Hạ Long: Công bố Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ cấp sắc người Dao Thanh Y

Thừa ủy quyền của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, UBND tỉnh Quảng Ninh... lãnh đạo thành phố Hạ Long trao Bằng chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ cấp sắc người Dao Thanh Y; Bằng công nhận đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao cho xã Bằng Cả.

Bằng Cả là một xã miền núi, nằm ở phía Tây thành phố Hạ Long. Diện tích tự nhiên 3.208,35ha. Địa giới hành chính của xã được chia thành 3 thôn, dân số có 512 hộ, với 1.876 nhân khẩu. Xã có 5 dân tộc cùng sinh sống, trong đó người dân tộc thiểu số chiếm trên 97%, người Dao Thanh Y chiếm 92%, còn lại là các dân tộc Kinh, Hoa, Tày và Sán Dìu.

Bằng chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ cấp sắc người Dao Thanh Y; Bằng công nhận xã Bằng Cả đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao.

Phong tục cấp sắc

Từ lâu, Lễ cấp sắc đã là một phong tục không thể thiếu của nam giới người Dao Thanh Y xã Bằng Cả. Đây là phong tục xã hội đặc sắc do người Dao Thanh Y sáng tạo ra và bảo tồn gìn giữ phát huy giá trị trong nhiều thế kỷ đã qua. Lễ cấp sắc hay còn gọi là lễ đặt tên đối với người con trai Dao Thanh Y dù có nhiều tuổi đến đâu, mà chưa trải qua lễ cấp sắc coi như chưa có tên, chưa ghi danh vào gia phả của dòng tộc. Do đó, người đàn ông Dao Thanh Y đã qua cấp sắc mới được coi là người trưởng thành, khẳng định với dòng tộc, tổ tiên về vị trí, vai trò của người đàn ông trong gia đình, mới đủ tư cách thắp hương bàn thờ và có thể đi cúng cầu may, cầu mùa cho hàng xóm, khi chết được về đoàn tụ với tổ tiên.

Nhiều cơ quan, đoàn thể, các tổ chức xã hội và các xã bạn lân cận đến dự tặng hoa chúc mừng.

Để chuẩn bị cho lễ cấp sắc, từ trước đó gia đình đã đi thông báo cho bà con, xóm làng trong thôn, xã về sự việc trọng đại đối với gia đình và mời mọi người đến để chia vui, chúc mừng với gia đình. Đặc biệt, gia đình mời các thầy cúng giỏi, các bà hát hay trong làng đến để làm lễ.

Hội làng Bằng Cả năm 2025 tổ chức cấp Thành phố; Lễ kết hợp với Hội nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số, vùng cao.

Lễ cấp sắc thường trải qua 13 tiết lễ, các tiết lễ chủ yếu là cúng tổ tiên, cúng Ngọc Hoàng, Bàn Vương… tại đây các thầy thay phiên nhau nhảy múa quanh người được cấp sắc, tiếng trống, chiêng khua vang cùng những lời cúng, khấn với mục đích tiễn trừ những tà yêu, ác khí, dịch bệnh ra khỏi gia đình. Đặc biệt, trong Lễ cấp sắc tộc người Dao Thanh Y xã Bằng Cả, bên cạnh những lời cúng, khấn của các thầy cúng thì các bà hát cấp sắc (thường là 4 bà) ngồi bên cạnh hát đu đưa, mục đích hát đu đưa về cõi âm cho ông bà tổ tiên ngủ ngon, cầu mong ông bà tổ tiên phù hộ cho chủ nhà làm ăn thịnh vượng, các thầy cúng làm tốt lễ cấp sắc…

Hội Làng Bằng Cả năm 2025, có hàng vạn du khách thập phương và nhân dân các xã lân cận đến tham dự.

Kết thúc buổi lễ, các thầy cúng, chủ nhà cùng người được cấp sắc vào nhà, tại đây các thầy cúng làm lễ cúng tạ ơn tổ tiên, thần thánh đã ủng hộ, cho phép các thầy làm lễ cấp sắc và ban phát cho người được cấp sắc và kể từ đây người thụ lễ đã được coi như một người đàn ông trưởng thành hoàn toàn về thể chất cũng như tâm linh.

Khu Bảo tồn văn hóa người Dao Thanh Y xã Bằng Cả được xây dựng năm 2009 với tổng diện tích trên 5ha.

