Hợp tác xã kiểu mới: 'Cú hích' cho nông nghiệp đô thị TP Hồ Chí Minh - Bài 2: Những hợp tác xã kiểu mới ở TP Hồ Chí Minh: Bài học từ thực tiễn

Từ “sản xuất nhỏ” đến “doanh nghiệp cộng đồng”

Theo Quyết định 1688/QĐ-UBND ngày 29 tháng 4 năm 2025 về phát triển kinh tế tập thể, HTX năm 2025 nhằm đưa ra những định hướng, mục tiêu và giải pháp để hỗ trợ kinh tế tập thể trong năm 2025. Thành phố Hồ Chí Minh đặt mục tiêu nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực kinh tế tập thể, trong đó phấn đấu có ít nhất 80% HTX hoạt động ổn định, tự chủ; phát triển mạnh các HTX kiểu mới gắn với đổi mới quản trị, ứng dụng chuyển đổi số và phát triển nông nghiệp công nghệ cao.

Tính đến nay, toàn TP Hồ Chí Minh (cũ) có 181 HTX nông nghiệp đăng ký hoạt động, trong đó 114 HTX đang hoạt động thực chất, đạt 76,5% kế hoạch năm. Bên cạnh đó, 594 tổ hợp tác (THT) nông nghiệp với gần 7.500 tổ viên đang duy trì sinh hoạt thường xuyên, hỗ trợ nhau trong sản xuất và tiêu thụ nông sản. Đó là chưa kể số lượng lớn các HTX nông nghiệp đang hoạt động tại các địa bàn Bà Rịa – Vũng Tàu và Bình Dương hiện đã sáp nhập vào với TP Hồ Chí Minh, giúp dư địa phát triển của hệ thống HTX nông nghiệp thành phố đứng trước thời cơ phát triển rất lớn. Điều đáng ghi nhận là ngày càng nhiều HTX chuyển mình theo hướng doanh nghiệp – biết “tính toán thị trường”, đầu tư công nghệ và kết nối chặt với doanh nghiệp phân phối.

Hội thảo “Nông nghiệp đô thị-tương lai nông nghiệp trong lòng Thành phố, đổi mới để phát triển bền vững” do Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Hồ Chí Minh tổ chức. Ảnh: Hồng Phúc.

Cụ thể, tại Bình Dương (cũ) đến tháng 8/2025 thống kê đã có 96 HTX nông nghiệp với hơn 1.200 thành viên, tổng vốn điều lệ 280 tỷ đồng. Trong đó 69 HTX đang hoạt động, đạt doanh thu bình quân 3,2 tỷ đồng/năm, lợi nhuận khoảng 769 triệu đồng/HTX. Thu nhập của lao động HTX đạt bình quân 72 triệu đồng/năm, cao hơn mặt bằng chung của nhiều nơi khác. Bên cạnh đó, khu vực Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ) theo số liệu thống kê trước sáp nhập với TP Hồ Chí Minh, cũng có tới 148 HTX nông nghiệp, trong đó 133 đơn vị hoạt động ổn định. Doanh thu bình quân của HTX hiệu quả đạt khoảng 2,5 tỷ đồng/năm, lợi nhuận gần 300 triệu đồng, và thu nhập người lao động đạt 8 - 10 triệu đồng/tháng. Địa bàn Bà Rịa – Vũng Tàu cũng có gần 450 THT, gần 4.000 thành viên HTX và hơn 2.200 lao động thường xuyên, tạo nên một mạng lưới kinh tế tập thể năng động và gắn kết chặt với cộng đồng dân cư.

Các HTX nông nghiệp còn hoạt động hiệu quả ở cả 3 khu vực cho đến nay là minh chứng sống động cho xu hướng đổi mới. HTX đã đầu tư nhà màng, hệ thống cảm biến theo dõi độ ẩm và dinh dưỡng đất. Dữ liệu được cập nhật liên tục lên nền tảng quản lý để điều chỉnh quy trình sản xuất phù hợp, giảm thất thoát và nâng chất lượng rau củ. Nhờ ứng dụng công nghệ, sản phẩm của các HTX nông nghiệp trên địa bàn thành phố hiện được phân phối đến hàng chục điểm bán lẻ lớn, với doanh thu liên tục tăng hàng năm, đem lại thu nhập ổn định cho xã viên.

Với nền tảng đã hình thành cùng sự hỗ trợ từ các chính sách mới, Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Hồ Chí Minh kỳ vọng đến năm 2030 thành phố sẽ hình thành mạng lưới HTX kiểu mới, ứng dụng công nghệ cao, vận hành theo mô hình kinh tế tuần hoàn và xanh.

Đổi mới để hội nhập – Hướng tới “thế hệ HTX 4.0”

Thành công của các HTX kiểu mới tại TP Hồ Chí Minh không chỉ đến từ nỗ lực nội tại, mà còn nhờ chính sách đồng hành của chính quyền. Trong Kế hoạch phát triển kinh tế tập thể năm 2025, thành phố xác định 3 trụ cột then chốt: chuyển đổi số, liên kết vùng và nâng cao năng lực quản trị.

