Hà Nội 'đại phẫu' hệ thống chống ngập theo tinh thần đã nói là làm: Giải quyết dứt điểm úng ngập, là thành phố đáng sống

Quán triệt sâu sắc phương châm hành động mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo tại Đại hội Đảng bộ TP Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025 - 2030: “Hà Nội đã nói là làm - làm nhanh, làm đúng, làm hiệu quả, làm đến cùng”, TP Hà Nội xây chương trình hành động thực hiện nghị quyết với quyết tâm giải quyết dứt điểm 4 vấn đề đô thị tồn tại kéo dài gồm: ùn tắc giao thông; trật tự, kỷ cương và vệ sinh đô thị; ô nhiễm môi trường (nước, không khí); tình trạng ngập úng ở khu vực nội đô và ven đô.

Phát biểu nhận nhiệm vụ sau khi được bầu giữ chức Chủ tịch UBND TP Hà Nội nhiệm kỳ 2021-2026, ông Nguyễn Đức Trung - Chủ tịch UBND TP Hà Nội khẳng định: Thành công của UBND TP không chỉ đo bằng con số tăng trưởng, mà còn bằng niềm tin, sự hài lòng và hạnh phúc của người dân.

UBND TP Hà Nội sẽ tập trung vào 5 trọng tâm ưu tiên trong thời gian tới. Trong đó, Chủ tịch UBND TP Hà Nội cam kết sẽ cùng tập thể UBND TP Hà Nội tập trung xử lý "điểm nghẽn" lâu nay của Thủ đô, đó là tình trạng ngập úng.

Để tháo gỡ "điểm nghẽn" ngập úng, Hà Nội vừa cho phép thực hiện khẩn cấp một số công trình chống ngập. Trong đó có lệnh xây dựng công trình khẩn cấp cải tạo tuyến kênh Thụy Phương bổ cập nước cho sông Tô Lịch và tăng cường giải quyết úng ngập cục bộ khu vực Resco, Ecohome, Ngoại giao đoàn, Tây Hồ Tây, Ciputra và lân cận.

Tổng mức vốn dự án khoảng 869 tỷ đồng. Thời gian dự kiến hoàn thành dự án trong quý III/2026, trong đó hoàn thành các hạng mục chính trước mùa mưa năm 2026.

Mục đích xây dựng công trình này theo Hà Nội là nhằm đảm bảo cung cấp nguồn nước đảm bảo chất lượng, ổn định, tăng cường lưu lượng để duy trì dòng chảy môi trường cho sông Tô Lịch từ nguồn nước sông Hồng.

Đồng thời, công trình này được kỳ vọng giúp cải thiện tình trạng ô nhiễm, tạo cảnh quan đô thị và hỗ trợ tiêu thoát nước, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.

Cùng với đó, dự án cũng nhằm hỗ trợ tiêu thoát nước cho tiểu lưu vực Cổ Nhuế theo hướng ra sông Nhuệ và sông Tô Lịch (giảm úng ngập cho khu vực Đông Ngạc, Reso, Ecohome, Đoàn ngoại giao, Tây Hồ Tây, Ciputra...) và tưới cho diện tích nông nghiệp hiện có.

Theo lãnh đạo UBND TP Hà Nội, nếu thực hiện đúng tiến độ các công trình chống ngập khẩn cấp, mùa mưa năm 2026 Hà Nội cơ bản sẽ không còn ngập úng. Vị này thông tin thêm, hiện nay Hà Nội đã cơ bản hoàn thành quy hoạch tổng thể hệ thống đê điều và thủy lợi, sắp tới sẽ mời thêm đơn vị tư vấn nước ngoài để hoàn thiện quy hoạch, bảo đảm hệ thống vừa vững chắc trước mắt, vừa bền vững lâu dài. Thành phố sẽ đưa dự án này vào kế hoạch đầu tư công trung hạn 2026–2030, với mục tiêu “không chỉ chống ngập, mà kiến tạo đô thị an toàn, thích ứng với khí hậu”.

Đại diện Công ty TNHH Phát triển khu đô thị Nam Thăng Long (quản lý khu đô thị Ciputra) hoan nghênh hành động kịp thời của TP Hà Nội. Sau khi dự án hoàn thành, lượng mưa lớn chảy từ khu vực rộng khoảng 300ha tại Đông Ngạc sẽ có thể tiêu thoát không chảy tràn vào hệ thống cống nội bộ của khu đô thị.