Lễ cấp sắc của Dao Thanh Y luôn được cả cộng đồng coi trọng và giữ gìn vừa thể hiện được những nét đẹp và các giá trị văn hóa, tinh thần dân tộc, vừa thể hiện tín ngưỡng tâm linh, đồng thời phát huy giá trị bản sắc văn hóa đặc trưng của người Dao Thanh Y, góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Trong kho tàng di sản văn hóa của thành phố Hạ Long, Lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y, xã Bằng Cả, nay được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đặc biệt là Hội làng Bằng Cả, ngày hội đoàn kết của các dân tộc tại khu vực các xã trên địa bàn Thành phố, mang đậm bản sắc của đồng bào người Dao Thanh Y, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân.

Thường lệ, vào ngày mùng một, tháng hai Âm lịch hằng năm thì từ các cụ già làng, trưởng bản và bà con nhân dân, dù đang học tập, lao động ở bất cứ mọi miền của Tổ quốc đều nhớ về quê hương trong ngày hội làng. Mở hội nhằm cầu tài cầu lộc, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, cầu cho mọi người đều mạnh khỏe, hạnh phúc, con cháu chăm ngoan, học giỏi, làm ăn phát đạt. Hội làng nhằm tạo đà cho một năm mới, khí thế mới, học tập, lao động, sản xuất hiệu quả, thực hiện hoàn thành tốt các chỉ tiêu, nhiệm vụ chính trị, kinh tế - xã hội đề ra. Đồng thời, thể hiện sự giao lưu đoàn kết, gắn bó chung sức xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Bản sắc văn hóa của người Dao Thanh Y Bằng Cả đã và đang được người dân duy trì phát huy và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác và có tính lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống văn hóa của cộng đồng và được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo.

Năm 2025 là năm đầu tiên Lễ hội tổ chức với quy mô cấp Thành phố theo Đề án Hạ Long - Thành phố Lễ hội, nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời góp phần quảng bá hình ảnh văn hóa người Dao Thanh Y, xã Bằng Cả và nhân dân các dân tộc thành phố Hạ Long. Hội làng được tổ chức với nhiều hoạt động phong phú, ý nghĩa như: Nghi lễ theo phong tục tập quán địa phương, chương trình nghệ thuật đặc sắc; giao lưu nhảy sạp, ném còn, trình diễn thuê họa tiết trang phục truyền thống; tham quan các gian hàng trưng bày sản phẩm nông sản, ẩm thực địa phương; tổ chức giải bóng đá nữ dân tộc, các môn thi: Bắn nỏ, đẩy gậy, kéo co... nhằm tôn vinh giá trị văn hóa, lịch sử, tâm linh và tạo cơ hội giao lưu, gắn kết cộng đồng.

Thành phố Hạ Long tổ chức Lễ công bố Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối với Lễ cấp sắc người Dao Thanh Y, Hội làng Bằng Cả đã trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống của người Dao Thanh Y; là sản phẩm kết tinh từ tâm hồn, trí tuệ, tài năng, cốt cách và đạo lý của bao thế hệ trong quá trình sống, lao động, xây dựng và bảo vệ quê hương. Hằng năm cứ mỗi độ xuân về, hàng triệu nhân dân, du khách, những người con của đồng bào dân tộc Dao Thanh Y lại trẩy hội về với xóm làng. Về với hội làng là về với chính mình, về với cội nguồn, để tỏ lòng thành kính tổ tiên, các vị thành hoàng làng, cầu mong cho mọi người, mọi nhà một năm mới đủ đầy, ấm no hạnh phúc. Hội làng Bằng Cả hàng năm nhắc nhở các thế hệ cháu con phải luôn nhớ về cội nguồn dân tộc, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống quý báu mà tổ tiên để lại.

Nông thôn mới nâng cao

Xã Bằng Cả khi bước vào chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) gặp nhiều khó khăn, đất đai chủ yếu là rừng núi, ít ruộng, tập quán canh tác lạc hậu, sản xuất nông nghiệp chủ yếu là tự sản tự tiêu, lại ở huyện miền núi chưa tự cân đối được ngân sách, xã còn vật vã với chương trình “xóa đói-giảm nghèo”. Song dưới ánh sáng đổi mới của Đảng xây dựng NTM với các chỉ tiêu, tiêu chí có hướng dẫn cách làm cụ thể, Bằng Cả kiên trì thực hiện cũng đạt được kết quả nhất định.

