Ðịnh vị sức mạnh Việt Nam - Bài 2: Có lợi thế, nhưng thiếu cơ chế

Sơ đồ định hướng phân vùng và liên kết vùng trong Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021 - 2030. Việc liên kết vùng nhằm phát huy lợi thế của Việt Nam phục vụ phát triển. Ảnh:CP

Bỏ tình trạng: Mạnh ai nấy làm

Việt Nam có hàng loạt lợi thế để phát triển như: Vị trí địa lý thuận lợi, quỹ đất lớn cho phát triển nông nghiệp, bờ biển dài, diện tích biển rộng, thuận lợi phát triển kinh tế biển; quy mô dân số và nguồn nhân lực lớn. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, nền kinh tế nước ta vẫn còn nhiều hạn chế, yếu kém.

Theo Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021 - 2030 được Chính phủ thông qua, kết quả phát triển kinh tế chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế và thiếu bền vững. Cụ thể, không gian phát triển bị chia cắt theo địa giới hành chính, liên kết vùng hạn chế, các tỉnh, thành phố tập trung phát triển trong địa giới hành chính, ít phối hợp với tỉnh lân cận. Các địa phương đều quy hoạch, xây dựng các công trình hạ tầng quy mô lớn như cảng biển, sân bay dẫn đến đầu tư dàn trải, hiệu quả sử dụng thấp.

“Một số địa phương phát triển theo phong trào, không dựa trên các lợi thế so sánh, thiếu tầm nhìn dài hạn, nhất là trong xây dựng các khu công nghiệp, khu kinh tế, khu du lịch dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh, khó thu hút đầu tư. Đầu tư phát triển dàn trải theo các vùng, miền; chưa tập trung nguồn lực hình thành rõ các vùng động lực đóng vai trò đi đầu và dẫn dắt tăng trưởng kinh tế của đất nước. Chưa hình thành được bộ khung kết cấu hạ tầng quốc gia, kết cấu hạ tầng giao thông, năng lượng chưa đồng bộ”, cơ quan chức năng nêu rõ trong Quy hoạch Tổng thể quốc gia.

Bên cạnh đó, tiến độ xây dựng nhiều tuyến đường bộ cao tốc quan trọng còn chậm so với quy hoạch như tuyến đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông, TP HCM - Mộc Bài, Biên Hòa - Vũng Tàu, vành đai 4, vành đai 5 - vùng Thủ đô Hà Nội... Kết cấu hạ tầng đường sắt còn lạc hậu, chưa kết nối hiệu quả với mạng lưới vận tải đường sắt quốc tế. Việc đầu tư nâng cấp, mở rộng một số cảng hàng không lớn như Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Đà Nẵng, Cam Ranh còn chậm, chưa hình thành được cảng hàng không đầu mối trung chuyển quốc tế. Chức năng, vai trò của các cảng trong hệ thống cảng biển chưa được phân định rõ, còn dàn trải, thiếu tập trung. Một số cảng biển lớn quá tải (như cảng Cát Lái, TPHCM), trong khi một số cảng khai thác chưa hết công suất, thiếu đồng bộ về luồng vào cảng và hệ thống giao thông kết nối.

“Hạn chế trên xuất phát tư duy phát triển dàn trải, thiếu trọng tâm, trọng điểm; trong khi các nguồn lực dành cho phát triển có hạn. Thiếu quy hoạch mang tính tổng thể quốc gia, dài hạn; chưa xác định rõ mô hình phát triển theo không gian lãnh thổ trên phạm vi cả nước”, Bộ KH&ĐT cho biết.

Để giải quyết tình trạng manh mún, Quy hoạch tổng thể quốc gia đưa ra một số giải pháp như: Tập trung phát triển 4 vùng động lực quốc gia (gồm: vùng động lực phía Bắc, vùng động lực phía Nam, vùng động lực miền Trung và vùng động lực Đồng bằng sông Cửu Long). Ưu tiên phát triển hành lang kinh tế Bắc - Nam, Đông - Tây và từng bước hình thành hành lang kinh tế theo đường Hồ Chí Minh và cao tốc Bắc - Nam phía Tây qua địa bàn Tây Nguyên, Đông Nam bộ.

Nhằm chấm dứt tình trạng “mạnh ai nấy làm”, góp phần phát huy sức mạnh Việt Nam dựa trên các ưu thế, lợi thế, làn sóng tinh gọn bộ máy là một trong các giải pháp đang được thực hiện. Theo đó, đề xuất bỏ mô hình hành chính cấp huyện nhằm giảm bớt thủ tục hành chính rườm rà, góp phần cải cách thể chế, tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp.

