ Ma Grét, 25 tuổi, đã theo bà Ma Li bao năm để học nghề, vẫn còn in rõ trong tâm trí những buổi chiều ngồi bên bà, lắng nghe từng lời dạy về cách “giữ hồn đất”, cách nhận biết đất tốt, đất già, đất đủ độ “chín” để chạm vào tay người thợ. Nhưng Ma Grét hiểu, chỉ gìn giữ thôi thì chưa đủ.

Nhưng, cũng chính trăn trở ấy đã thôi thúc Ma Grét cùng nhóm thanh niên trong buôn miệt mài học hỏi, tự tạo cho mình một con đường riêng. Họ kết hợp họa tiết truyền thống với dáng gốm hiện đại; học cách chụp ảnh, dựng các thước phim, đăng bán trên mạng xã hội; lặng lẽ tích góp từng kinh nghiệm nhỏ, để rồi mơ về một xưởng gốm chung.

Các học trò của nghệ nhân Ma Li trong khoảnh khắc vui vẻ khi hoàn thành chiếc bình đầu tay của mình

Buôn nhỏ bấy giờ đón thêm những vị khách từ phương xa tìm đến trải nghiệm. Những đôi tay lóng ngóng của du khách đặt lên khối đất cũng làm bà Ma Li vui theo cách khác. Trong mỗi cái nghiêng đầu quan sát, mỗi tiếng cười vì nặn hỏng, bà Ma Li lại thấy lòng mình ấm lên. Bởi với bà, “Người đến, người biết, rồi người kể lại. Chỉ cần vậy thôi là nghề mình còn đường sống”.

Những bàn tay lóng ngóng của du khách đặt lên khối đất mềm, lần đầu trải nghiệm làm gốm

Một du khách từ TP. Hồ Chí Minh, sau khi tự tay nặn chiếc bình đầu tiên, xúc động: “Lần đầu tiên chạm vào đất sét, rồi tự mình nặn ra một món đồ nhỏ thôi mà mình vui lắm. Tôi mới hiểu vì sao người Chu Ru lại gắn bó với nghề đến vậy, gần như mọi thứ đều cần sự kiên nhẫn và tình yêu dành cho đất. Tôi cảm giác như mình được kết nối với thiên nhiên, với văn hóa nơi đây. Thật sự rất đáng trân trọng”.

Du khách TP. Hồ Chí Minh thích thú khi được tự tay trải nghiệm làm gốm mộc Churu

Giữa cơn sóng đổi thay của thị trường và nỗi thấp thỏm của những đôi tay giữ nghề, chính sách địa phương đang dần trở thành một “hành lang” vững chắc, nơi những băn khoăn cá nhân được nâng lên thành hành động tập thể.

Nhà của nghệ nhân Mali là một trong những điểm đến của du khách khi ghé thăm khi muốn tìm hiểu về nghề gốm mộc Churu

Chính quyền địa phương trao giấy khen đến nghệ nhân Mali - người có hơn nửa đời gắn bó với nghề gốm mộc Churu

Hiện nay, toàn tỉnh hiện có 30 - 35 làng nghề hoạt động, thu hút hơn 9.200 lao động; trong đó nghề truyền thống làm gốm ở thôn K’răng Gọ đang được ưu tiên với các giải pháp then chốt như: Pháp lý hóa nhãn hiệu tập thể và hồ sơ di sản phi vật thể cấp tỉnh; hỗ trợ nghệ nhân qua vốn vay ưu đãi, kỹ năng số và vinh danh; phát triển dòng sản phẩm mới gắn với mô hình du lịch trải nghiệm.

Người thợ Chu Ru tạo hình gốm bằng đôi tay trần, không khuôn, không bàn xoay

Bà Thái Thị Minh Hằng, Trưởng Phòng Văn hóa - xã hội xã Quảng Lập, nhìn nhận: “Chúng tôi không chỉ hỗ trợ kinh phí truyền dạy, mà còn xây dựng quy chế quản lý, kết nối thị trường và khách du lịch để gốm Chu Ru được biết đến nhiều hơn. Những nghệ nhân như bà Ma Li là trung tâm để giữ nghề, còn chúng tôi giữ chính sách để nghề sống lâu dài với bà con”.

Nghề gốm Chu Ru hiện nay vẫn đối mặt nhiều thách thức khi nguồn đất sét ngày càng khan hiếm, các cơ sở sản xuất manh mún và thị trường tiêu thụ phụ thuộc lớn vào khách du lịch.

Những nghệ nhân được chính quyền địa phương trao nhận giấy khen trong công tác truyền dạy

Dù địa phương đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ, song thực tế cho thấy nghề gốm mộc muốn phát triển bền vững cần những giải pháp mạnh mẽ và cụ thể hơn, như: Quy hoạch vùng nguyên liệu ổn định, xây dựng thương hiệu gốm Chu Ru và thúc đẩy các chương trình hỗ trợ nghệ nhân trẻ khởi nghiệp.

Sau chuỗi ngày mưa, nắng trở lại trên buôn. Sân nhà bà Ma Li sáng bừng lên. Gốm được đưa ra phơi, những tiếng lật trở khô khan nhưng ấm áp lạ. Cả buôn như hồi sinh sau những ngày nằm im chờ trời tạnh.

Và khi những mẻ gốm mới lại được nhóm lửa, trong ánh sáng ấy không chỉ đất và rơm, mà có cả niềm tin. Niềm tin rằng dù mưa nắng đổi thay, dù thị trường có cuốn đi bao thứ, thì những người con buôn K’răng Gọ vẫn muốn giữ lại nghề làm gốm mộc thiêng liêng nhất của ông cha mình.

Nội dung, ảnh: Ánh Nguyệt
Trình bày: Hoàng Anh

Ánh Nguyệt