Hành trình xanh hóa đất đồi, giúp người dân miền núi Quảng Ninh 'đổi đời'

Nằm nép mình giữa những dãy núi trập trùng, xã Đường Hoa (sáp nhập từ 3 xã: Quảng Long, Quảng Sơn và Đường Hoa cũ), tỉnh Quảng Ninh được thiên nhiên ưu ái với đất đồi tơi xốp giàu khoáng chất cùng làn gió ẩm mát từ biển. Tuy nhiên, cũng như nhiều xã miền núi khác, Đường Hoa từng là vùng đất còn nhiều khó khăn, đời sống người dân chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, thu nhập bấp bênh. Trong hành trình tìm hướng đi mới để phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, cây chè đã và đang trở thành “cây làm giàu”, mở ra một tương lai bền vững cho bà con nơi đây.

Cây chè là cây trồng chủ lực của xã Đường Hoa, tỉnh Quảng Ninh, mang lại giá trị kinh tế cao. Ảnh: xã cung cấp

Trồng chè – giải pháp xóa đói giảm nghèo hiệu quả

Chè không phải là loại cây xa lạ với người dân Đường Hoa. Từ nhiều năm trước, bà con đã trồng chè rải rác trên các sườn đồi. Tuy nhiên, do sản xuất manh mún, thiếu quy hoạch, kỹ thuật lạc hậu nên năng suất thấp, giá trị kinh tế chưa cao.

Trước yêu cầu đổi mới cơ cấu cây trồng và mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững, chính quyền địa phương đã xác định chè là cây trồng chủ lực, phù hợp với điều kiện tự nhiên và tập quán canh tác của người dân. Các chương trình hỗ trợ giống mới, chuyển giao khoa học kỹ thuật, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung đã từng bước được triển khai, tạo nền tảng cho sự phát triển mạnh mẽ của vùng chè Đường Hoa.

Thực tế cho thấy, cây chè đã trở thành “phao cứu sinh” giúp nhiều hộ dân thoát nghèo, vươn lên ổn định cuộc sống. So với các loại cây trồng ngắn ngày, chè có ưu thế rõ rệt: dễ trồng, phù hợp với đất đồi, cho thu hoạch quanh năm và có thể khai thác lâu dài từ 20-30 năm.

Quá trình gắn bó với cây chè, người dân xã Đường Hoa đã không ngừng sáng tạo, đổi mới, trước tiên là về giống. Cây chè trung du lá nhỏ truyền thống dần được thay thế, chuyển đổi sang các loại chè chất lượng cao, như Ngọc Thúy, Hương Bắc Sơn, Kim Tuyên góp phần nâng cao chất lượng thành phẩm, giá thành.

Quan trọng hơn, trồng chè còn tạo việc làm thường xuyên cho lao động địa phương, nhất là phụ nữ và người cao tuổi. Từ khâu trồng, chăm sóc, thu hái đến sơ chế, chế biến, mỗi công đoạn đều cần bàn tay cần cù của người nông dân. Nhờ đó, tình trạng lao động nhàn rỗi giảm đáng kể, đời sống cộng đồng ngày càng khởi sắc.

Ông Lê Văn Thắng (thôn Quảng Long 7) cho biết, gia đình ông có 4ha trồng chè hữu cơ từ 5 năm nay. Trước đây, với phương thức canh tác truyền thống, mỗi ha chè chỉ cho sản lượng 6-6,3 tấn chè búp tươi/năm (đối với hái tay), 12 tấn/năm (đối với hái máy). Từ khi chuyển sang canh tác hữu cơ, cây chè sinh trưởng tốt hơn nhờ đất khỏe, tơi xốp giàu dinh dưỡng, sản lượng chè búp tươi tăng lên, đạt 7-8 tấn/ha/năm (hái tay) và 15-16 tấn/ha/năm (hái máy). Giá trà khô tăng ổn định.

Xã Đường Hoa có khoảng 200ha trồng chè. Ảnh: xã cung cấp

Bà Nguyễn Thị Thử (thôn 7 xã Đường Hoa) là thế hệ thứ hai trong gia đình gắn bó với cây chè xúc động nói: "Bố mẹ chúng tôi trồng chè từ những năm 60 rồi truyền lại cho chúng tôi. Cây chè mang lại cho chúng tôi điều kiện để nuôi sống gia đình, giúp con cái học hành đỗ đạt được như hôm nay, nên chưa bao giờ chúng tôi nghĩ tới việc bỏ cây chè".

Chú trọng xây dựng thương hiệu gắn với chuyển đổi số và kết hợp du lịch sinh thái

Để xây dựng thương hiệu chè bền vững, hướng đến nền nông nghiệp xanh, nâng cao thu nhập cho người dân, xã Đường Hoa đã tích cực vận động nhân dân thay thế dần diện tích chè già cỗi, thoái hóa bằng các giống mới cho năng suất, chất lượng cao, khả năng chống chịu tốt với sâu bệnh; chuyển đổi phương thức sản xuất từ truyền thống sang canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ… Đến nay, toàn xã có gần 200ha chè (20ha đã được chứng nhận hữu cơ), sản lượng hằng năm đạt từ 1.400-1.600 tấn chè búp tươi, năng suất bình quân đạt 9-10 tấn/ha/năm, riêng giống chè Ngọc Thúy đạt 15-16 tấn/ha.

Ông Trần Đức Dũng, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Đường Hoa cho biết, cây chè là cây "đặc sản", nguồn tài nguyên xanh quý giá của Đường Hoa. Trong thời gian tới, xã sẽ tập trung quy hoạch, củng cố và mở rộng diện tích trồng chè, từng bước hình thành vùng nguyên liệu liền khoảnh, tập trung tại các thôn Quảng Long 7, 8, 9, hướng tới hình thành vùng nguyên liệu đạt chứng nhận VietGAP, hữu cơ.

Cùng với đó, xã sẽ cơ cấu lại giống chè với mục tiêu đến năm 2030 có 60-70% diện tích chè trồng giống đặc sản; chuẩn hóa, áp dụng quy trình trồng, thâm canh chè theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ áp dụng cho diện tích chè hái máy; ứng dụng công nghệ số trong quản lý vùng trồng; phát triển mạnh các dòng chè đặc sản, chè cao cấp, chè hữu cơ, chè trải nghiệm, tăng tỷ lệ chế biến sâu lên 30-35%; gắn hoạt động sản xuất chè với du lịch sinh thái, trải nghiệm, đưa sản xuất chè trở thành ngành kinh tế quan trọng, góp phần tăng thu nhập, bảo vệ môi trường, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

“Thời gian tới, Đảng bộ xã sẽ tập trung lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện việc phát triển vùng chè Đường Hoa. Về nhiệm vụ cụ thể, xã tập trung thay thế dần diện tích chè già cỗi, thoái hóa bằng các giống mới năng suất, chất lượng cao; tiếp tục quy hoạch lại vùng trồng chè và áp dụng đồng bộ quy trình kỹ thuật tiên tiến, khuyến khích áp dụng các biện pháp canh tác bền vững, sử dụng phân hữu cơ, chế phẩm sinh học, góp phần tăng năng suất và chất lượng sản phẩm; hoàn thiện thủ tục để cấp mã số vùng trồng, hệ thống truy xuất nguồn gốc, an toàn vệ sinh thực phẩm, đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu; phát triển nông nghiệp thông minh gắn với phát triển du lịch trải nghiệm, từng bước nâng cao đời sống cho người dân trong xã”.

Một số sản phẩm chè của xã Đường Hoa. Ảnh: H.N

Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sức khỏe và an toàn thực phẩm, trồng chè hữu cơ đang trở thành xu hướng tất yếu. Nắm bắt điều đó, xã Đường Hoa đã từng bước triển khai các mô hình sản xuất chè theo hướng hữu cơ, hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học.

Thay vào đó, bà con sử dụng phân hữu cơ, phân vi sinh, áp dụng các biện pháp sinh học để phòng trừ sâu bệnh. Quá trình sản xuất được kiểm soát chặt chẽ, đảm bảo thân thiện với môi trường, bảo vệ hệ sinh thái đất và nguồn nước.

Mặc dù giai đoạn đầu còn gặp không ít khó khăn do chi phí và yêu cầu kỹ thuật cao, nhưng mô hình chè hữu cơ đã mang lại giá trị vượt trội. Sản phẩm chè hữu cơ có giá bán cao hơn, đầu ra ổn định, được người tiêu dùng tin tưởng. Quan trọng hơn, mô hình này góp phần xây dựng nền nông nghiệp xanh, bền vững, giúp người dân gắn bó lâu dài với cây chè.

Bà Phạm Thị Thanh Hương, Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Đầu tư xây dựng và thương mại Việt Tú với mong muốn nâng tầm sản phẩm chè Đường hoa, vươn tầm quốc tế, đã không ngừng tìm tòi, học hỏi, tạo hướng đi mới cho sản phẩm chè của quê hương. Bà Hương chia sẻ: “Với mong muốn nâng tầm sản phẩm chè Đường Hoa, chúng tôi đã chủ động tìm đến các viện nghiên cứu thương hiệu trà nổi tiếng của nước ngoài để phân tích mẫu và tham khảo quy trình trồng chè hữu cơ tiêu chuẩn Nhật Bản, châu Âu và Mỹ, đồng thời mời chuyên gia nước ngoài về phối hợp, nghiên cứu sáng tạo công thức chế biến chè.

