Hành trình ăn dặm của trẻ: Chìa khóa vàng cho 1.000 ngày đầu đời

Theo BS CKI Đào Thị Cẩm Thùy - Khoa Dinh dưỡng – Tiết chế, Bệnh viện Nhi đồng Thành phố, TP. HCM, nhu cầu năng lượng của trẻ từ 6 tháng tuổi trở đi cao hơn để phục vụ quá trình tăng trưởng. Lúc này, lượng sắt dự trữ từ mẹ đã giảm, trong khi sữa mẹ cũng không còn cung cấp đủ năng lượng, đạm và các vi khoáng chất thiết yếu như sắt và vitamin A. Do đó, ăn dặm là giải pháp bổ sung dinh dưỡng tối ưu để đảm bảo sự phát triển toàn diện cho trẻ.

Các nguyên tắc chính trong hành trình ăn dặm

Ăn dặm là giai đoạn chuyển tiếp để trẻ làm quen với việc "nuốt và nhai". Điều quan trọng không chỉ là đảm bảo dinh dưỡng mà còn là quá trình đồng hành, khuyến khích trẻ có hứng thú và hình thành thói quen ăn uống tự lập. Theo BS CKI Đào Thị Cẩm Thùy, cha mẹ cần nắm vững các nguyên tắc sau:

Bắt đầu từ từ và đơn giản

Lúc khởi đầu tập ăn, cha mẹ nên cho bé làm quen với từng loại thực phẩm riêng biệt, bắt đầu từ thức ăn sệt, loãng như bột dinh dưỡng, tuân thủ nguyên tắc: lượng ít, đơn giản, bổ sung từng loại thực phẩm một. Sau đó, cha mẹ cần theo dõi tình trạng dung nạp và tiếp nhận của trẻ để điều chỉnh kịp thời.

Thực đơn cho trẻ ăn dặm. Viện dinh dưỡng Quốc gia

Đa dạng kết cấu thực phẩm

Việc đa dạng hóa kết cấu thực phẩm theo tháng tuổi là cần thiết để phát triển cơ nhai và cơ hàm của trẻ. Ban đầu, có thể cho trẻ ăn bột gạo sữa dạng mịn. Sau đó, khi trẻ đã quen, cha mẹ có thể bổ sung thêm thịt, cá, rau củ băm nhuyễn và tăng dần kích thước, độ thô để kích thích hoạt động nhai, nuốt, tạo sự thích thú cho bữa ăn.

Đảm bảo đủ 4 nhóm chất dinh dưỡng

Theo BS CKI Đào Thị Cẩm Thùy, việc đa dạng hóa thực phẩm giúp trẻ phòng tránh suy dinh dưỡng và thiếu vi chất. Khẩu phần ăn dặm của trẻ cần đảm bảo đủ 4 nhóm chất:

Chất đạm: Ưu tiên đạm động vật giàu sắt, kẽm như gan, thịt gà, cá, trứng, thịt bò. Một chén cháo (khoảng 200ml) cần khoảng 10-25 gram (tương đương 1 muỗng canh) đạm từ thịt, cá.

Tinh bột: Đa dạng các loại ngũ cốc như bột gạo, khoai, nui, mì. Lượng tinh bột tăng dần theo tuổi, ví dụ khoảng 40 gram bột gạo cho chén bột đặc ở trẻ 8 tháng tuổi.

Chất béo: Là nguồn cung cấp năng lượng chính, chiếm khoảng 35% tổng năng lượng (đối với trẻ từ 6-24 tháng tuổi). Nên ăn đa dạng dầu thực vật như dầu nành, dầu phộng, dầu cải, xen kẽ với mỡ heo. Thêm 5-10 ml dầu ăn hoặc mỡ vào mỗi chén cháo giúp món ăn mềm, dễ nuốt hơn.