Đồng thời để khắc phục dứt điểm tình trạng ngập úng kéo dài nhiều năm qua, công ty đang đồng loạt triển khai các nhóm giải pháp thoát nước chiến lược, đảm bảo hiệu quả lâu dài cho toàn khu đô thị và khu vực lân cận.

Trong đó, quan trọng nhất là hệ thống trạm bơm xả nước ra sông Hồng. Dự án tuyến cống xả và đoạn cống dẫn trạm bơm Phú Thượng ra sông Hồng đang được Công ty Nam Thăng Long đẩy nhanh tiến độ, với tổng công suất thiết kế 12 m³/giây (gồm 9 m³/giây chính và 3 m³/giây dự phòng), tương đương 43.200 m³ mỗi giờ, tổng mức đầu tư dự kiến khoảng hơn 163 tỷ đồng.

Được biết, dự án đã được UBND TP Hà Nội chấp thuận về chủ trương, giao Sở Xây dựng thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi và hướng dẫn công ty hoàn thiện các thủ tục pháp lý. Công trình dự kiến sẽ được thi công sớm nhất có thể, sẵn sàng vận hành và phục vụ mùa mưa năm 2026.

Trạm bơm Yên Nghĩa được coi là trạm bơm lớn nhất Hà Nội với 10 tổ máy bơm.

Trao đổi với phóng viên Tiền Phong, KTS Trần Ngọc Chính - Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, nhấn mạnh, ông rất tâm đắc việc Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu Hà Nội giải quyết dứt điểm 4 vấn đề tồn tại nhiều năm tại Thủ đô.

Đại lộ Thăng Long ngập sâu trong nước nhiều ngày khiến cuộc sống của hàng vạn hộ gia đình bị đảo lộn

Về vấn đề úng ngập ở Hà Nội, theo nhận định của KTS Trần Ngọc Chính, tác động lớn nhất là do biến đổi khí hậu. Ông Chính phân tích, các đô thị ở Việt Nam đã được thiết kế với tiêu chuẩn Việt Nam chống chịu được với các lượng mưa khoảng 200mm. Nhưng vừa qua, mưa lớn dồn dập, khiến lượng mưa tăng lên 400 – 600mm, thậm chí cao hơn nữa. “Biến đổi khí hậu chúng ta không nghĩ đến được. Vừa rồi bão chồng bão, mưa liên tục. Nước sông còn cao hơn nội đô thì thoát làm sao được”, ông Chính nói.

Nêu kinh nghiệm từ một số nước, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam cho biết, ở Nhật Bản, với những nơi trũng thấp, họ triển khai đào hầm để làm “kho nước”. Mưa lớn nước sẽ chảy vào các hầm này. Họ sẽ trữ nước để tưới đường, hoặc cần thiết sẽ bơm cạn để chuẩn bị trữ nước khi sắp mưa lớn. Tuy nhiên, ông cho biết đầu tư công trình này rất tốn kém.

Hệ thống "kho nước" để Tokyo không bị ngập lụt

Một giải pháp nữa, theo KTS Trần Ngọc Chính, Hà Nội phải tính toán lại hệ thống thoát nước. Hiện nay, một số sông ở Hà Nội không còn dòng chảy, chưa được nạo vét sau nhiều năm. Ngay cả sông Hồng cũng không được nạo vét. Trong nội đô, phải rà soát lại hệ thống cống tiêu thoát nước. Hệ thống ao, hồ trong nội đô không được “lấp một cách bừa bãi”. Ý thức của người dân cũng quan trọng, đặc biệt trong việc gìn giữ, bảo vệ hệ thống thoát nước. “Nhiều khi người dân xả rác, làm cống tắc, không thoát nước được”, ông Chính nói.

“Việc triển khai đầu tư hoàn thiện hệ thống thoát nước cho Hà Nội cần thực hiện liên tục, làm đến nơi đến chốn. Hà Nội đã có nhiều cơ chế đặc thù trong Luật Thủ đô. Nếu chỉ dựa vào ngân sách để đầu tư thì rất khó. Thành phố cần nghiên cứu cơ chế phù hợp để huy động nguồn lực xã hội để xử lý vấn đề này”, ông Trần Ngọc Chính tư vấn.

Các chuyên gia của JICA khẳng định: “Không có thành phố nào trên thế giới có thể hết ngập tuyệt đối”. Mục tiêu khả thi hơn là giảm thiểu thiệt hại, quản lý ngập ở mức an toàn và tăng khả năng phục hồi.

