Hướng đi mới cho dân số (*): Nhiều gia đình trẻ ngại sinh con, vì sao?

Theo Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) dân số trung bình của Việt Nam năm 2023 đạt 100,3 triệu người, tăng gần 835.000 người (0,84%) so với năm 2022.

Trong đó, dân số thành thị 38,2 triệu người, chiếm hơn 38%; dân số nông thôn hơn 62 triệu người, chiếm gần 62%. Dân số nước ta sẽ tăng lên 107 triệu người vào năm 2044, sau đó giảm xuống 72 triệu người vào năm 2100.

Mức sinh thấp nhất trong lịch sử

Cũng theo Tổng cục Thống kê, tổng tỉ suất sinh năm 2023 Việt Nam là 1,95 con/phụ nữ, giảm so với năm 2022 (2,01 con) và dưới kế hoạch mức sinh thay thế 2,1 con.

Hai khu vực báo động là vùng Đông Nam Bộ và ĐBSCL, mức sinh tiếp tục xuống sâu (khoảng 1,5 con/phụ nữ). Mức sinh của TP HCM là 1,27 con/phụ nữ, thấp nhất nước.

Về vấn đề này, ông Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Chi cục Dân số Kế hoạch hóa gia đình TP HCM, cho biết liên tiếp những năm gần đây, mức sinh tại TP HCM có xu hướng giảm.

"Mức sinh hiện nay không đạt mức sinh thay thế. Trong khi đó, tính đến cuối tháng 11-2023, dân số trên 60 tuổi tại TP HCM là hơn 1,3 triệu người (chiếm 12,24% tổng số dân). Tốc độ già hóa dân số của TP HCM rất nhanh" - ông Phạm Chánh Trung nhấn mạnh.

Còn theo thông tin của Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (Sở Y tế TP Cần Thơ), năm 2022, dân số của thành phố là 1.291.242 người, chỉ tăng 34.309 người so với năm 2016. Cần Thơ là một trong những tỉnh, thành có mức sinh thấp, năm 2023 ở mức 1,44 con/phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ.

Việt Nam đang ở giai đoạn chuyển từ mức sinh cao sang mức sinh thấp, từ mô hình sinh sớm sang mô hình sinh muộn, từ cơ cấu dân số trẻ sang giai đoạn già hóa dân số.

GS-TS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và Các vấn đề xã hội (ĐH Kinh tế quốc dân) lo ngại nếu mức sinh tiếp tục xuống thấp, Việt Nam nhanh chóng đối mặt với "hội chứng 4-2-1" giống như Trung Quốc hiện nay, tức cứ 4 người già (ông bà nội, ngoại) mới có 2 con và 1 cháu.

Gánh nặng chăm sóc, nuôi dưỡng người già (người phụ thuộc) sẽ đè nặng lên giới trẻ nếu chúng ta không làm tốt vấn đề an sinh xã hội.

Việc khuyến sinh cần một chuỗi giải pháp đồng bộ, giúp giới trẻ hoàn toàn thoải mái khi sinh con. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Lười kết hôn và ngại sinh

GS-TS Hoàng Bá Thịnh, chuyên gia nghiên cứu gia đình và giới cho biết có rất nhiều lý do để phụ nữ lười sinh con.

Hiện nay, nhiều cặp vợ chồng trẻ chỉ sinh 1 con, chưa kể không ít thanh niên không muốn lập gia đình. Độ tuổi kết hôn muộn thì chất lượng dân số tương lai cũng bị ảnh hưởng rất nhiều, thậm chí dẫn đến vô sinh thứ phát, nhiều người lại phải thêm gánh nặng "kiếm tiền để sinh con" rồi lại "kiếm tiền nuôi con". Xu hướng phụ nữ lười kết hôn, nam giới muộn lấy vợ thì việc đẻ 2-3 con càng là sự xa vời.

Nhiều chuyên gia dân số cho rằng xu hướng lười đẻ sẽ ngày càng lan rộng và khó có thể ngăn chặn, càng khó để khuyến sinh trở lại, cho dù có bỏ chính sách về quy định số con.

Nguyên nhân lười sinh con có nhiều nhưng gánh nặng lớn nhất chính là áp lực của cuộc sống. Giới trẻ có nhu cầu phát triển cá nhân hoặc buộc phải phấn đấu để có được thu nhập đủ sống.

Bên cạnh đó, chi phí sinh hoạt trong xã hội, chi phí nuôi dạy con cũng ngày càng cao. Sự thay đổi xã hội này cũng đã ảnh hưởng đến khái niệm "trẻ cậy cha, già cậy con".

Giờ đây, ngày càng có nhiều người trẻ bắt đầu lên kế hoạch nghỉ hưu và tích lũy tài sản thông qua nỗ lực của chính mình. Họ không thấy vui vẻ, sung sướng khi sinh con, không sợ bị bố mẹ thúc giục, xã hội đánh giá.

"Việc khuyến khích các cặp vợ chồng đã có 1 con sinh thêm con thứ 2 hiện nay gặp nhiều thách thức hơn so với việc vận động họ không sinh con thứ 3 ở thời điểm trước.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ những lo ngại về tình hình kinh tế và áp lực cuộc sống hiện đại. Nhiều gia đình e ngại việc có thêm con sẽ gây áp lực tài chính đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh chi phí sinh hoạt và giáo dục ngày càng tăng.

Đối với công nhân, nỗi lo mất việc làm khi sinh con là rất lớn. Hơn nữa, xu hướng đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục cũng khiến nhiều cặp vợ chồng cân nhắc kỹ về khả năng bảo đảm chất lượng học tập cho con trong điều kiện kinh tế hạn chế" - bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Đảnh, Chi cục trưởng Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình TP Cần Thơ, phân tích.

Theo một chuyên gia xã hội học, Chính phủ chưa có chính sách nào hiệu quả để khuyến khích và hỗ trợ việc chăm sóc trẻ, giảm bớt gánh nặng chăm sóc con cho phụ nữ. Việc khuyến sinh không chỉ là thả nổi số con cho các cặp vợ chồng tự quyết định mà cần một chuỗi giải pháp đồng bộ, giúp giới trẻ hoàn toàn thoải mái khi sinh con.

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 15-7

Nhóm Phóng viên