Hội LHPN Việt Nam - 'cánh tay nối dài' đưa chính sách dân số và phát triển vào cuộc sống

Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số, Bộ Y tế

Thay đổi chiến lược trong tư duy phát triển

+ Thưa Cục trưởng, Luật Dân số vừa được Quốc hội thông qua đánh dấu bước chuyển từ tư duy "kế hoạch hóa gia đình" sang "dân số và phát triển". Xin ông cho biết, sự thay đổi này có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển bền vững của đất nước?

Cục trưởng Lê Thanh Dũng: Nhìn lại hành trình từ năm 2006 đến 2021, chúng ta tự hào đã đạt và duy trì được mức sinh thay thế. Tuy nhiên, thực tiễn dân số hiện nay đang nảy sinh những vấn đề cấp bách vượt ra ngoài tầm xử lý của các quy định cũ. Mức sinh toàn quốc có xu hướng giảm sâu, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn ở ngưỡng báo động và chất lượng dân số chưa thực sự đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế số.

Pháp lệnh Dân số trước đây vốn tập trung vào việc giảm sinh, nay đã bộc lộ sự thiếu hụt các giải pháp để thích ứng với quá trình già hóa dân số nhanh chóng hay duy trì mức sinh thay thế một cách bền vững.

Mức sinh toàn quốc có xu hướng giảm

Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới khẳng định quan điểm "Tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển"; Bộ Chính trị, Ban Bí thư cũng ban hành các Nghị quyết, Kết luận về công tác dân số như Nghị quyết số 42-NQ/TW ngày 24/11/2023 của Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng chính sách xã hội, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong giai đoạn mới; Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới; Nghị quyết số 72-NQ/TW ngày 9/9/2025 của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân.

Xu thế toàn cầu cho thấy mức sinh giảm sâu, hơn nửa số quốc gia có mức sinh dưới mức thay thế; nhiều nước rơi vào mức sinh rất thấp, kéo theo thiếu hụt lao động, già hóa nhanh, di cư gia tăng. Thế giới bước vào thời kỳ "bùng nổ người cao tuổi", đòi hỏi các quốc gia phải chuẩn bị sớm về pháp lý, an sinh và dịch vụ chăm sóc. Việt Nam đã tham gia nhiều công ước quốc tế về quyền con người (Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử chống lại phụ nữ-CEDAW, Công ước LHQ về quyền trẻ em - CRC, Công ước quốc tế về các quyền của người khuyết tật- CRPD, Công ước về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR)…), trong đó yêu cầu các quy định liên quan đến quyền sinh sản, bình đẳng giới, chăm sóc sức khỏe phải được luật hóa đầy đủ, thống nhất những cam kết quốc tế về dân số.

Sáng 10/12/2025, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật Dân số tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV. Ảnh: quochoi.vn

Luật Dân số được Quốc hội thông qua tạo hành lang pháp lý nhằm thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng về công tác dân số trong tình hình mới; đồng thời khắc phục những tồn tại, hạn chế, bất cập, bảo đảm đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật hiện hành về công tác dân số; đáp ứng đủ các điều kiện về nguồn lực để thực hiện toàn diện công tác dân số trong tình hình mới, đặt trong mối quan hệ hữu cơ với phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và phát triển bền vững đất nước. Luật Dân số không chỉ là sự thay đổi về công cụ pháp lý, mà là sự chuyển đổi chiến lược trong tư duy phát triển, giúp Việt Nam chủ động ứng phó với các thách thức dân số, tận dụng hiệu quả cơ hội dân số và bảo đảm phát triển bền vững trong dài hạn.

Chăm sóc sức khỏe phụ nữ, trẻ em - trụ cột nâng cao chất lượng dân số

+ Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương Hội LHPN Việt Nam khóa XIII về "Tuyên truyền, vận động thực hiện công tác dân số và phát triển, chăm sóc sức khỏe phụ nữ, trẻ em giai đoạn 2026 - 2030" xác định chăm sóc sức khỏe phụ nữ, trẻ em là trụ cột nâng cao chất lượng dân số. Dưới góc độ quản lý nhà nước, ông đánh giá thế nào về tầm nhìn này? Làm thế nào để những quy định trong Luật Dân số có thể cộng hưởng cùng Nghị quyết này giải quyết "bài toán" nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tương lai, nhất là nhân lực nữ?

Cục trưởng Lê Thanh Dũng: Dưới góc độ quản lý nhà nước, tôi đánh giá rất cao tầm nhìn của Hội LHPN Việt Nam. Việc xác định sức khỏe phụ nữ và trẻ em là trụ cột thể hiện tư duy chiến lược cực kỳ nhạy bén, bởi thực tế thể chất và trí tuệ của nguồn nhân lực tương lai phụ thuộc trực tiếp vào điều kiện chăm sóc và vị thế xã hội của người phụ nữ. Luật Dân số đã thiết kế một khung pháp lý bài bản để nâng cao chất lượng dân số theo vòng đời, từ trước khi kết hôn cho đến khi tuổi già. Khi kết hợp với mạng lưới rộng khắp và uy tín của Hội, các quy định trong Luật sẽ được lan tỏa mạnh mẽ đến từng hộ gia đình.