Công nhân trong ca làm việc tại Công ty may mặc xuất khẩu Thái Anh. Ảnh: Như Ý

Xóa điểm nghẽn thể chế, sử dụng vốn hiệu quả

Theo tính toán trong Quy hoạch tổng thể quốc gia 2021 - 2030, Việt Nam cần khoản vốn đầu tư phát triển khoảng 35% GDP, tương đương 48,3 triệu tỷ đồng.

Theo Bộ KH&ĐT (nay sáp nhập Bộ Tài chính), dự kiến cơ cấu huy động nguồn vốn gồm: Đầu tư của khu vực kinh tế nhà nước 9,7 triệu tỷ đồng; vốn khu vực kinh tế ngoài nhà nước 31,6 triệu tỷ đồng; vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài hơn 7 triệu tỷ đồng.

Để đạt con số này, Bộ KH&ĐT đề xuất giải pháp như: Cơ cấu lại ngân sách nhà nước, bảo đảm tỷ lệ hợp lý giữa chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển theo hướng tăng dần cho chi đầu tư phát triển; Tăng cường tiết kiệm chi thường xuyên, tập trung cho chi đầu tư phát triển, bảo đảm tập trung vốn cho các công trình kết cấu hạ tầng quy mô lớn; Đẩy mạnh cơ cấu lại chi đầu tư công, nâng cao hiệu quả, hiệu lực phân bổ, giải ngân vốn đầu tư công. Phát huy vai trò dẫn dắt của đầu tư công để kích hoạt, huy động, thu hút nguồn lực xã hội…

Trong các giải pháp được Bộ KH&ĐT (cũ) đề xuất, giải pháp về nguồn vốn đầu tư công chiếm vai trò quan trọng. Hiện nay, Việt Nam đầu tư công khoảng 500.000- 700.000 tỷ đồng mỗi năm. Tiền có sẵn nhưng việc “có tiền không tiêu được”, chậm giải ngân vốn đầu tư công trở thành bệnh kinh niên. Gần đây nhất, năm 2024, cả nước chỉ giải ngân gần 550.000 tỷ đồng, đạt 72,9% kế hoạch vốn.

Thậm chí vẫn còn cơ quan giải ngân 0% như Liên minh Hợp tác xã Việt Nam. Nhiều đơn vị giải ngân rất thấp như: Ủy ban dân tộc (11,42%), Đại học quốc gia Hà Nội (26,55%), Bộ Y tế (28,36%)…

Trao đổi với Tiền Phong, TS Cấn Văn Lực cho rằng, rào cản từ thể chế là vấn đề lớn nhất, giải quyết điểm nghẽn thể chế sẽ giải quyết hàng loạt điểm nghẽn khác.

“Thời gian qua, lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ quyết liệt cải cách, đột phá thể chế. Gạt bỏ rào cản thể chế là động lực rất quan trọng, vừa tạo niềm tin, tăng niềm tin, vừa khơi thông động lực, giúp đầu tư phát triển của Việt Nam nhanh và phát triển hơn”, ông Lực nói.

Theo ông Lực, đối với các khu vực kinh tế, cơ quan chức năng tháo gỡ vướng mắc thể chế để khu vực kinh tế tư nhân phát triển. Cụ thể, cần sớm sửa đổi Luật Doanh nghiệp, Luật Doanh nghiệp nhỏ và vừa, có cơ chế khuyến khích nâng tầm hộ kinh doanh trở thành doanh nghiệp siêu nhỏ. Để hộ kinh doanh “lớn” thành doanh nghiệp, cơ quan chức năng ưu đãi: Miễn giảm thuế 3-5 năm, hỗ trợ sổ sách kế toán và kết nối với các khối doanh nghiệp. Cơ quan chức năng cần tạo môi trường kinh doanh thông thoáng.

Với không gian phát triển, TS Cấn Văn Lực cho rằng, Hà Nội, TPHCM là đầu tàu kinh tế, ở 2 động lực tăng trưởng cao nhất của Việt Nam là Đồng bằng sông Hồng và vùng Đông Nam bộ. Đơn cử như Hà Nội cần phải quyết liệt hơn, tháo gỡ vướng mắc thể chế ở các lĩnh vực: Đất đai, bất động sản, đầu tư công và tài sản công. Với cách làm quyết liệt, rõ người, rõ việc, rõ thời hạn, kết quả cụ thể sẽ giúp tăng trưởng kinh tế của Hà Nội khả thi.

(Còn nữa)

Ngọc Linh