Hiệp ước Biển cả - BBNJ (kỳ II): 20 năm 'gieo hạt, nảy mầm', mang một sứ mệnh riêng

Các đại biểu chụp ảnh chung tại Đối thoại Biển lần thứ 13. Đối thoại tập trung thảo luận về vai trò của Hiệp định BBNJ. (Ảnh: Phạm Hằng)

Những điểm mới bắt kịp xu hướng

PGS. TS Nguyễn Thị Lan Anh, Viện trưởng, Viện Biển Đông (Học viện Ngoại giao) nhấn mạnh có 4 mảng BBNJ có thể hỗ trợ triển khai UNCLOS trong thời gian tới, bao gồm: BBNJ đưa ra các định nghĩa quan trọng; BBNJ quy định các trọng trách hợp tác về tài nguyên biển hay chuyển giao công nghệ; cơ chế clearinghouse – cung cấp, chia sẻ thông tin và tạo điều kiện cho hợp tác; cơ chế giám sát định kỳ cũng như nâng cao năng lực.

Cụ thể hơn, PGS.TS Modh Rusli, Đại học Sains Islam, Malasyia cho rằng BBNJ đã đưa ra những công cụ và nghiên cứu quan trọng với những nhiệm vụ cụ thể nhằm phòng ngừa các vấn đề liên quan đến suy thoái môi trường. Hiệp ước đảm bảo các nỗ lực này không được thực hiện một cách riêng rẽ, tách bạch mà thúc đẩy hợp tác.

TS. Trần Thị Ngọc Sương, Đại học Đà Nẵng cũng khẳng định ý nghĩa của việc BBNJ đã đặt ra luật lệ với tiến trình cụ thể, chi tiết để thực thi UNCLOS, qua đó đánh giá được tác động của môi trường biển.

Theo TS. Trần Thị Ngọc Sương điều quan trọng là các hoạt động của con người cần phải được đánh giá để giảm tác động xấu đến môi trường, đảm bảo tuân theo BBNJ. Trong BBNJ, các quốc gia có trách nhiệm thực hiện đánh giá tác động môi trường biển. Hoạt động nằm trong vùng tài phán quốc gia cũng có thể gây tác động môi trường tới ngoài vùng tài phán quốc gia.

“UNCLOS có những điều khoản nói về trách nhiệm các bên đối với môi trường nhưng BBNJ chi tiết hơn trong đánh giá ngưỡng tác động với môi trường, tiếp đó là quá trình tham vấn để đưa vào báo cáo, do đó, có thể giải quyết được những thách thức, đánh giá được tác động của những hoạt động ngoài vùng tài phán quốc gia”, TS. Trần Thị Ngọc Sương nhấn mạnh.

PGS. TS Nguyễn Thị Lan Anh, Viện trưởng, Viện Biển Đông chủ trì phiên thảo luận "Hiệp định BBNJ: Những nội dung chính và triển vọng). (Ảnh: Phạm Hằng)

Bổ sung thêm về những điểm mới của BBNJ, TS. Sarah Lothian, Đại học Wollongong, Australia cho rằng phần 14 của BBNJ đã đánh giá chuyển giao công nghệ biển là một thành tố quan trọng, không thể thiếu trong việc thực hiện các thành tố khác. Do đó, các quốc gia cần tham gia, đóng góp trách nhiệm thông qua chia sẻ nghiên cứu, hỗ trợ tài chính, chuyển giao công nghệ.

“Chìa khóa ở đây là một tầm nhìn dài hạn cũng như đối thoại dài hạn giữa các bên liên quan đến chuyển giao công nghệ, tạo thuận lợi, hứng khởi cho các nước phát triển chuyển giao công nghệ biển cho các nước đang phát triển”, TS. Sarah Lothian nhấn mạnh.

TS. Sarah Lothian cho rằng, có những điều khoản chỉ có trong BBNJ mà không có trong UNCLOS như báo cáo tiến độ triển khai để đảm bảo cơ chế minh bạch, do vậy, có thể thúc đẩy việc thực thi BBNJ giữa các quốc gia thành viên.

Các đại biểu thảo luận sôi nổi tại Đối thoại Biển lần thứ 13. (Ảnh: Phạm Hằng)

"Càng nhiều quốc gia tham gia BBNJ càng tốt"

Chia sẻ trực tuyến trong khuôn khổ Đối thoại, bà Rena Lee, Đại sứ Singapore về các vấn đề đại dương và Luật Biển, Chủ tịch điều hành Hội nghị liên chính phủ của Liên hợp quốc về Hiệp định BBNJ nhấn mạnh rằng BBNJ cần sự tham gia toàn diện và càng nhiều quốc gia phê chuẩn càng tốt. Mỗi quốc gia phải tự nỗ lực để đảm bảo quá trình phê chuẩn này song song với việc đánh giá như cơ hội cũng như thách thức mà BBNJ đặt ra.