Việc chăm sóc sức khỏe phụ nữ, trẻ em được xem là trụ cột nâng cao chất lượng dân số.

Trong thời gian tới, sự cộng hưởng này sẽ tập trung vào 3 nhóm giải pháp đột phá. Trước hết, chúng tôi sẽ phối hợp đẩy mạnh truyền thông và tư vấn cho nữ thanh niên về khám sức khỏe tiền hôn nhân, sàng lọc trước sinh và chẩn đoán sơ sinh để giảm thiểu dị tật bẩm sinh. Thứ hai, chúng ta cần mở rộng quyền tiếp cận bình đẳng các dịch vụ dân số, đặc biệt là dự phòng và điều trị vô sinh. Cuối cùng, một điểm cốt lõi là thúc đẩy lồng ghép chính sách dân số với các chính sách về lao động và bình đẳng giới.

Mục tiêu là tạo ra một môi trường mà ở đó phụ nữ vừa có thể yên tâm thực hiện thiên chức sinh con, nuôi dạy con khỏe mạnh, vừa có đầy đủ cơ hội để học tập, khẳng định vai trò của mình và phát triển bản thân.

Đề xuất xây dựng Đề án kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh

+ Xin ông cho biết, Cục Dân số có những giải pháp nào để Luật Dân số đi vào đời sống, giúp giảm định kiến giới và hỗ trợ phụ nữ tốt hơn khi Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh?

Ước tính khó đạt được mục tiêu là đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức 111 bé trai/100 bé gái vào năm 2025 mà mục tiêu Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 đã đề ra.

Cục trưởng Lê Thanh Dũng: Việt Nam bắt đầu xuất hiện tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh từ năm 2006, khi tỷ số giới tính khi sinh ở mức 109,8 bé trai/100 bé gái sinh ra sống - vượt ngưỡng cân bằng tự nhiên (104-106 bé trai/100 bé gái sinh ra sống). Hiện nay, chúng ta đã khống chế được mức độ gia tăng của tỷ số giới tính khi sinh nhưng tỷ số này vẫn ở mức cao, năm 2024 là 111,4. Ước tính khó đạt được mục tiêu là đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức 111 bé trai/100 bé gái vào năm 2025 mà Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 đã đề ra.

Nguyên nhân gốc rễ vẫn là định kiến giới và tư tưởng "trọng nam hơn nữ". Luật Dân số tiếp cận vấn đề này một cách tổng thể và bền vững. Bên cạnh việc nghiêm cấm tuyệt đối hành vi lựa chọn giới tính thai nhi và áp dụng các hình thức xử phạt nghiêm khắc như đình chỉ hành nghề đối với người vi phạm, Luật còn khuyến khích đưa các nội dung bình đẳng giới vào hương ước, quy ước của cộng đồng. Chúng tôi đang tham mưu xây dựng Đề án Kiểm soát mất cân bằng giới tính giai đoạn 2026-2035 với mong muốn xóa bỏ định kiến giới ngay từ trong nhà trường và cộng đồng dân cư.

Ở Việt Nam, hệ thống dịch vụ chăm sóc người cao tuổi còn chưa phát triển. Ảnh: Lê Hưng

Về già hóa dân số, Việt Nam hiện là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh trên thế giới, dẫn đến xu hướng “nữ hóa dân số cao tuổi”. Phụ nữ Việt Nam thường sống thọ hơn nam giới nhưng lại có nhiều năm phải chung sống với bệnh tật. Thực tế này đặt ra thách thức đối với hệ thống chăm sóc người cao tuổi.

Luật Dân số quy định phát triển đa dạng các hình thức chăm sóc người cao tuổi, từ tại gia đến dịch vụ chuyên nghiệp. Việc chuyên nghiệp hóa lực lượng chăm sóc sẽ giúp nâng cao chất lượng sống cho người cao tuổi, đồng thời giải phóng sức lao động cho phụ nữ, giúp họ bớt đi gánh nặng chăm lo gia đình để có không gian phát triển bản thân.

Phụ nữ ngày càng tích cực tham gia các hoạt động tư vấn sàng lọc trước sinh. Ảnh: Lê Hưng

"Cánh tay nối dài" đưa chính sách về dân số và phát triển vào cuộc sống

+ Ông kỳ vọng gì vào sự tham gia của các cấp Hội trong việc tuyên truyền, vận động, đưa chính sách dân số mới đến với phụ nữ và gia đình?

Cục trưởng Lê Thanh Dũng: Tôi tin tưởng các cấp Hội LHPN Việt Nam sẽ tiếp tục khẳng định rõ vai trò là "cánh tay nối dài" đưa các chủ trương lớn về dân số và phát triển từ chính sách vào đời sống, đúng với tinh thần Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương Hội về tuyên truyền, vận động thực hiện công tác dân số và phát triển, chăm sóc sức khỏe phụ nữ, trẻ em giai đoạn 2026 - 2030, bằng tinh thần chủ động, sáng tạo và bám sát cơ sở. Không chỉ dừng ở tuyên truyền thông qua văn bản, tôi kỳ vọng Hội sẽ chuyển tải các chính sách dân số mới theo cách dễ hiểu, gần gũi và gắn với lợi ích thiết thân của phụ nữ, để mỗi chị em thực sự hiểu, tin tưởng và tự giác thực hành trong chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình, sàng lọc trước sinh và sơ sinh, nuôi dạy con khỏe mạnh.

Với mạng lưới rộng khắp và uy tín trong cộng đồng, tôi đặc biệt kỳ vọng Hội sẽ kết nối hiệu quả các nguồn lực, đồng hành cùng phụ nữ trong tiếp cận dịch vụ, nhất là phụ nữ ở vùng khó, qua đó tạo chuyển biến rõ nét trong hành vi và chất lượng cuộc sống, góp phần đưa tinh thần "dân số và phát triển" thấm sâu, lan tỏa bền vững từ mỗi gia đình đến toàn xã hội.

Hoạt động tư vấn, khám sức khỏe trước sinh cho phụ nữ. Ảnh: Lê Hưng

+ Nhân ngày Dân số Việt Nam 26/12, ông muốn nhắn gửi thông điệp gì đến độc giả Báo Phụ nữ Việt Nam?

Cục trưởng Lê Thanh Dũng: Nghị quyết số 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới là kim chỉ nam cho công tác dân số ở nước ta. Theo Nghị quyết số 21-NQ/TW, dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Công tác dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết vừa lâu dài; là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân. Công tác dân số nói chung và đưa Luật Dân số vào thực tiễn cần có sự phối hợp liên ngành, trong đó vai trò của Hội LHPN Việt Nam là hết sức quan trọng, góp phần quan trọng tạo sự chuyển biến nhận thức và thay đổi hành vi trong thực hiện chính sách dân số.

Đầu tư cho phụ nữ và trẻ em hôm nay chính là đầu tư cho nguồn nhân lực và sức mạnh quốc gia ngày mai. Ảnh minh họa

Nhân Tháng hành động quốc gia về Dân số (tháng 12 - PV) và Ngày Dân số Việt Nam 26/12, tôi muốn gửi tới độc giả Báo Phụ nữ Việt Nam một thông điệp: "Đầu tư cho phụ nữ và trẻ em hôm nay chính là đầu tư cho nguồn nhân lực và sức mạnh quốc gia ngày mai". Việc Quốc hội khóa XV thông qua Luật Dân số mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đánh dấu bước chuyển căn bản trong tư duy và chính sách dân số của nước ta, từ trọng tâm kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, lấy con người làm trung tâm, mục tiêu và động lực của phát triển bền vững. Luật Dân số là hành lang pháp lý, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành để về lâu dài là đầu tư cho chất lượng dân số, trong đó phụ nữ và trẻ em được xác định là nhóm đối tượng cần được ưu tiên chăm sóc, bảo vệ và phát triển.

Đầu tư cho công tác dân số là đầu tư cho phát triển bền vững. Ảnh minh họa

Tôi mong các cấp ủy Đảng, chính quyền tiếp tục quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, bố trí nguồn lực cho công tác dân số; hệ thống dân số từ trung ương đến cơ sở phát huy vai trò nòng cốt trong tham mưu, tổ chức thực hiện và cung cấp dịch vụ; các tổ chức chính trị - xã hội, trong đó có Hội LHPN Việt Nam, tiếp tục là lực lượng tiên phong trong tuyên truyền, vận động, kết nối và đồng hành cùng phụ nữ và gia đình ngay từ cơ sở. Và mỗi gia đình, mỗi người dân hãy chủ động thực hiện các hành vi đúng, có trách nhiệm vì tương lai của chính mình và thế hệ mai sau, bắt đầu từ việc tham gia tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; thực hiện sinh con an toàn, có kế hoạch, phù hợp với độ tuổi và điều kiện sức khỏe; không tảo hôn, không kết hôn cận huyết thống; không mang thai và sinh con ở tuổi chưa thành niên.

Đồng thời quan tâm giáo dục kiến thức dân số, sức khỏe sinh sản một cách đúng đắn, có hệ thống cho thế hệ trẻ. Khi cả hệ thống chính trị và toàn xã hội cùng chung tay thực hiện Luật Dân số, đầu tư cho công tác dân số sẽ thực sự trở thành đầu tư cho phát triển bền vững của đất nước, bắt đầu từ phụ nữ và trẻ em - những chủ thể trung tâm của tương lai quốc gia.

+ Xin trân trọng cảm ơn ông!

Nguồn: Kim Thanh (thực hiện)

Kim Thanh (thực hiện)