'Hạ tầng pháp lý' với mô hình Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khi chủ trì cuộc họp thảo luận, cho ý kiến với dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam (TTTCQT) đã nêu rõ một số yếu tố pháp lý quan trọng với loại hình rất mới này. Đó là để đạt mục tiêu đề ra trong xây dựng TTTCQT thì môi trường pháp lý phải cạnh tranh, minh bạch, tiến bộ, thông thoáng; và phải có tòa án chuyên biệt tại TTTCQT.
Theo một trong các phương án, TTTCQT tại TP HCM có ranh giới là khu vực Thủ Thiêm và một phần quận 1. (Ảnh trong bài: Phương Thảo)
Chỉ đạo trên của Thủ tướng Chính phủ được GS.TS Võ Xuân Vinh (Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh doanh, Đại học Kinh tế TP HCM) đánh giá là vô cùng quan trọng trong bối cảnh các hoạt động sắp diễn ra chưa có tiền lệ, để TTTCQT vừa hội nhập quốc tế, vừa phù hợp với Việt Nam.
GS Vinh nhấn mạnh, khi thành lập TTTCQT, phải có hệ thống luật để điều chỉnh các hành vi và cơ quan trọng tài quốc tế để có cơ chế giải quyết tranh chấp. Trên thế giới hiện nay có 2 hệ thống luật. Thứ nhất là hệ thống pháp luật common law (thông luật) xuất phát từ nước Anh, thịnh hành ở Anh và các nước từng là thuộc địa của Anh. Đây là hệ thống pháp luật thừa nhận án lệ như một nguồn luật chính thống, tức là thừa nhận các tiền lệ án.
Thứ hai là hệ thống civil law, còn gọi dân luật, chủ yếu dựa trên các đạo luật bằng văn bản hơn là dựa trên các quyết định và tiền lệ án. Nói cách khác, đây là hệ thống luật thành văn, thay vì án lệ như trong hệ thống common law. “Với TTTCQT tại Việt Nam, tôi cho rằng nên áp dụng hệ thống common law bởi nó phù hợp với đổi mới, sáng tạo, làm cái gì luật chưa có để đưa vào lề lối" GS Vinh nêu ý kiến.
GS.TS Võ Xuân Vinh.
Theo GS Vinh: “Ngay từ cái tên Trung tâm tài chính quốc tế (International Financial Center - IFC), đã cho thấy đó là một TP hoặc một khu vực kinh tế được công nhận là trung tâm của hoạt động tài chính quốc tế. Những trung tâm này có vai trò quan trọng trong việc điều tiết lưu chuyển vốn, dịch vụ tài chính và các hoạt động kinh tế khác. Cho dù TTTCQT đặt ở đâu, ở TP HCM hay Đà Nẵng, thì tư duy vận hành vẫn phải theo thông lệ quốc tế. Điều này cũng phù hợp với tư tưởng chỉ đạo của Đảng và Nhà nước hiện nay là xóa bỏ tư duy “cái nào không quản được thì cấm”.
GS Vinh cho rằng có 2 cơ chế pháp lý với mô hình TTTCQT. Một là, quản trị sandbox (cho phép đột phá thí điểm các ý tưởng, giải pháp và cách làm mới), vừa làm, vừa điều chỉnh có kiểm soát để phòng ngừa rủi ro. Hai là, cho phép làm tất cả những gì luật pháp không cấm. Quyết định lựa chọn cơ chế nào là vấn đề các cơ quan chức năng cần phải bàn bạc sau khi tham khảo các ý kiến chuyên gia và mô hình quốc tế.
Về cơ chế giải quyết tranh chấp, hiện nay có 2 con đường: Qua hệ thống tòa án và qua phán quyết trọng tài. Tại Việt Nam, việc giải quyết bằng phán quyết trọng tài xưa nay ít được lựa chọn hơn. “Tôi cho rằng trong thời gian tới, chúng ta cũng cần tuyên truyền về hiệu lực, hiệu quả của các phán quyết trọng tài. Thực tiễn thời gian qua, quá trình thực hiện một số phán quyết trọng tài chưa được thực thi nghiêm túc. Các cơ quan thi hành án cũng gặp khó khăn trong việc xử lý, nên cần phải có các quy định pháp luật để các phán quyết trọng tài có hiệu lực được thi hành hiệu quả, tránh chồng chéo”, GS Vinh nêu quan điểm.