Nhiều nước đã chuyển tư duy từ “chống nước” sang “quản trị nước”. Thay vì cố gắng thoát nước càng nhanh càng tốt, họ thiết kế đô thị có khả năng giữ nước tạm thời: Công viên trũng, quảng trường thấp, bãi đỗ xe kiêm hồ điều hòa, đường lát vật liệu thấm nước. Hệ thống cảm biến và bản đồ số giúp theo dõi mưa – triều – dòng chảy theo thời gian thực, để điều hành trước khi ngập xảy ra.

KTS Nguyễn Anh Tuấn (ATH Homes) cho biết, có 3 bước quản trị rủi ro thiên tai: Một là phòng ngừa là đánh giá nguy cơ ngập lụt và dự tính mức độ ảnh hưởng; Hai là ứng phó hành động trực tiếp trong và ngay sau khi thiên tai diễn ra; Ba là tái thiết, khôi phục hạ tầng, cuộc sống.

Trong tình huống "bão chồng bão" vừa qua, KTS Tuấn khẳng định: Hà Nội đã làm tốt trong khâu ứng phó (bước thứ 2 trong quản trị rủi ro).

Bước tái thiết của Hà Nội cũng rất nhanh chóng khi Chủ tịch UBND Hà Nội ký cấp 10 tỷ cho mỗi xã thiệt hại để khắc phục đường sá, vệ sinh môi trường, đảm bảo cuộc sống người dân sau bão.

Đối với bước một, KTS Tuấn đề nghị: Ngoài những công trình đầu tư khẩn cấp, Hà Nội cần tăng cường dự báo, nhất thiết xây dựng một "bản đồ cảnh báo ngập". "Với những hệ thống quan trắc mưa, bản đồ địa hình số (DEM), mô hình lưu vực để biết hướng chảy, vùng trũng, điểm tập trung nước thì Hà Nội sẽ chủ động được khi ứng phó với thời tiết cực đoan, dị thường trong thời gian tới.

PGS.TS Nguyễn Ngọc Trực, Trưởng nhóm Nghiên cứu mạnh Kỹ thuật hạ tầng ứng phó với biến đổi khí hậu, Khoa Kiến trúc, Đô thị và Khoa học bền vững, Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định: Hà Nội (và các khu vực lân cận như Thái Nguyên, Bắc Ninh, Lạng Sơn) dường như đều đang thiếu một "quy trình quản lý rủi ro thiên tai ngập lụt" hiệu quả.

Bên cạnh đó, Quy hoạch thoát nước của Hà Nội được phê duyệt từ năm 2013, tầm nhìn đến 2050, nhưng tiến độ triển khai còn chậm và thiếu đồng bộ giữa các khu vực. Chỉ có lưu vực sông Tô Lịch được đầu tư tương đối hoàn chỉnh, trong khi các lưu vực khác như Tả Đáy, Hữu Đáy và Bắc Hà Nội vẫn còn nhiều hạn chế. Việc đô thị hóa nhanh chóng nhưng không đi kèm với cập nhật quy hoạch thoát nước khiến hệ thống hiện tại không theo kịp thực tế phát triển.

PGS.TS Nguyễn Ngọc Trực, Trưởng nhóm Nghiên cứu mạnh Kỹ thuật hạ tầng ứng phó với biến đổi khí hậu, Khoa Kiến trúc, Đô thị và Khoa học bền vững, Đại học Quốc gia Hà Nội

PGS.TS Nguyễn Ngọc Trực đề xuất một giải pháp tổng thể, toàn diện, đó là xây dựng, hoàn thiện và triển khai vận hành hệ thống “quy trình quản lý rủi ro thiên tai ngập lụt” cho Thủ đô. Đây là giải pháp khá triệt để và cần được xem xét như một trong những giải pháp giải quyết vấn đề an ninh phi truyền thống tại đô thị hàng đầu hiện nay. Sau khi xây dựng được quy trình thì bắt đầu triển khai các hợp phần bên trong, trong đó đặc biệt lưu ý đến các giải pháp cứng và mềm có tính đến các yếu tố cực đoan của thời tiết, khí hậu.

Về giải pháp vĩ mô trung và dài hạn, theo ông Trực, cần Quy hoạch phòng tránh thiên tai thích ứng với biến đổi khí hậu bằng cách: biến các công viên, mảng xanh, hồ nước, đồng ruộng của thành phố thành nơi ở tạm thời cho nước mưa; phát triển các hồ điều tiết ngầm (hầm ngầm chứa nước mưa) dưới các công viên, mảng xanh, sân bóng, không gian công cộng; tăng diện tích cây xanh, mặt thấm nước, hạn chế bê tông hóa toàn diện...

