Khi hợp tác xã trở thành 'trụ cột' nông thôn mới

Các mô hình HTX sản xuất nông nghiệp hữu cơ ra đời đã góp phần nâng cao chất lượng sống của người dân.

Khi "OCOP" và "Chuỗi giá trị" không chỉ là khẩu hiệu

Nếu như trước đây, tiêu chí số 13 về "Tổ chức sản xuất" trong Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM thường là một "cửa ải" khó khăn, thì nay, chính các HTX đã biến nó thành chìa khóa để mở cánh cửa thoát nghèo. Quyết định số 263/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đặt mục tiêu thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đến năm 2025 tăng ít nhất 1,5 lần so với năm 2020. Để hiện thực hóa điều này, không có con đường nào khác ngoài việc cơ cấu lại sản xuất nông nghiệp.

Thực tế 5 năm qua (2021-2025) cho thấy, nguồn vốn ngân sách nhà nước hơn 254 tỷ đồng giao cho hệ thống LMHTX Việt Nam thực hiện 3 Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) đã được sử dụng như một "vốn mồi" hiệu quả. Thay vì hỗ trợ dàn trải, nguồn lực tập trung vào việc chuẩn hóa sản phẩm và xây dựng thương hiệu.

Tại xã Hùng Việt (huyện Cẩm Khê (cũ), tỉnh Phú Thọ), câu chuyện về hạt gạo hữu cơ là một minh chứng điển hình. Thông qua sự hỗ trợ từ Chương trình MTQG xây dựng NTM, sản phẩm gạo tại đây không chỉ được sản xuất sạch mà còn được trang bị hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử. Người tiêu dùng chỉ cần quét mã là biết rõ quy trình từ đồng ruộng đến bàn ăn. Đây là bước ngoặt giúp nông sản địa phương rũ bỏ "chiếc áo" hàng xá, hàng thô để bước vào các kệ hàng siêu thị với giá trị gia tăng cao hơn.

Tương tự, tại xã Văn Xá (tỉnh Hà Nam cũ), HTX Thiện Trang đã tận dụng nguồn lực hỗ trợ để xây dựng mô hình chăn nuôi sạch. Việc đạt các chứng nhận tiêu chuẩn như VietGAP hay ISO 9001 không chỉ là tấm vé thông hành cho sản phẩm, mà còn giúp thay đổi hoàn toàn tập quán chăn nuôi nhỏ lẻ, gây ô nhiễm môi trường trước đây.

Số liệu từ báo cáo tổng kết cho thấy, thông qua việc triển khai hỗ trợ tại 120 xã thuộc 18 tỉnh, thành phố, chương trình đã góp phần chuẩn hóa 205 sản phẩm địa phương. Trong đó, 87 sản phẩm mới đạt chuẩn OCOP từ 3-5 sao và 43 sản phẩm được nâng hạng. Đáng chú ý, thu nhập của thành viên các HTX tham gia chuỗi liên kết này đã tăng từ 15-30%. Những con số này khẳng định: Nông thôn mới không chỉ là đường to, nhà đẹp, mà cốt lõi phải là thu nhập và đời sống của người dân được nâng cao thực chất.

Bên cạnh nông nghiệp, bức tranh kinh tế nông thôn năm 2025 còn ghi nhận sự phục hồi của các HTX thương mại dịch vụ. Điển hình là Liên hiệp HTX Thương mại TP.HCM (Saigon Co.op) tiếp tục giữ vai trò "anh cả" trong lĩnh vực bán lẻ, trở thành kênh tiêu thụ nông sản ổn định cho hàng trăm HTX thành viên, góp phần bình ổn giá cả thị trường trong bối cảnh kinh tế thế giới nhiều biến động.

Các HTX đóng góp tích cực trong xây dựng nông thôn mới ở Đồng Tháp.

Để hợp tác xã trở thành ‘trụ đỡ’ cho nền nông nghiệp

Một trong những yêu cầu khắt khe của Nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 theo Quyết định 263 là tiêu chí về Môi trường (Tiêu chí 17) và Chất lượng môi trường sống (Tiêu chí 18). Không đứng ngoài cuộc, các HTX đã trở thành lực lượng xung kích trong việc "xanh hóa" nông thôn.

Tại huyện Cẩm Khê cũ (tỉnh Phú Thọ), HTX nông nghiệp Điêu Lương đã để lại dấu ấn đậm nét trong việc tạo cảnh quan môi trường. Thay vì chỉ tập trung sản xuất, HTX đã tiếp nhận hỗ trợ từ chương trình để trồng 120 cây bàng ta, 294 cây bằng lăng và 100 cây muồng hoàng yến. Những hàng cây này không chỉ tạo bóng mát, cảnh quan "sáng - xanh - sạch - đẹp" cho thôn xóm mà còn thể hiện ý thức trách nhiệm xã hội của mô hình kinh tế tập thể.

Xa hơn về phía vùng cao Tây Nguyên, tại huyện Sa Thầy cũ (tỉnh Kon Tum), HTX Đoàn Kết đã được chương trình hỗ trợ cấp cây giống mắc-ca. Việc lựa chọn cây mắc-ca không chỉ mang ý nghĩa kinh tế (cây "tỷ đô") mà còn góp phần phủ xanh đất trống đồi trọc, chống xói mòn, thích ứng với biến đổi khí hậu tại vùng đất đầy nắng gió này.

Song song với "xanh hóa" là công cuộc "số hóa". Năm 2025 chứng kiến một làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ chưa từng có trong khu vực KTTT, đặc biệt là tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Báo cáo của LMHTX Việt Nam chỉ ra rằng, hơn 200 lớp tập huấn về ứng dụng công nghệ thông tin đã được tổ chức ngay tại các thôn bản.

Kết quả là 32 mô hình điểm HTX ứng dụng thương mại điện tử đã được hình thành. Tại các vùng núi cao, khái niệm "Chợ sản phẩm trực tuyến" đã không còn xa lạ. Một phần mềm bản đồ số vùng nguyên liệu cũng đã được xây dựng, giúp định vị và quảng bá sản phẩm đặc trưng của đồng bào dân tộc thiểu số đến với thị trường cả nước. Nhờ đó, hơn 1.200 sản phẩm OCOP và đặc sản vùng miền đã tìm được đầu ra ổn định trên nền tảng số, giảm bớt sự phụ thuộc vào thương lái trung gian.

Tuy nhiên, bức tranh phát triển không chