Hành trình làm chủ công nghệ nuôi trồng đông trùng hạ thảo

Khu vực nuôi cấy đông trùng hạ thảo tại phòng thực nghiệm Trường Đại học Thủ Dầu Một. Ảnh: Hà An

Đam mê từ xứ người

Đông trùng hạ thảo (tên khoa học: Cordyceps sinensis) là loại nấm ký sinh đặc biệt, được biết đến từ lâu trong y học cổ truyền Trung Quốc và một số nước châu Á. Đây là dạng cộng sinh giữa nấm và ấu trùng của loài bướm thuộc họ Hepialidae. Vào mùa Đông ẩm ướt, nấm sẽ ký sinh lên sâu non nằm dưới đất và hút dinh dưỡng, khiến sâu chết dần. Đến mùa Hè, nấm mọc ra từ xác sâu thành một dạng thảo mộc, vươn lên khỏi mặt đất và phát tán bào tử.

Về hàm lượng dinh dưỡng, đông trùng hạ thảo chứa một lượng lớn vitamin A, C cùng nguyên tố selen, giúp hỗ trợ tăng cường sức khỏe và khả năng bảo vệ cơ thể trước các loại vi khuẩn có hại. Đặc biệt, đông trùng hạ thảo hỗ trợ phục hồi cho người suy nhược, mệt mỏi, mới ốm dậy, hoặc suy dinh dưỡng. Ngoài ra, nó còn giúp đào thải độc tố và tăng cường chức năng thận.

Hiểu được những giá trị to lớn đó, khi đang học tiến sĩ chuyên ngành Công nghệ Sinh học tại Đại học Ulsan (Hàn Quốc), PGS.TS Nguyễn Thị Liên Thương - Viện Dinh dưỡng và Sức khỏe (Trường Đại học Thủ Dầu Một, TPHCM) đã dành nhiều công sức học hỏi, đúc kết kinh nghiệm về quy trình sản xuất đông trùng hạ thảo. Trong hơn 6 năm tại Hàn Quốc, bà đã tập trung nghiên cứu kỹ thuật nuôi cấy và chăm sóc đông trùng hạ thảo với mục đích mang công nghệ nuôi cấy dược liệu quý này về Việt Nam.

PGS.TS Nguyễn Thị Liên Thương bên các sản phẩm đông trùng hạ thảo do mình nghiên cứu. Ảnh: TDMU

Nuôi trồng “thuận tự nhiên”

Năm 2012, sau khi tốt nghiệp tiến sĩ tại Hàn Quốc, PGS Thương từ chối nhiều lời mời làm việc để trở về Việt Nam, với mong muốn góp phần phát triển quê hương bằng khoa học công nghệ. Khi về công tác tại Trường Đại học Thủ Dầu Một, bà đã thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học “Nghiên cứu quy trình nuôi trồng nấm đông trùng hạ thảo”. Mục tiêu của đề tài là giúp nông dân ứng dụng công nghệ nuôi trồng nấm dược liệu có giá trị cao, với quy trình đảm bảo sạch và tăng chất lượng sản phẩm.

Trong hơn 2 năm nghiên cứu, với sự hỗ trợ về giống từ các giáo sư tại Hàn Quốc và các mẫu phân lập tự nhiên, nhóm nghiên cứu của PGS.TS Nguyễn Thị Liên Thương đã nuôi cấy thành công chủng nấm Cordyceps militaris. Nấm được nuôi trong môi trường lỏng và rắn, bổ sung các thành phần đạm từ nhộng, nấm men và thực vật, dưới điều kiện tối ưu về độ ẩm, ánh sáng, nhiệt độ và áp lực oxy. Qua thời gian thử nghiệm và lặp lại, nấm phát triển tốt và đạt chỉ số cordycepin từ 6 - 8 g/l.

Để tạo ra sản phẩm đạt tiêu chuẩn, theo PGS Thương, quy trình chăm sóc phải hoàn toàn “thuận tự nhiên”. Các chỉ số môi trường như nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng… phải được kiểm soát để gần giống môi trường thực tế bên ngoài nhất, giúp đông trùng hạ thảo sinh trưởng và phát triển tối ưu.

Sau 3 - 4 tháng, có thể thu hoạch sản phẩm. Sau nhiều năm nghiên cứu và chỉnh sửa, PGS Thương đã xây dựng quy trình chăm sóc đông trùng hạ thảo “thuận tự nhiên” và chuyển giao cho Công ty Innocare Việt Nam để sản xuất thương mại. Tại phòng thí nghiệm của Trường Đại học Thủ Dầu Một, hàng trăm hũ đông trùng hạ thảo vẫn được các thế hệ sinh viên chăm sóc và tiếp tục hoàn thiện quy trình nghiên cứu.

Hàng ngày, PGS Thương vẫn đến phòng thí nghiệm để hướng dẫn sinh viên và tiếp tục nghiên cứu về loại dược liệu quý này. Bà cho rằng, đông trùng hạ thảo được coi là dược liệu với nhiều hoạt chất hỗ trợ điều trị một số bệnh, thậm chí cả các bệnh lý về ung thư. “Vì thế, muốn tăng lượng dược chất của đông trùng hạ thảo, cần có quy trình chăm sóc để làm giàu dược chất đó”, bà chia sẻ.

Ngoài đông trùng hạ thảo, nhóm nghiên cứu còn ưu tiên tư vấn và chuyển giao công nghệ nuôi trồng nấm linh chi cho nông dân. Hai loại nấm này có giá trị kinh tế cao và nhu cầu thu mua lớn từ các công ty dược phẩm và thực phẩm để tạo ra các sản phẩm chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng.

PGS.TS Nguyễn Thị Liên Thương không chỉ là nhà khoa học mà sinh viên ghi nhận, trân trọng bà trong bởi sự nhiệt tình hướng dẫn các phương pháp nghiên cứu, khơi gợi niềm đam mê trong học trò. Chính thành quả nghiên cứu về đông trùng hạ thảo đã trở thành động lực để nhiều thế hệ sinh viên Trường Đại học Thủ Dầu Một không ngừng đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học.

Bà được phong chức danh Phó Giáo sư vào năm 2023, đã công bố hàng chục bài báo khoa học trong nước và quốc tế. Về bản quyền sở hữu trí tuệ, PGS Thương đã đăng ký thành công 2 sáng chế và 3 quyền bảo hộ kiểu dáng công nghiệp. Ngoài ra, bà đã thực hiện hàng chục hợp đồng chuyển giao công nghệ từ các kết quả nghiên cứu đến doanh nghiệp, như sản phẩm cao đông trùng hạ thảo, nhất thảo tửu...

Hà An