Kết nối, trao tặng tư liệu, hiện vật là trách nhiệm

>> Hiện vật “kể chuyện” tập kết

Hai quyển sách “Trường Học sinh miền Nam trên đất Bắc” được NGƯT Đàm Thị Ngọc Thơ hiến tặng cho Bảo tàng tỉnh.

Ra đi để trở về

Câu chuyện “đi tập kết” diễn ra cách đây 70 năm, nhưng với NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ, đó là khoảng ký ức khó phai mờ.

“Bến tập kết ở cửa Sông Ðốc là một bãi đất trống, mấy cái lều bằng cao su căng tạm để che nắng. Người đông nghịt. Cờ, băng rôn, biểu ngữ rợp trời. Tôi nhớ hoài hình ảnh các mẹ, các chị cầm những chiếc khăn rằn lau nước mắt, rồi quàng vội cho người thân. Kẻ ở, người đi cứ nắm níu, lưu luyến, nửa khóc nửa cười hẹn ngày hội ngộ. Khi những chiếc xuồng tách bến, đưa các đoàn người ra tàu lớn đậu ngoài xa, thì người ở, người đi đưa 2 ngón tay (ra dấu 2 năm gặp lại) và cứ thế vẫy mãi, xa dần...”, cảnh tượng ngày nào vẫn như hiển hiện trong bà.

“Hồi ấy, có 2 chiếc tàu thay phiên nhau chở người đi tập kết, 1 của Ba Lan, 1 của Liên Xô. Thường mỗi chuyến đi khoảng 3 ngày đêm là tới bến Sầm Sơn (Thanh Hóa, điểm tiếp nhận). Chuyến tôi đi gặp ngay bão, tàu phải nhảy sóng, tới 9 ngày đêm mới cập được bến. Ra tới đó, còn hơn nửa tháng là đến tết Nguyên đán 1955”, bà kể tiếp.

Những ngày trên đất Bắc, mọi thứ đều bỡ ngỡ với những cô cậu học sinh tuổi mới 12, 13...; thêm nỗi nhớ nhà, nhớ cha mẹ, anh chị em, khiến nhiều bạn cứ khóc vùi. Nhưng bà bảo: “Ðảng, Bác Hồ, bà con miền Bắc đón tiếp, chăm lo cho mình tử tế lắm. Miền Bắc thà chịu đói, chịu rét chứ không để cán bộ, học sinh miền Nam không đủ áo ấm, thiếu cơm ăn. Dịp Tết, dịp hè chúng tôi còn được gửi ở nhà dân để nguôi ngoai nỗi nhớ”.

Theo NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ, có cả thảy 28 trường học sinh miền Nam (HSMN) trên đất Bắc với đủ lứa tuổi, trình độ. Bác Hồ thường xuyên đến thăm, động viên. Mỗi lần Bác đến, như mang theo luồng sinh khí mới, thật vui tươi, ấm áp; là liều thuốc tinh thần để mọi người có thêm động lực học hành thành tài, mai này trở về phục vụ quê hương.

“Sau giải phóng, đa phần chúng tôi trở về quê công tác mà không dừng lại ở TP Hồ Chí Minh hoặc đến nơi nào khác. Nhiều người từng đảm nhận những vị trí quan trọng, chẳng hạn đồng chí Ngô Vân là quyền Chủ tịch UBND tỉnh; Kỹ sư Phạm Hữu Liêm (Tư Liêm), Giám đốc Sở Lâm nghiệp; Dương Ngọc Ẩn, Giám đốc Sở Công nghiệp... và gần 20 người tham gia giảng dạy, phụ trách nhiều công tác khác, có những đóng góp nhất định cho Cà Mau”, bà tự hào.

Tuổi đã ngoài 80, nhưng NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ còn khá minh mẫn và rất nhiệt tình hỗ trợ đơn vị chức năng tìm kiếm, sưu tầm tư liệu, hình ảnh... sự kiện tập kết ra Bắc năm 1954, để giúp thế hệ sau phần nào hình dung một thời lịch sử đậm dấu ấn của dân tộc.

NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ cũng cho biết, Kỹ sư Phạm Hữu Liêm đã cùng một số bạn bè vượt Trường Sơn về quê lúc còn chiến tranh (gọi là đi B). Từ nhỏ, ông đã đam mê những cánh rừng ngập mặn Cà Mau và có ý tưởng quy hoạch lại chúng. Khi tập kết ra Bắc thì theo học ngành lâm nghiệp và vẫn nung nấu ý tưởng này. Giờ đây, những cánh rừng đước quê nhà được quy hoạch ngay hàng thẳng lối; kênh xẻ theo luồng, tuyến thuận lợi tham quan, chăm sóc, tuần tra, khai thác..., tất cả xuất phát từ ý tưởng và sự đầu tư tâm sức không nhỏ của ông.