Theo bà Rena Lee, Mỹ đã tham gia kể từ khi BBNJ mở cửa cho các nước ký. Nhà Trắng cũng đã có thông cáo báo chí cho biết Mỹ sẽ làm việc để phê chuẩn BBNJ. Tuy vậy, hệ thống pháp luật của Mỹ trên thực tế sẽ mất nhiều thời gian và thách thức thể phê chuẩn Hiệp định.

“Quá trình đạt được BBNJ phải mất 20 năm. Do vậy, càng cần phải nâng cao nhận thức về ý nghĩa và tầm quan trọng của BBNJ. Phê chuẩn chỉ là một phần trong quá trình hậu thông qua, chúng ta còn phải chuẩn bị cho quá trình triển khai. Chúng ta cần phải bắt đầu sớm việc thảo luận về triển khai BBNJ, để ngay sau khi có hiệu lực, BBNJ được áp dụng ngay”, bà Rena Lee nhấn mạnh.

Bà Rena Lee, Đại sứ Singapore về các vấn đề đại dương và Luật Biển, Chủ tịch điều hành Hội nghị liên chính phủ của Liên hợp quốc về Hiệp định BBNJ chia sẻ trực tuyến trong khuôn khổ Đối thoại. (Ảnh: Phạm Hằng)

Bà Rena Lee bày tỏ mong muốn chung BBNJ sẽ vẫn phù hợp trong tương lai, kể cả khi tình hình thay đổi. Theo bà, BBNJ cần có tính linh hoạt cần thiết, thích ứng được với sự thay đổi với thực tiễn. Rõ ràng, BBNJ có một số điều khoản nhấn mạnh và bổ sung cho các điều khoản trong UNCLOS, trong nhiều khía cạnh, BBNJ quy định chi hơn.

TS. Kristine Dalaker, Trung tâm Quốc gia về tài nguyên và an ninh biển, Australia đánh giá BBNJ vẫn có những khía cạnh chưa đề cập sâu như mạng lưới cáp ngầm trong bối cảnh mạng lưới này ngày càng đa dạng và tinh vi, trở thành một phần quan trọng trong các đối thoại về phát triển bền vững.

Do đó, khi BBNJ được triển khai, các hoạt động liên quan đến cáp ngầm cũng sẽ gặp phải không ít thách thức. Tuy nhiên "Hiệp định mới chỉ có một năm tuổi và cần nhiều thời gian để tìm hiểu về BBNJ và chúng tôi có sự lạc quan về sự ra đời của Hiệp định này", TS. Kristine Dalaker chia sẻ.

Cũng có cùng thái độ lạc quan về BBNJ, TS. Mary Kristerie Baleva, Viện Stratbase ADRi Philippines cho rằng còn 6 năm nữa để các quốc gia đạt được các mục tiêu phát triển bền vững, do vậy, vẫn còn nhiều việc cần phải làm phía trước và "thời gian không dừng lại đợi chờ ai".

Theo TS. Mary Kristerie Baleva, các nước cần phải hợp tác để phê chuẩn và thực hiện BBNJ, tạo xung lực chung để giảm thiểu các tác động của biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường.

BBNJ ra đời trong bối cảnh đã tồn tại các khuôn khổ pháp lý hiện hành và các quy tắc quản lý các hoạt động khai thác đáy biển sâu như các quy định do Cơ quan Quyền lực đáy đại dương (ISA) ban hành, Hiệp định 1994 liên quan đến việc thực thi phần XI của UNCLOS...

Tuy nhiên, TS. Digvijay Rewatkar, Nghiên cứu viên, Trung tâm Luật Quốc tế, Đại học Quốc gia Singapore khẳng định BBNJ duy trì được sự cân bằng giữa nghĩa vụ và lợi ích của các quốc gia và không làm giảm giá trị của các thỏa thuận hay cơ chế quốc tế hiện có. "BBNJ có thể hỗ trợ thay vì làm lu mờ các công cụ hiện có, tạo điều kiện cho các cơ chế hiện có phát huy vai trò trong các lĩnh vực mà BBNJ đề cập", TS. Digvijay Rewatkar nói.

Vy Anh