Đồng thời cần số hóa và quản lý thông minh thông qua camera giám sát tại các điểm ngập để cảnh báo kịp thời cho người dân và cơ quan chức năng; phát triển các bản đồ ngập lụt trực tuyến theo thời gian thực để hỗ trợ điều phối giao thông và cứu hộ; phát triển mobile app cảnh báo theo thời gian thực để đưa các thông tin, dự báo đến với người dân một cách nhanh nhất, dễ nhất, hiệu quả nhất.

Loạt khu vực dân cư phía Tây Hà Nội bị ngập sâu sau 2 cơn bão liên tiếp

Theo vị chuyên gia, Thủ đô Hà Nội cũng cần có giải pháp tức thời, vi mô, đó là triển khai ứng dụng ngay tường chắn lũ lưu động kết hợp máy bơm nhằm giải phóng tức thời từng đoạn/tuyến phố hoặc cụm dân cư bị ngập, từ đó giải phóng hiệu quả hiện tượng đình trệ giao thông tại một số điểm úng ngập nghiêm trọng. "Đây là giải pháp đã được một số quốc gia trên thế giới áp dụng một cách hiệu quả. Khơi thông dòng chảy, lắp đặt lưới chắn rác tại miệng cống để ngăn rác thải lớn gây tắc nghẽn dòng chảy, giúp nước rút nhanh hơn khi mưa lớn", ông Trực nói.

Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cho biết, công tác thoát nước đô thị vẫn chưa đáp ứng được các mục tiêu quy hoạch phát triển hạ tầng thoát nước và tiến độ thực hiện. Trong khi đó, các dự án đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước và xử lý nước thải chủ yếu mang tính kỹ thuật, công nghệ cao, cần nhu cầu kinh phí lớn, hiện chủ yếu sử dụng vốn vay ODA nên thời gian thực hiện dài.

“Những khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng cũng khiến hầu hết các dự án đều chậm so với tiến độ dự kiến", đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường, nói.

Thông tin từ Sở Xây dựng Hà Nội cho biết, hiện nay, hệ thống thoát nước của thành phố đang trong giai đoạn hoàn thiện. Tổng lưu vực trong nội thành 313km2, chỉ có 77km2 thuộc lưu vực sông Tô Lịch được đầu tư tương đối hoàn chỉnh, chiếm khoảng 25%.

Về hệ thống trạm bơm đầu mối, tổng công suất khoảng hơn 800m3/giây, nhưng mới đạt 165m3/giây, trong đó 90m3/giây từ trạm bơm Yên Sở, còn lại là các trạm phụ trợ, chiếm khoảng 20%. Đối với hệ thống hồ điều hòa, theo quy hoạch 5.400ha nhưng thành phố mới đầu tư 1.010ha (hơn 18%).

Thời gian tới, Hà Nội sẽ tiếp tục đầu tư 12 hồ điều hòa, ưu tiên lưu vực tả Nhuệ và hữu Nhuệ để hỗ trợ cho tiêu thoát nước. Cùng với đó là loạt hạng mục đầu tư khẩn cấp để nạo vét sông, hồ nội thành, đặc biệt là sông Nhuệ.

Khu vực Tây Bắc Hà Nội hiện có 3 trạm bơm tiêu úng là Cổ Nhuế, Đồng Bông 1, Đồng Bông 2, bơm nước ngập ra sông Nhuệ.

Sở Xây dựng Hà Nội cho biết Quy hoạch cao độ nền thoát nước Thủ đô đến năm 2045 tầm nhìn đến năm 2065 sẽ được tính toán với khả năng ứng phó biến đổi khí hậu với trận mưa có cường độ lớn hơn 310mm/2 ngày.

Cùng với đó, thành phố sẽ triển khai các công trình đầu mối thoát nước trên các hệ thống tiêu thoát nước chính của Thủ đô theo quy hoạch. Xác định các giải pháp thoát nước từng khu vực phù hợp với điều kiện tự nhiên, hiện trạng khu vực.

Lãnh đạo TP Hà Nội cho biết đã cho bay flycam toàn bộ hệ thống đê Hà Nội. Thời gian tới, Hà Nội sẽ lập một kế hoạch tổng thể, đưa vào đầu tư công cho nhiệm kỳ này, tập trung nâng cấp hệ thống đê vào đường đấu nối. Hà Nội nắm được nguyên nhân các vùng tại sao khu đô thị Ciputra, đường Võ Chí Công, đường Láng - Hòa Lạc ngập úng và sẽ có giải pháp để xử lý trong thời gian tới.

Nội dung: Trần Hoàng - Trường Phong | Đồ họa: KIều Tú