Đầu năm 2024, xã Bằng Cả có thêm vận hội mới khi Thành ủy Hạ Long ra Nghị quyết số 78-NQ/TU về ưu tiên nguồn lực, khai thác tiềm năng, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội các xã đến năm 2025; định hướng đến năm 2030. Đảng ủy xã Bằng Cả có ngay chương trình hành động đưa nghị quyết ý Đảng lòng dân này vào cuộc sống. Bằng Cả đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn đồng bộ theo định hướng phát triển đô thị; xây dựng hoàn thiện 8 tuyến đường đã khởi công xây dựng từ năm 2023, khởi công xây dựng 5 tuyến đường mới với tổng kinh phí dự toán 21,6 tỷ. Tổng kế hoạch vốn đầu tư công là 20,35 tỷ, đã thực hiện giải ngân 11,456 tỷ, đạt 56,3% theo kế hoạch (trong đó giải ngân công trình năm 2023 là 6,421 tỷ; năm 2024 là 5,035 tỷ).

UBND xã đã hoàn thiện quy hoạch chung xây dựng xã Bằng Cả, đến năm 2040 và được UBND thành phố Hạ Long phê duyệt, tại Quyết định số 693/QĐ-UBND ngày 22/01/2024. UBND xã cùng với đơn vị tư vấn đã hoàn thiện quy hoạch chi tiết xây dựng trung tâm xã Bằng Cả, tỷ lệ 1/500. Tổ chức lấy ý kiến và công bố công khai Quy hoạch sử dụng đất thời kỳ 2021-2030; Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 trung tâm xã; Quy hoạch xây dựng trường mầm non; Quy hoạch xây dựng trạm y tế xã; Quy hoạch khu bảo tồn văn hóa người Dao Thanh Y.

Về kết quả đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi: Tổng số công trình xây dựng NTM trong năm 2024 là 14 công trình (trong đó có 8 công trình của năm 2023 chuyển tiếp sang và 6 công trình năm 2024). Tổng kế hoạch vốn đầu tư công là 20.350.000.000 đồng, đến thời điểm báo cáo xã đã thực hiện giải ngân 11.456.519.200 đồng, đạt 56,3% theo kế hoạch (trong đó giải ngân công trình năm 2023 là 8 công trình bằng 6.421.196.200 đồng; năm 2024 là 5 công trình bằng 5.035.323.000 đồng).

Kết quả thực hiện các chỉ tiêu, tiêu chí đến tháng 6/2024 đánh giá đến nay xã đã đạt 20/21 chỉ tiêu (còn chỉ tiêu tỷ lệ số hộ sử dụng công trình công nghệ, có sử dụng chế phẩm sinh học; 5/6 tiêu chí (tiêu chí 1, 3, 4, 5, 6). Cụ thể, tiêu chí giao thông đã đạt; là đường giao thông trục thôn được bê tông hoặc nhựa hóa áp dụng công nghệ tiên tiến. Xã có 5,806 km đường trục thôn, 100% được bê tông hóa với mặt đường từ 3 đến 5,5m. Chỉ tiêu mô hình tuyến đường thôn sáng-xanh-sạch-đẹp đã đạt với 8 tuyến đường được trồng cây xanh, hoa; lắp đặt điện chiếu sáng 100% các tuyến đường.

Tiêu chí môi trường, đạt 3/4 chỉ tiêu. Xã có điểm xử lý tập trung rác thải hữu cơ, phế phụ phẩm nông nghiệp; tỷ lệ rác thải hữu cơ được xử lý thành phân vi sinh hoặc sản phẩm thân thiện với môi trường tối thiểu 85% đã đạt. Lượng chất thải hữu cơ và phụ phẩm nông nghiệp được thu gom, tái chế, tái sử dụng bình quân ước 6,5/7,6 tấn/tháng, đạt 85,52%. Tỷ lệ hộ gia đình thực hiện thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt bằng biện pháp phù hợp, hiệu quả: ≥70% đã đạt. Trên địa bàn xã có 395/512 hộ có hệ thống thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt bằng biện pháp phù hợp, hiệu quả đạt 77,1%. Xã có 135/512 hộ có sử dụng chế phẩm sinh học để xử lý nước thải sinh hoạt, đạt 26,37%. Công trình vệ sinh tự hoại hộ gia đình ≥85% đã đạt. Trên địa bàn xã có 459/512 hộ có nhà tiêu, nhà tắm, thiết bị chứa nước sinh hoạt hợp vệ sinh và đảm bảo quy định, đạt 89,6%.