Trước hết, TP Hồ Chí Minh đã hỗ trợ các HTX tiếp cận Chương trình chuyển đổi số ngành nông nghiệp, giúp nhiều đơn vị áp dụng nền tảng quản lý sản xuất, truy xuất nguồn gốc và quản trị tài chính điện tử. Hiện nay, khoảng 60% HTX nông nghiệp trên địa bàn đã ứng dụng phần mềm quản lý hoặc các công cụ số cơ bản trong điều hành.

Ngoài ra, TP Hồ Chí Minh cũng khuyến khích hình thành liên kết vùng trong phát triển HTX, đặc biệt là trong chuỗi cung ứng nông sản. Một số HTX rau củ, hoa kiểng của TP đã hợp tác với các HTX ở Lâm Đồng, Long An để cung ứng sản phẩm theo mùa vụ, đáp ứng nhu cầu quanh năm của thị trường đô thị.
Sự chủ động này không chỉ giúp giảm chi phí logistics, mà còn xây dựng thương hiệu “nông sản vùng ven TP Hồ Chí Minh”. Đây là yếu tố được các hệ thống bán lẻ đánh giá cao về ổn định nguồn hàng và chất lượng sản phẩm.

Theo Liên minh HTX TP Hồ Chí Minh, thành phố đang bước vào giai đoạn chuyển đổi mô hình kinh tế tập thể thế hệ mới – HTX 4.0. Đây là những HTX không chỉ sản xuất nông sản, mà còn phát triển các dịch vụ hỗ trợ như logistics nông nghiệp, du lịch sinh thái, thương mại điện tử, và chế biến sâu.

Một số đơn vị tiêu biểu như HTX Nông nghiệp Tuấn Ngọc từ ngày đầu thành lập đã định hướng phát triển theo mô hình nông nghiệp hiện đại, trong đó chuyển đổi số là trụ cột quan trọng. Ở mảng sản xuất, HTX ứng dụng các nền tảng giám sát môi trường nhà màng bằng IoT, giúp tự động điều chỉnh độ ẩm, nhiệt độ, ánh sáng và lưu lượng nước trong mô hình thủy canh chuyên vùng nóng. Nhờ vậy, quy trình trồng rau ổn định quanh năm, giảm chi phí nhân công, nâng cao năng suất và hạn chế rủi ro do thay đổi thời tiết.

Ông Lâm Ngọc Tuấn, Giám đốc HTX Nông nghiệp Tuấn Ngọc đang hướng dẫn kỹ thuật trồng rau cho khách tham quan. Ảnh: Tuấn Ngọc.

Trong hoạt động kinh doanh, HTX Tuấn Ngọc đã đưa xà lách thủy tinh thủy canh đạt OCOP 3 sao lên các sàn thương mại điện tử, triển khai bán hàng đa kênh qua trực tiếp, fanpage, Zalo OA, và xây dựng hệ thống quản lý đơn hàng – kho – giao nhận trên nền tảng số. Điều này giúp HTX chủ động hơn trong kết nối khách hàng, minh bạch hóa truy xuất nguồn gốc và mở rộng thị trường tiêu thụ nội địa.

Song song sản xuất và thương mại, HTX Tuấn Ngọc còn phát triển loại hình du lịch nông nghiệp. Du khách, học sinh và hộ gia đình được trực tiếp tham quan mô hình thủy canh công nghệ cao, trải nghiệm thu hoạch rau sạch, tìm hiểu về nông nghiệp đô thị thông minh. Qua nhiều năm, hoạt động du lịch nông nghiệp đã trở thành điểm nhấn của HTX, góp phần lan tỏa giá trị xanh, tăng nguồn thu và quảng bá thương hiệu cho cộng đồng

Trong thời gian tới, TP Hồ Chí Minh tiếp tục đặt mục tiêu mỗi HTX trở thành hạt nhân liên kết chuỗi giá trị, góp phần chuyển đổi nền nông nghiệp đô thị theo hướng hiện đại, xanh và bền vững. Các chương trình hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực trẻ, kết nối thị trường và khuyến khích khởi nghiệp trong lĩnh vực kinh tế tập thể sẽ được đẩy mạnh để hình thành lớp “doanh nhân HTX thế hệ mới”.

Từ thực tiễn phát triển những mô hình HTX kiểu mới, TP Hồ Chí Minh đã chứng minh rằng kinh tế tập thể hoàn toàn có thể “lớn lên” giữa đô thị hiện đại nếu được định hướng đúng, hỗ trợ trúng và vận hành theo cơ chế thị trường. Bài học quan trọng nhất chính là tinh thần chủ động – sáng tạo của xã viên, sự đồng hành của chính quyền và niềm tin của người tiêu dùng. Đó là nền tảng để TP Hồ Chí Minh tiến gần hơn đến mục tiêu xây dựng khu vực HTX năng động, hiệu quả, hội nhập và trở thành trụ cột trong phát triển nông nghiệp đô thị thông minh của Việt Nam.

Thành Luân - V.Phong