Rau củ: Ưu tiên các loại rau lá màu xanh đậm và củ quả màu cam, vàng (cung cấp vitamin A, C, folate). Cần chế biến bằng cách băm nhuyễn hoặc cắt nhỏ phù hợp với độ tuổi của trẻ.

Lưu ý về nêm gia vị

BS Thùy nhấn mạnh không nêm thêm gia vị vào thức ăn cho trẻ dưới 12 tháng tuổi. Hàm lượng natri và clo trong sữa mẹ, sữa công thức đã đủ đáp ứng nhu cầu tăng trưởng. Việc tập cho trẻ thói quen ăn nhạt từ nhỏ còn giúp phòng ngừa các bệnh mãn tính như tăng huyết áp khi trưởng thành.

Thực hành cho ăn đáp ứng và theo dõi tình trạng dung nạp

Để xây dựng thói quen ăn uống lành mạnh cho trẻ, BS Thùy khuyến nghị áp dụng nguyên tắc "Thực hành Cho ăn Đáp ứng":

Kiên nhẫn: Cha mẹ nên chậm rãi, kiên nhẫn khuyến khích trẻ ăn. Khi trẻ lớn hơn, có thể hướng dẫn trẻ tự xúc ăn.

Thay đổi khẩu vị: Nếu trẻ không muốn ăn một loại thực phẩm nào đó, nên thay đổi cách chế biến hoặc đa dạng hóa món ăn để tạo sự hấp dẫn.

Hạn chế phân tâm: Giảm các yếu tố gây xao nhãng như tivi, điện thoại để trẻ tập trung vào bữa ăn.

Giờ ăn là giờ giao tiếp: Cha mẹ nên trò chuyện, tương tác với bé trong bữa ăn để tạo không khí vui vẻ, thoải mái.

Khi bắt đầu một loại thức ăn mới, BS Thùy khuyên cha mẹ nên cho trẻ ăn thử 1-2 lần/ngày, ăn liên tục trong 3 ngày và theo dõi cẩn thận. Nếu trẻ có các phản ứng bất thường như tiêu chảy, ói, chướng bụng, nổi mẩn... thì tạm thời dừng cho ăn và đưa trẻ đi khám. Đối với những trẻ từ chối thức ăn nhưng vẫn vui chơi, bú sữa bình thường, cha mẹ có thể ngừng món đó và thử lại sau 2-3 ngày với các món trơn, lỏng hơn.

Những sai lầm thường gặp và cách phòng tránh

Theo BS Đào Thị Cẩm Thùy, cha mẹ thường mắc phải một số sai lầm trong quá trình ăn dặm:

Cho trẻ ăn quá sớm thức ăn người lớn: Điều này khiến trẻ quen với vị đậm đà, dễ chán và từ chối món ăn dành cho mình.

Lạm dụng quà vặt: Bánh kẹo, quà vặt trước bữa chính sẽ khiến trẻ no, làm tình trạng biếng ăn trở nên trầm trọng hơn.

Ăn quá nhiều rau, ít tinh bột: Một số cha mẹ lo sợ trẻ thiếu vitamin nên cho ăn nhiều rau xanh, làm bột cháo quá loãng. Điều này dẫn đến thiếu hụt carbohydrate, không đủ năng lượng để trẻ tăng cân.

Chỉ cho ăn nước hầm xương: Cha mẹ thường nghĩ chất dinh dưỡng đã hòa tan hết vào nước hầm xương. Tuy nhiên, các chất dinh dưỡng, đặc biệt là chất đạm, vẫn chủ yếu nằm trong phần "cái". Chỉ cho trẻ ăn nước hầm sẽ khiến trẻ bị thiếu hụt dinh dưỡng.

Ép trẻ ăn nhiều: Lượng ăn của mỗi trẻ là khác nhau. Nếu trẻ có chế độ dinh dưỡng cân bằng và phát triển theo biểu đồ tăng trưởng thì chứng tỏ trẻ đang phát triển bình thường, không cần ép ăn quá nhiều.

An Nhiên