Tiêu chí thu nhập, bình quân đầu người năm 2024 đạt trên 120 triệu/năm; tiêu chí NTM, 100% số thôn của xã đạt chuẩn NTM. Năm 2023, xã có 2/3 thôn (đạt 66,6%) được công nhận thôn đạt chuẩn NTM. Đến nay, thôn 3 đã đạt 32/32 chỉ tiêu, 9/9 tiêu chí thôn NTM, nâng số thôn đạt NTM lên 3/3 thôn vào cuối năm 2024. Tiêu chí mô hình thôn thông minh, các thôn có ứng dụng công nghệ số trong quản lý, điều hành. Trên địa bàn xã có ứng dụng công nghệ thông tin (chính quyền điện tử, cổng thông tin thành phần, trang fanpage, zalo, trang mạng xã hội...) được triển khai cung cấp nhiều dịch vụ công trực tuyến cho người dân.

Lĩnh vực xã NTM kiểu mẫu nổi trội, tất cả các di tích lịch sử, văn hóa đều được kiểm kê, đánh giá; các di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng đều được trùng tu. Năm 2008, UBND tỉnh Quảng Ninh quyết định xếp hạng cấp tỉnh “Di tích Khu căn cứ kháng chiến chống Pháp Bằng Cả”. Khu di tích đã được quy hoạch, với tổng diện tích 10,01ha, được quản lý bảo vệ chặt chẽ. Bằng Cả có thư viện hoạt động thường xuyên, thư viện xã được bố trí tại nhà 7 gian, trong khuôn viên khu bảo tồn văn hóa người Dao Thanh Y có trên 200 đầu sách; duy trì thực hiện tốt nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang.

Bằng Cả, Hạ Long (Quảng Ninh) trong top đầu các xã dân tộc thiểu số, miền núi đầu tiêu của cả nước về đích chương trình NTM kiểu mẫu; xã xác định xây dựng NTM chỉ có điểm xuất phát, không có điểm dừng hoàn thiện toàn diện các chỉ tiêu, tiêu chí NTM kiểu mẫu và vươn lên tầm cao mới.

Hội làng xã Bằng Cả - Lễ kết hợp với Hội tỏa sáng nét đẹp văn hóa, nâng cao đời sống tinh thần nhân dân, giữ gìn nét đẹp văn hóa truyền thống dân tộc; đồng thời là sản phẩm du lịch đặc sắc, nhịp cầu giao thương mua bán nông sản thực phẩm, thúc đẩy sản xuất hàng hóa, dịch vụ thương mại... vì mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ở nông thôn vùng núi.

Một số hình ảnh Hội làng Bằng Cả năm 2025:

Bí thư Đảng ủy xã Bằng Cả Đặng Văn Mạnh cho biết, Hội làng năm nay có sự tham gia của câu lạc bộ mô tô, xe đạp thể thao phường Mạo khê; giải bắn nỏ có câu lạc bộ nỏ các tỉnh: Thanh Hóa, Thái Nguyên, Bắc Giang, Lạng Sơn, Hòa Bình và Quảng Ninh tham gia.

Bà Triệu Thị Bình, người Dao ở thôn Đồng Mùng, xã Tân Dân làm dâu Tuấn Mậu, Tây Yên Tử (Bắc Giang) xa quê đã gần 40 năm, phấn khởi về quê hương dự Lễ đón nhận Bằng chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ cấp sắc người Dao Thanh Y.

Hội làng Bằng Cả còn là nhịp cầu giao thương mua bán nông sản thực phẩm, thúc đẩy sản xuất hàng hóa, dịch vụ thương mại...

Các cô gái người Dao trẻ làm quen với hoạt động dịch vụ du lịch, giới thiệu sản phẩm rượu Bâu nổi danh thương hiệu trong và ngoài tỉnh của xã Bằng Cả.

Khách du lịch trải nghiệm giã bánh dày.

Khách du lịch trải nghiệm kỹ thuật thêu thùa của người Dao Thanh Y xã Bằng Cả.

Du khách đến Lễ hội xã Bằng Cả, có thú vui trải nghiệm mặc y phục người Dao Thanh Y để chụp ảnh lưu niệm.

Ném còn, đẩy gậy, nhảy sạp... hoạt động văn - thể truyền thống của người thiểu số miền núi Bắc bộ.

Môn bóng đá nữ hấp dẫn, nhiều người xem.

Trò chơi ném vòng bắt ngan.

Hội làng xã Bằng Cả, điểm du lịch lễ hội hấp dẫn thu hút khách du lịch thập phương.

Vũ Phong Cầm