Gỡ khó cho nghiên cứu khoa học
Tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội khóa XV, Quốc hội đã thông qua nghị quyết về "thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia" với nhiều quyết định mang tính đột phá. Đây được kỳ vọng là quyết sách quan trọng nhằm tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới, sáng tạo, tạo động lực để hoàn thành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Nghị quyết về "thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia" được kỳ vọng tháo gỡ điểm nghẽn cho nghiên cứu khoa học.
Nhiều vướng mắc
Đề cập tới những vướng mắc cụ thể khiến khoa học, công nghệ chưa thể phát triển mạnh mẽ như kỳ vọng, nhiều chuyên gia cho rằng: Theo quy định hiện hành, khi Nhà nước bỏ tiền ra chi cho công tác nghiên cứu khoa học thì kết quả nghiên cứu sẽ thuộc sở hữu của Nhà nước. Khi kết quả nghiên cứu khoa học được trả về cho Nhà nước, nhiều kết quả chỉ “nằm trong ngăn kéo”, không ứng dụng vào thực tiễn cuộc sống.
Vướng mắc thứ hai là quy định của pháp luật hiện hành không cho phép nhà khoa học, nhà nghiên cứu là viên chức nhà nước được tham gia sản xuất, kinh doanh. Do vậy, nhiều kết quả nghiên cứu khoa học của các nhà nghiên cứu không thể được nhà khoa học, nhà nghiên cứu hiện thực hóa vào sản xuất, kinh doanh.
Vướng mắc thứ ba là trong nghiên cứu khoa học có rất nhiều rủi ro. Ví dụ, để làm ra một cái cốc, có khi phải làm tới 10 thí nghiệm, 9 thí nghiệm đầu thất bại, đến thí nghiệm thứ 10 mới thành công.
Vướng mắc thứ tư là pháp luật hiện hành chưa khuyến khích được doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu khoa học với rất nhiều quy định bó buộc. Trong khi đó, dù quy định của pháp luật yêu cầu Nhà nước phải dành từ 2-3% GDP cho hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia, nhưng nguồn lực ấy cũng không thể đủ.
Vướng mắc thứ năm là pháp luật hiện hành mới chỉ dừng lại ở khoán chi phí nhân công trong nghiên cứu khoa học, công nghệ. Để triển khai nghiên cứu khoa học, công nghệ thì nhà khoa học, nhà nghiên cứu phải mua nguyên vật liệu. Mà mua nguyên vật liệu thì phải qua đấu thầu.
Cùng với đó, nhà khoa học, nhà nghiên cứu cũng phải tập hợp hết mọi hóa đơn, chứng từ chứng minh các chi phí phục vụ cho hoạt động khoa học, công nghệ. Điều đó khiến cho “kết quả nghiên cứu khoa học có khi chỉ mỏng khoảng 100 trang, nhưng hồ sơ thanh toán lại dày cả gang tay”. Trong khi đó, “nhà khoa học vốn rất giỏi về khoa học, nhưng lại dở về thanh toán, có khi bị kỷ luật oan vì câu chuyện bất đắc dĩ phải làm”.
Tháo gỡ điểm nghẽn cho nghiên cứu khoa học
Tất cả những khó khăn, vướng mắc trong hoạt động nghiên cứu khoa học đều đã được nhận diện trong Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị. Tuy nhiên, không thể giải quyết hết những vướng mắc ấy cùng một lúc, bởi phải sửa đổi rất nhiều luật chuyên ngành và luật có liên quan. Hơn nữa, chờ đợi sửa đổi các luật chuyên ngành, luật liên quan đòi hỏi phải có thời gian. Do vậy, Chính phủ xây dựng dự thảo nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số cơ chế, chính sách tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia, trình Quốc hội quyết định theo thẩm quyền tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội khóa XV để giải quyết những vướng mắc trước mắt.
Với bố cục gồm 4 Chương và 17 Điều, bao gồm hai nội dung liên quan đến hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và hoạt động chuyển đổi số quốc gia, nghị quyết nhằm thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và chuyển đổi số thực sự trở thành động lực để hoàn thành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Theo đó, nghị quyết của Quốc hội quy định thí điểm một số cơ chế, chính sách tháo gỡ chi tiêu tài chính từ ngân sách nhà nước, hoạt động của tổ chức và nhân lực trong tổ chức khoa học và công nghệ công lập, thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu và hoạt động khoa học công nghệ trong doanh nghiệp, công nghệ chiến lược; cơ chế, chính sách đặc thù về đầu tư, đấu thầu, tài chính và thử nghiệm có kiểm soát cho chuyển đổi số quốc gia, phát triển hạ tầng số, công nghiệp công nghệ số chiến lược để tháo gỡ vướng mắc, tạo cơ chế, chính sách vượt trội trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia…
Nhấn mạnh về ý nghĩa, tầm quan trọng của nghị quyết đối với hoạt động nghiên cứu khoa học, đại biểu Trần Văn Tiến, Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh cho rằng: Đây là nghị quyết rất quan trọng, góp phần thể chế hóa Nghị quyết số 57 của Trung ương về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Việc Quốc hội ban hành Nghị quyết không chỉ tháo gỡ những “nút thắt” mà còn tạo cơ sở pháp lý vững chắc để thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số thật sự trở thành động lực cho phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