Theo GS Vinh, trên thế giới, hầu hết các tranh chấp xảy ra trước khi đến các cơ quan tố tụng thường đã có bước thỏa thuận dàn xếp, bất đắc dĩ mới ra tòa án hoặc trọng tài, sẽ rất mất thời gian và chi phí. “Vì vậy, tốt nhất ngay từ đầu, chúng ta phải xây dựng một hệ thống pháp luật rõ ràng, minh bạch liên quan TTTCQT để tránh tranh chấp xảy ra. Muốn vậy, nguồn nhân lực, đặc biệt là nhân lực về pháp lý cho TTTCQT phải đủ tốt”, GS Vinh nói. Nguồn nhân lực này không chỉ có hiểu biết về luật pháp, mà cần có năng lực về ngoại ngữ, kỹ năng số.
GS Vinh ví von môi trường pháp lý chính là “hạ tầng mềm” của TTTCQT. Việc cần làm ngay lập tức hiện nay là phải xây dựng hệ thống pháp luật liên quan TTTCQT từ cơ chế quản lý, cơ chế giải quyết tranh chấp; đào tạo nguồn nhân lực pháp lý cho TTTCQT vận hành; trên nguyên tắc vừa làm, vừa điều chỉnh, vừa kiểm soát rủi ro.
Tại cuộc họp thảo luận, cho ý kiến với dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về xây dựng TTTCQT tại Việt Nam tổ chức mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ, để đạt mục tiêu đề ra trong xây dựng TTTCQT thì môi trường pháp lý phải cạnh tranh, minh bạch, tiến bộ, thông thoáng; hạ tầng phải hiện đại, tiên tiến, thông suốt, đáp ứng yêu cầu phát triển, phù hợp xu thế thế giới và điều kiện cụ thể, hoàn cảnh Việt Nam; nhân lực phải chuyên nghiệp, chất lượng cao; có các điều kiện cần thiết để vận hành; quản trị phải thông minh, hiện đại, phù hợp.
Thủ tướng chỉ đạo, tất cả những điểm này phải vượt trội so với các TTTCQT trên thế giới; đặc biệt là bảo đảm quyền tài sản, bảo đảm tự do, sáng tạo trong kinh doanh, tự do đi lại, ra vào thuận tiện, có chính sách visa thuận lợi với những người cần khuyến khích, tạo môi trường sống vượt trội, thuận lợi, an toàn.
Các mục tiêu là thu hút vốn cho phát triển đất nước nhanh, xanh, bền vững, đặc biệt là vốn trung và dài hạn; tạo môi trường kinh doanh cho các nhà đầu tư, thiết lập và cung ứng các dịch vụ tài chính hiện đại cho thế giới; phát triển đồng tiền số phù hợp xu thế phát triển chung và điều kiện Việt Nam; bảo đảm tự do luân chuyển dòng vốn và lợi nhuận hợp pháp phù hợp thông lệ quốc tế và điều kiện Việt Nam, đồng thời không để lợi dụng, thao túng đưa nguồn lực của Việt Nam ra bên ngoài trái quy định.
Thủ tướng lưu ý, tự do hóa các hoạt động kinh doanh nhưng có lộ trình phù hợp với nền kinh tế; cắt bỏ tất cả các loại giấy phép sau khi đã có quy hoạch, tiêu chuẩn, quy chuẩn và tăng cường hậu kiểm; vận hành theo cơ chế thị trường, tôn trọng quy luật cạnh tranh, cung - cầu và quy luật giá trị, có sự quản lý thống nhất của Nhà nước đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng; có tòa án chuyên biệt tại TTTCQT.
