GS Lê Minh Giang - người bền bỉ đưa khoa học đến những cộng đồng dễ tổn thương

Gần 30 năm bền bỉ nghiên cứu và đào tạo đã đưa GS.TS Lê Minh Giang trở thành một trong những chuyên gia hàng đầu về HIV/AIDS và nghiện chất. Ông là một trong số 14 ứng viên ngành y được công nhận đạt tiêu chuẩn Giáo sư năm 2025 - sự ghi nhận xứng đáng cho những cống hiến lớn lao ấy.

Tốt nghiệp Bác sĩ Đa khoa năm 1992 tại Trường Đại học Y Hà Nội, GS Lê Minh Giang sớm chọn con đường y học dự phòng – lĩnh vực đòi hỏi kiên nhẫn, quan sát tinh tế và gắn bó sâu sắc với cộng đồng. Nhận học bổng sang Mỹ, ông theo học Thạc sĩ và Tiến sĩ Dịch tễ học tại Đại học Columbia, nơi ông tích lũy kinh nghiệm nghiên cứu dịch tễ học và y xã hội học quốc tế.

Về Việt Nam, ông trở thành giảng viên tại Trường Đại học Y Hà Nội, vừa giảng dạy vừa dẫn dắt các nhóm nghiên cứu về HIV/AIDS và nghiện chất. Ông tập trung xây dựng năng lực nghiên cứu nhằm đề xuất giải pháp ứng phó hiệu quả trong ba lĩnh vực chính: dịch tễ học và phòng chống HIV ở nhóm nguy cơ cao; dịch tễ học và can thiệp lạm dụng chất bất hợp pháp; các bệnh truyền nhiễm mới nổi và tái nổi.

Năm 2016, ông được công nhận Phó Giáo sư và đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng, trước khi được bổ nhiệm Viện trưởng Viện Đào tạo Y học Dự phòng và Y tế Công cộng năm 2024.

Là một trong những chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực chuyên sâu, ông không chỉ trực tiếp giảng dạy, dẫn dắt các nghiên cứu, mà còn thúc đẩy việc kết nối nhà trường với cơ quan quản lý, hệ thống y tế, và các tổ chức cộng đồng.

Từ đây, nhiều hoạt động can thiệp hướng đến những nhóm dễ tổn thương như nam quan hệ đồng giới (MSM), người sử dụng chất dạng thuốc phiện đã đem lại những tác động tích cực, góp phần đẩy lùi đại dịch HIV và ma túy ở các cộng đồng trong cả nước.

Chính khả năng kết nối khoa học với đời sống tạo nên sự khác biệt của ông. Uy tín trong và ngoài nước, sự nghiệp của GS Giang là dòng chảy không ngừng nghỉ, bao phủ từ khảo sát dịch tễ, phân tích hành vi, đánh giá hiệu quả can thiệp đến thử nghiệm lâm sàng tại cộng đồng.

Không chỉ dừng lại ở công bố nghiên cứu khoa học, GS Giang còn là “kiến trúc sư” của một số mô hình can thiệp cộng đồng. Trong hoạt động phòng chống HIV/AIDS, ông đặc biệt quan tâm nhóm MSM.

GS Giang cùng cộng sự thực hiện nghiên cứu giai đoạn 2017 – 2019 tại Hà Nội và đã phát hiện "động trời": Có khoảng 33.000 MSM với tỷ suất nhiễm mới cao tương đương một số điểm nóng trong khu vực Đông Nam Á như thành phố Bangkok của Thái Lan.

Từ kết quả này, ông đề xuất xây dựng Phòng khám Sống Hạnh Phúc (SHP) tại Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cung cấp dịch vụ thuốc dự phòng trước phơi nhiễm HIV tập trung vào nhóm MSM và nhóm chuyển giới.

PGS Phan Thị Thu Hương, khi đó là Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (nay là Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Y Hà Nội) đã vận động các mối quan hệ quốc tế, tìm tài trợ để Phòng khám SHP trở thành địa điểm đầu tiên ở Hà Nội cung cấp miễn phí PrEP cho MSM từ năm 2019. Đến giữa năm 2025, đã có hơn 6000 MSM được tiếp cận PrEP và các dịch vụ khác tại phòng khám SHP.

Năm 2024, GS Lê Minh Giang được phong Nhà giáo tiêu biểu

Từ năm 2012, với vai trò Phó Giám đốc Trung tâm Đào tạo và Nghiên cứu về Lạm dụng chất – HIV, GS Giang đã lãnh đạo nhóm cán bộ của Trung tâm tham gia xây dựng chương trình đào tạo điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng methadone và triển khai đào tạo cho hàng ngàn cán bộ y tế trong cả nước, góp phần thúc đẩy mô hình được triển khai toàn quốc, giúp hàng chục nghìn người nghiện chất dạng thuốc phiện phục hồi sức khỏe và hòa nhập xã hội.