Bằng tâm huyết, đam mê và nỗ lực, giờ đây trên đồi chè có diện tích 15 ha, một quy trình sản xuất hoàn toàn hữu cơ, được giám định thường xuyên từ mẫu đất, mẫu nước, trồng và thu hái thuận tự nhiên đã được xây dựng và áp dụng, đem lại kết quả là một vùng chè nguyên liệu bảo đảm các tiêu chuẩn khắt khe nhất của thị trường Đài Loan (Trung Quốc) và Nhật Bản”.

Vừa qua, tại Hội chợ Nhập khẩu Quốc tế Trung Quốc lần thứ 8 (CIIE 2025) ở Thượng Hải, gian hàng của Việt Tú đã trở thành điểm sáng thu hút sự chú ý. Với chủ đề trưng bày "Hương rừng - Vị biển Việt Nam" và hai dòng sản phẩm trụ cột là Danh Trà Đường Hoa (Trà Biển Việt Nam) và Trà Shan Tuyết Cổ Thụ (Trà Rừng Việt Nam), Việt Tú không chỉ giới thiệu sản phẩm mà còn truyền tải một thông điệp văn hóa mạnh mẽ, mang theo hình ảnh quốc gia, qua một chén trà kết bạn với thế giới.

Bà Phạm Thị Thanh Hương cho biết thêm: “Với chúng tôi, trà là ngôn ngữ văn hóa. CIIE là cánh cửa để giới thiệu văn hóa trà Việt và đối thoại trực tiếp với hệ sinh thái trà Trung Quốc và quốc tế. Chúng tôi mang theo hình ảnh quốc gia, qua một chén trà kết bạn với thế giới”.

Bà Phạm Thị Thanh Hương giới thiệu các sản phẩm trà với khách tham quan gian hàng tại CIIE 2025. Ảnh: xã cung cấp

Một điểm nhấn mới trong phát triển vùng chè Đường Hoa là kết hợp sản xuất chè với du lịch sinh thái. Với cảnh quan đồi chè xanh mướt, không khí trong lành và bản sắc văn hóa địa phương đặc sắc, nơi đây có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch trải nghiệm.

Du khách đến Đường Hoa không chỉ được tham quan đồi chè, chụp ảnh, mà còn được trực tiếp trải nghiệm các công đoạn hái chè, sao chè, thưởng thức chén trà thơm giữa thiên nhiên. Mô hình du lịch sinh thái gắn với chè đã mở ra nguồn thu mới cho người dân, giúp đa dạng hóa sinh kế. Nhiều hộ gia đình tham gia làm dịch vụ homestay, bán sản phẩm chè và nông sản địa phương, từ đó nâng cao thu nhập mà không làm ảnh hưởng đến môi trường.

Việc quảng bá mô hình du lịch đồi chè được địa phương thực hiện trước hết là thông qua tổ chức lễ hội trà. Trong đó có Ngày hội Văn hóa - Du lịch Trà Đường Hoa với nhiều nội dung đặc sắc, vừa tôn vinh cây chè Đường Hoa, quảng bá thương hiệu trà OCOP chủ lực vừa tạo cơ hội để du khách gần xa khám phá vẻ đẹp văn hóa, thiên nhiên độc đáo của vùng đất này.

Với riêng cây chè và sản phẩm trà Đường Hoa, cùng với các hoạt động trưng bày, giới thiệu sản phẩm, lễ hội còn mang đến những trải nghiệm thú vị cho du khách: Khám phá vẻ đẹp của đồi chè khi tham gia giải đua xe đạp, chạy bộ quanh đồi chè; trải nghiệm văn hóa chè khi tham gia các hoạt động trình diễn nghệ thuật pha trà, thi hái chè, sao chè thủ công truyền thống; thưởng thức hương vị trà Đường Hoa qua những chén trà, ẩm thực trà mang hương vị đặc trưng…

Từ những đồi đất trống, bạc màu, nay Đường Hoa đã khoác lên mình màu xanh bạt ngàn của chè. Cây chè không chỉ mang lại giá trị kinh tế, mà còn góp phần thay đổi tư duy sản xuất của người dân, từ canh tác manh mún sang làm ăn bài bản, gắn với thị trường và phát triển bền vững.

Quan trọng hơn, vùng chè Đường Hoa đã trở thành minh chứng sinh động cho hiệu quả của các chính sách xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới ở vùng miền núi Quảng Ninh. Từ cây chè, bà con đã có sinh kế ổn định, niềm tin vào tương lai và động lực để vươn lên làm giàu chính đáng trên mảnh đất quê hương.

LÃ TIẾN