Hoàn thiện chính sách quản lý dược liệu nhập khẩu nhằm bảo đảm an toàn và minh bạch thị trường

Cùng với xu hướng quay trở lại sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, dược liệu đang trở thành lĩnh vực đầy tiềm năng trong phát triển y học và kinh tế Việt Nam.

Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội là thách thức lớn khi tình trạng dược liệu nhập khẩu kém chất lượng, không rõ nguồn gốc, thậm chí bị làm giả ngày càng gia tăng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và uy tín của ngành dược.

Trước thực tế đó, việc tăng cường kiểm soát nhập khẩu dược liệu trở thành nhiệm vụ cấp bách, nhằm bảo vệ thị trường trong nước, bảo đảm chất lượng sản phẩm và thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành dược liệu Việt Nam.

1. Thực trạng dược liệu nhập khẩu tại nước ta

Trong những năm gần đây, ngành dược liệu Việt Nam đã có nhiều bước phát triển đáng ghi nhận, khi được Nhà nước đặc biệt quan tâm và định hướng rõ ràng thông qua các quyết định chiến lược quan trọng như Quyết định số 1165/QĐ-TTg năm 2023 về Chiến lược quốc gia phát triển ngành Dược đến năm 2030, tầm nhìn 2045 và Quyết định số 376/QĐ-TTg năm 2024 về Quy hoạch vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung đến năm 2050.

Hiện nay, cả nước đã trồng hơn 54 loài dược liệu với tổng diện tích khoảng 28.000 ha, cung cấp hơn 110.000 tấn dược liệu mỗi năm, trong đó có nhiều loài quý như Sâm Ngọc Linh, Ba kích, Tam thất, Hà thủ ô đỏ…

Song song với hoạt động sản xuất, công tác khai thác và bảo tồn nguồn dược liệu tự nhiên cũng được chú trọng, nhằm đảm bảo phát triển bền vững và cung cấp nguyên liệu ổn định cho nhiều lĩnh vực y dược, góp phần chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Nước ta có nguồn dược liệu phong phú, cung cấp nguyên liệu ổn định cho nhiều lĩnh vực y dược, góp phần chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Mặc dù sở hữu tiềm năng phong phú về nguồn dược liệu, song sản lượng trong nước vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu tiêu thụ ngày càng tăng, khiến Việt Nam phải nhập khẩu từ 70 - 80% dược liệu, chủ yếu từ Trung Quốc và Ấn Độ. Đáng chú ý, phần lớn lượng dược liệu này được nhập theo đường tiểu ngạch, nên nhiều lô hàng thiếu hồ sơ truy xuất nguồn gốc rõ ràng hoặc chưa qua kiểm nghiệm chất lượng đạt chuẩn.

Dù Nhà nước đã ban hành Nghị định 88/2023/NĐ-CP về quản lý nhập khẩu nguyên liệu làm thuốc và dược liệu, song khâu thực thi tại cửa khẩu và kiểm tra chất lượng thực tế vẫn còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do hệ thống kiểm soát chất lượng dược liệu nhập khẩu còn thiếu nhân lực chuyên môn, trang thiết bị hiện đại, và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các địa phương.

Điều này khiến việc phát hiện, ngăn chặn dược liệu giả hoặc kém chất lượng vẫn gặp nhiều khó khăn, không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng thuốc y học cổ truyền trong nước, mà còn tác động tiêu cực đến giá thành sản phẩm.

Dược liệu nhập khẩu rẻ, không đảm bảo tiêu chuẩn cạnh tranh trực tiếp với dược liệu nội địa được trồng, chế biến đúng quy trình, khiến người sản xuất trong nước khó tiêu thụ, gây ảnh hưởng đến thị trường trong nước.

2. Giải pháp tăng cường kiểm soát nhập khẩu dược liệu

Trước tình hình đó, nước ta cần đẩy mạnh kiểm soát nhập khẩu dược liệu bằng nhiều biện pháp thiết thực và chặt chẽ.

2.1 Phân loại nguồn nhập tại các cửa khẩu trọng điểm

Siết chặt khai báo, giám sát tại các cửa khẩu, phân loại rõ nguồn nhập, thiết lập các trạm kiểm định nhanh tại các cửa khẩu trọng điểm để lấy mẫu kiểm nghiệm.

2.2 Thực thi pháp lý chặt chẽ

Áp dụng đầy đủ các quy định tại Nghị định 88/2023/NĐ‑CP về nhập khẩu nguyên liệu làm thuốc, dược liệu bao gồm yêu cầu về giấy phép, hồ sơ chất lượng; ban hành hướng dẫn, quy định áp dụng cho nhập khẩu tiểu ngạch, xây dựng chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi buôn lậu dược liệu, nhập dược liệu không rõ nguồn gốc, không đạt tiêu chuẩn, công khai các vi phạm để răn đe.

2.3 Nâng cao năng lực kiểm nghiệm, phân tích chất lượng

Đầu tư trang thiết bị, đào tạo nhân lực cho các trung tâm kiểm nghiệm dược liệu ở các địa phương. Thực hiện kiểm nghiệm ngẫu nhiên, định kỳ đối với lô hàng nhập khẩu. Phát triển hệ thống dữ liệu kết quả kiểm nghiệm quốc gia, để khi phát hiện mẫu kém chất lượng có thể truy dấu và cảnh báo sớm.

2.4 Đầu tư phát triển trong nước

Đầu tư mạnh vào trồng trọt, thu hái, chế biến dược liệu trong nước theo tiêu chuẩn quốc tế (GACP-WHO). Áp dụng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, nông dân liên kết chuỗi "trồng – chế biến – phân phối" dược liệu có nguồn gốc rõ ràng. Khuyến khích doanh nghiệp làm việc với nhà cung cấp nước ngoài theo hợp đồng chính ngạch, có hồ sơ đầy đủ, nguồn gốc rõ ràng.

2.5 Tuyên truyền và nâng cao ý thức thị trường

Tổ chức chiến dịch tuyên truyền về nguy cơ dược liệu kém chất lượng, dược liệu giả nhập khẩu tới nhà nhập khẩu, doanh nghiệp sản xuất, phân phối và người tiêu dùng. Xây dựng cơ chế khuyến khích tố giác những hành vi nhập khẩu tiểu ngạch dược liệu không rõ nguồn gốc, cùng với cơ chế bảo vệ người tố giác.

TS. DS. Võ Thanh Hóa, ThS. DS. Đoàn Thành Luân