5 năm qua, GS Giang cùng các đồng nghiệp của mình đã hợp tác với các đồng nghiệp ở Đại học UCLA (Hoa Kỳ) và Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh nghiên cứu các biện pháp can thiệp tâm lý xã hội giảm sử dụng methamphetamine (ma túy đá) ở nhóm bệnh nhân điều trị methadone. Kết quả nghiên cứu là cơ sở để Bộ Y tế xây dựng các hướng dẫn kỹ thuật để triển khai mở rộng can thiệp trước nguy cơ sử dụng ma túy đá ngày càng gia tăng trong giới trẻ.

GS.TS Lê Minh Giang là người thầy tận tụy với công tác đổi mới chương trình đào tạo. Ông chủ trì đổi mới chương trình Tiến sĩ Dịch tễ học ở Trường Đại học Y Hà Nội theo chuẩn quốc tế, chú trọng năng lực nghiên cứu độc lập, ứng dụng dữ liệu lớn, các kỹ thuật phân tích di truyền trong dịch tễ học, và tiếp cận phương pháp luận mới trong nghiên cứu y học.

Các công trình nghiên cứu của ông đã được chuyển tải vào các giáo trình đào tạo mà ông tham gia biên soạn và chủ biên, bao gồm 2 đầu sách chuyên khảo về HIV và nghiện chất, cũng như một chương sách trong sách Oxford Textbook of Global Public Health tái bản lần thứ bảy, minh chứng uy tín quốc tế của một nhà khoa học Việt Nam.

GS.TS Lê Minh Giang đã hướng dẫn thành công nhiều học viên cao học và tiến sĩ, trong đó nhiều người hiện giữ vị trí quản lý hoặc giảng viên chủ chốt tại các bệnh viện, viện nghiên cứu trong và ngoài nước.

Điều mà ông mong muốn đối với mỗi học viên của mình là “tri thức là sức mạnh, nhưng chỉ hữu ích khi chuyển thành hành động”, coi ứng dụng nghiên cứu vào chính sách và đời sống là thước đo cuối cùng của khoa học.

GS Lê Minh Giang (bìa phải) nhận kỷ niệm chương tổ chức Hội nghị Hiệp hội Y tế công cộng Chính xác châu Á tại Hà Nội

Có được những thành quả trong hoạt động khoa học và thực tiễn, GS Lê Minh Giang luôn nhấn mạnh vai trò và kinh nghiệm hợp tác quốc tế.

Ông là thành viên của nhiều mạng lưới quốc tế về phòng, chống HIV/AIDS và nghiện chất, xây dựng chương trình hợp tác nhiều năm với các đại học lớn như Đại học Columbia, Đại học Bắc Carolina ở Chapel-Hill (UNC Chapel-Hill) và Đại học California ở Los Angeles (UCLA), cùng các tổ chức quốc tế như WHO, UNODC, CDC Hoa Kỳ và UNAIDS.

Các dự án hợp tác quốc tế do ông điều phối hoặc chủ trì đã giúp nhiều giảng viên, cán bộ y tế Việt Nam tiếp cận phương pháp nghiên cứu hiện đại, đồng thời tạo cơ hội cho sinh viên, học viên cao học tham gia công trình quốc tế.

Dưới sự hướng dẫn của ông và các giáo sư Hoa Kỳ, ba giảng viên và nghiên cứu viên trẻ của Trường Đại học Y Hà Nội trong năm 2024 và 2025 đã giành được học bổng sau tiến sĩ (post-doc) thời gian năm năm theo chương trình tài trợ cạnh tranh toàn cầu (K43) của Cơ quan Các Viện sức khỏe Quốc gia Hoa Kỳ (US NIH).

GS Lê Minh Giang đón GS. Salim S.Abdool Karim (chủ nhân giải thưởng VinFuture Prize 2021) thăm Phòng khám SHP

GS Lê Minh Giang luôn tin rằng việc tiếp tục đào tạo thế hệ trẻ có năng lực nghiên cứu vươn tầm quốc tế trên nền tảng các kinh nghiệm thực tiễn từ Việt Nam sẽ giúp hệ thống y tế dự phòng Việt Nam ứng phó tốt hơn với thách thức về nghiện chất, HIV và các bệnh truyền nhiễm trong tương lai.

“Tôi mong muốn các đồng nghiệp trẻ hãy luôn giữ vững niềm tin vào những người xung quanh mình, vì những người đó sẽ tạo cho các bạn cơ hội, nâng đỡ các bạn mỗi khi vấp ngã. Điều còn lại là chính các bạn trẻ phải nỗ lực tận dụng những điều tuyệt vời đó để đem lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho nhiều người khác” - GS Lê Minh Giang chia sẻ với Viettimes.

Thanh Hằng