Còn NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ, bà được biết đến là người khởi xướng cho nữ sinh mặc đồng phục áo dài đầu tiên trong cả nước sau giải phóng. Ðể rồi sau đó, phong trào nữ sinh mặc đồng phục áo dài dần lan rộng khắp đất nước Việt Nam.

Sốt sắng kết nối, trao tặng hiện vật

Khi Bảo tàng tỉnh Cà Mau gặp gỡ, nêu mong muốn sưu tầm tư liệu, hiện vật liên quan sự kiện tập kết ra Bắc, NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ rất sốt sắng hỗ trợ. “Tôi có rất nhiều bạn là HSMN sống ở Cần Thơ, Trà Vinh, TP Hồ Chí Minh... cùng tập kết ra Bắc ở bến Sông Ðốc. Tôi đã liên hệ với các bạn, trình bày ý định, kêu gọi hưởng ứng, đồng thời nhờ người đứng ra làm đầu mối thực hiện công việc này. Mà không chỉ HSMN, kể cả cán bộ, bộ đội tập kết ở bến Cà Mau, nếu biết thông tin thì chúng tôi cũng kết nối, thông báo cho mọi người cùng biết để thực hiện", bà bày tỏ.

Và khi có thư ngỏ của UBND tỉnh về việc hiến tặng hình ảnh, tư liệu, hiện vật liên quan đến sự kiện tập kết ra Bắc năm 1954, bà đã chuyển thư và cả hình ảnh phác thảo Tượng đài Chuyến tàu tập kết ra Bắc đang xây dựng cho bạn bè xem. Theo bà, “cho họ dễ hình dung, từ đó có trách nhiệm quy tập tiếp mình”.

Bản thân NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ đã hiến tặng cho Bảo tàng 2 quyển sách về HSMN trên đất Bắc, nhiều thông tin về HSMN ở Cà Mau, nhiều hình ảnh HSMN bà còn lưu giữ.

Mỗi tấm ảnh đều là một câu chuyện. “Năm 1959, ở trại giam Phú Lợi (miền Ðông Nam Bộ) có một đợt thảm sát hàng ngàn người bằng việc bỏ thuốc độc vào cơm, gây xôn xao, náo động cả nước. HSMN ngoài đó đã để tang”, dừng lại ở tấm ảnh nhiều HSMN trên ngực áo có mảnh vải tang (lưu trong điện thoại), giọng bà bùi ngùi xúc động.

Học sinh miền Nam để tang hàng ngàn cán bộ, chiến sĩ, Nhân dân bị Mỹ - Diệm đầu độc ở trại giam Phú Lợi, năm 1959. (Trong ảnh: Nữ sinh lớp 6B, Trường HSMN số 6 Hải Phòng). Ảnh tư liệu: NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ cung cấp

Chị Trần Thị Thanh Tuyền, Tổ trưởng Tổ Sưu tầm hiện vật năm 2024, Bảo tàng tỉnh, cho biết, khi có chủ trương sưu tầm hiện vật, tư liệu, hình ảnh sự kiện tập kết năm 1954, người đầu tiên chị tới gặp là NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ. Từ bà, ngoài có được những hình ảnh, tư liệu quý, chị còn kết nối thêm được nhiều người, sưu tầm thêm nhiều tư liệu. “Cô nhiệt tình lắm. Dù tuổi cao, đi đứng khó khăn, nhưng cô vẫn cùng chúng tôi đến gặp các nhân chứng. Hiện cô giới thiệu, kết nối rất nhiều cô chú ở Cần Thơ, Sài Gòn... và sẵn sàng đi cùng chúng tôi lên đó để thu thập thông tin, tài liệu...”, chị Tuyền chia sẻ.

“Làm những việc này, mình muốn bày tỏ lòng biết ơn những năm tháng được đưa đi đào tạo, được nuôi dưỡng, được an hưởng những ngày hòa bình. Biết ơn Ðảng, Bác Hồ, đồng bào miền Bắc đã cưu mang, và Nhân dân 2 miền đã chiến đấu hy sinh tạo cho mình có điều kiện học hành, sau này đóng góp cho xã hội”, NGƯT Ðàm Thị Ngọc Thơ tâm tình.

Với bà, đây còn là trách nhiệm, bởi: “Câu chuyện tập kết xảy ra 70 năm rồi. Ðừng nói tới con cháu, ngay cả nhiều em tuổi 70-75 có khi còn chưa biết rõ. Vì vậy mà mình cố gắng hết sức và cũng mong bạn bè nhiệt tình hưởng ứng, cùng góp phần để có thêm nhiều tư liệu, giúp thế hệ sau này hình dung được một thời lịch sử in đậm dấu ấn của dân tộc...”, bà bảo./.

Huyền Anh