Hai câu hỏi lớn từ Công ước Hà Nội về 'tiền ảo' và an ninh mạng

Làm thế nào để hiểu đúng và khai thác hiệu quả hệ thống "tiền ảo", từ đó cùng nhau xây dựng chính sách quản lý nhất quán, minh bạch, bảo đảm an toàn cho tài sản số? Làm thế nào để ngăn chặn các hành vi phạm tội công nghệ cao, đặc biệt là các hình thức lừa đảo trên không gian mạng? Đó là hai câu hỏi lớn đã xuất hiện trong phiên thảo luận "Chia sẻ kinh nghiệm điều tra, thu thập chứng cứ điện tử trong các vụ việc liên quan đến tài sản ảo và rửa tiền" diễn ra vào chiều ngày 25/10 trong khuôn khổ Lễ mở ký Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội).

Phiên thảo luận do bà Delphine Schantz, Trưởng Đại diện Văn phòng Liên Hợp Quốc về chống Ma túy và Tội phạm (UNODC) tại khi vực châu Á-Thái Bình Dương, chủ trì.

Toàn cảnh phiên thảo luận

Tại sự kiện, đại diện Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho biết, theo Kế hoạch 15 của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính quốc tế (FATF), các quốc gia cần bảo đảm các tổ chức cung ứng dịch vụ tài sản ảo được cấp phép, đăng ký và chịu sự giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa rủi ro tài chính phi pháp. Báo cáo đánh giá rủi ro quốc gia giai đoạn 2018–2022 của Việt Nam cho thấy rủi ro rửa tiền trong lĩnh vực tài sản số ở mức cao, đặc biệt đối với các loại tài sản mã hóa và dịch vụ quản lý quỹ đầu tư tài sản số.

"Thực tế điều tra cho thấy việc truy vết các giao dịch liên quan đến tài sản mã hóa còn nhiều khó khăn do đặc tính phi tập trung, tốc độ giao dịch cao và tính ẩn danh của người tham gia. Một số hành vi rửa tiền phổ biến được cơ quan chức năng nhận diện gồm lợi dụng sàn giao dịch thiếu xác thực, chia nhỏ giao dịch qua nhiều địa chỉ ví, hợp thức hóa tài sản phi pháp, lập dự án ảo hoặc phát hành NFT để che giấu dòng tiền", đại diện Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho biết.

Trong năm 2024, Cục Phòng chống rửa tiền – Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã rà soát hơn 400 giao dịch nghi vấn liên quan đến tài sản mã hóa, phối hợp các cơ quan chức năng xác minh, xử lý theo quy định. Ngày 14/6/2025, Quốc hội Việt Nam đã thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số, văn bản pháp luật đầu tiên điều chỉnh toàn diện lĩnh vực công nghệ số. Tiếp đó, ngày 9/9/2025, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 05/NQ-CP về việc thí điểm thị trường tài sản mã hóa, tạo nền tảng pháp lý quan trọng cho việc quản lý thị trường tài sản số tại Việt Nam.

Ngân hàng Nhà nước cho biết sẽ tiếp tục chủ trì thu thập, phân tích và trao đổi thông tin về giao dịch đáng ngờ; xây dựng nền tảng kỹ thuật, tăng cường hợp tác trong nước và quốc tế, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi vi phạm theo quy định pháp luật.

Một chuyên gia về quản lý tài chính từng công tác tại Cục Cảnh sát châu Âu (Europol) cho biết, ngay tại châu Âu không ít điều tra viên vẫn tỏ ra dè dặt khi tiến hành các vụ án xuyên biên giới do chi phí cao và những trở ngại trong việc truy vết tội phạm ở nước ngoài. Chính vì vậy, việc chia sẻ dữ liệu và tăng cường hợp tác quốc tế được xem là giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả điều tra.

Theo chuyên gia này, Công ước Hà Nội đã phần nào giúp làm đơn giản hóa tiến trình điều tra.

"Công ước Hà Nội nhấn mạnh nghĩa vụ lưu trữ và chia sẻ dữ liệu của các sàn giao dịch tiền số nhằm hỗ trợ điều tra, đồng thời khuyến khích thiết lập cơ chế phản ứng khẩn cấp giữa các quốc gia để kịp thời xử lý các vụ việc nghiêm trọng như khủng bố hay lừa đảo tài chính, bao gồm cả việc phong tỏa tạm thời tài khoản số trước khi có lệnh chính thức", chuyên gia này cho biết.

Chia sẻ về kinh nghiệm phòng chống lừa đảo "tiền ảo" ở quốc gia mình, Bộ trưởng Bộ Truyền thông, Công nghệ số và Đổi mới của Ghana, ông Samuel Nartey George cho biết, quốc gia này đã phát triển hệ sinh thái công nghệ mạnh về tiền mã hóa, đồng thời triển khai phối hợp giữa các cơ quan tình báo tài chính, phòng chống tội phạm kinh tế và cơ quan điều tra để ngăn chặn dòng tiền bất hợp pháp. Ghana đã ghi nhận một số vụ điều tra thành công, thu hồi tài sản mã hóa, đánh dấu bước tiến quan trọng của khu vực châu Phi trong lĩnh vực này.

Theo đại diện Ngân hàng Nhà nước, cuộc chiến chống rửa tiền trong lĩnh vực tài sản số không thể thành công nếu chỉ một quốc gia hành động đơn lẻ. Các bài học về bảo vệ dữ liệu cá nhân, phát hiện sớm tấn công mạng, quản lý tài sản số và ngăn chặn tội phạm công nghệ cao đã giúp Việt Nam có thêm cơ sở để hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản trị không gian mạng và tăng cường phối hợp với các đối tác toàn cầu. Việt Nam cam kết hợp tác chặt chẽ với các tổ chức quốc tế và đơn vị tình báo tài chính nước ngoài, nhằm tăng cường hiệu quả phòng, chống rửa tiền và tội phạm tài chính trong kỷ nguyên số.

Diệp Thảo/VOV.VN