Giữ nghề chế tác đàn tính

Xưởng làm đàn tính của anh Nông Quang Hảo ở xã Cẩm Giàng.

Từ nhạc cụ làm thủ công

Ở thôn Khuổi Tặc, xã Chợ Đồn, nghệ nhân dân gian Văn Tiến Khởi không chỉ được biết đến là người hát then hay, đánh đàn tính giỏi mà còn có thể tự tay chế tác được những cây đàn tính của dân tộc Tày. Nghệ nhân Văn Tiến Khởi kể, từ năm 2008, khi mở lớp dạy hát then đầu tiên, học trò thiếu đàn nên anh tự học làm để cho các em có dụng cụ thực hành, cứ như vậy mà nghề theo anh đến giờ.

Theo nghệ nhân Văn Tiến Khởi, đàn tính gồm các bộ phận: Cần đàn, bầu đàn, mặt đàn, thủ đàn và dây đàn. Cần đàn làm bằng gỗ nhẹ mềm, thớ quánh, thường là gỗ thừng mực hoặc gỗ dâu. Chiều dài cần đàn từ 75-90cm.

Để làm ra một chiếc đàn tính, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn từ chọn gỗ làm cần, chọn quả bầu làm bầu đàn rồi qua bàn tay khéo léo bào, đục, khắc, căng dây… tạo ra chiếc đàn có âm sắc chuẩn, mượt mà.

Còn với ông Lý Văn Chiến, ở thôn Nà Dầu, xã Nam Cường, đam mê hát then, đàn tính và tham gia vào các hoạt động văn hóa văn nghệ tại địa phương đã lâu, ông hiểu rõ để lan tỏa nghệ thuật hát then đàn tính thì việc chế tác đàn tính phục vụ nhu cầu của những người yêu hát then rất quan trọng.

Để làm được một chiếc đàn tính đẹp, có âm sắc chuẩn, vừa vang vừa đúng âm đòi hỏi người thợ phải chú tâm, tỉ mỉ trong từng công đoạn chế tác.

Theo ông Lý Văn Chiến, hộp tạo âm là bộ phận quan trọng nhất, quyết định chất lượng của đàn. Hộp tạo âm được thường làm từ quả bầu, cần lựa chọn những quả bầu không quá to, không quá nhỏ, miệng tròn, phải là quả già, hình dáng bên ngoài tròn đẹp, vỏ dày, tiếng kêu đanh đàn mới có âm sắc chuẩn.

Những bộ phận khác như mặt đàn, tai đàn, mỏ đàn… cũng được lựa chọn cẩn trọng, nhất là cần đàn phải chọn loại gỗ già để đàn dùng được lâu và không bị cong vênh. Tất cả mọi công đoạn đều làm thủ công, đục đẽo chuẩn xác.

Đến sản phẩm quà tặng

Hiện nay tại khu vực phía Bắc của tỉnh, đàn tính không chỉ là nhạc cụ truyền thống gắn liền với hát then mà còn trở thành một sản phẩm quà tặng du lịch phổ biến.

Từ những cây đàn được làm ra để phục vụ niềm đam mê riêng, sản phẩm của các nghệ nhân như Văn Tiến Khởi hay ông Lý Văn Chiến, đã được nhiều người biết đến và đặt hàng.

Khách du lịch trải nghiệm học đánh đàn tính và mua về làm quà tặng du lịch cho bạn bè.

Mỗi cây đàn có giá bán từ 1.000.000 đồng đến 1.500.000 đồng, đem về cho các nghệ nhân những khoản thu nhập khá đều đặn. Với họ, việc làm đàn không chỉ giúp trang trải cuộc sống mà còn tiếp thêm động lực giữ gìn làn điệu then và nghề thủ công truyền thống của dân tộc.

Tại thôn Phiêng Luông, xã Cẩm Giàng, cơ sở chế tác đàn tính của vợ chồng chị Mã Thị Dạy và anh Nông Quang Hảo rộn ràng cả ngày.

Qua trao đổi chúng tôi được biết, khi mới mở cơ sở, hai vợ chồng chị Mã Thị Dạy chỉ nhận đơn của những người yêu hát then trong tỉnh. Nhưng đến nay, sản phẩm của họ đã có mặt ở nhiều tỉnh, thành phố và được gửi sang cả nước ngoài như một món quà đậm chất vùng cao. Mỗi năm, cơ sở xuất xưởng từ 4.000 đến 6.000 chiếc đàn.

Sự phát triển của nghề làm đàn cùng tâm huyết của các nghệ nhân như nghệ nhân Văn Tiến Khởi, ông Chiến, anh Hảo… giúp nghệ thuật hát then tiếp tục được gìn giữ và lan tỏa. Tiếng đàn không chỉ vang trong những lễ hội, nếp nhà sàn của người Tày, Nùng mà còn hiện diện trong hành trang du khách, như lời nhắc về một di sản đang được hồi sinh giữa đời sống hiện đại.

Vi Diễn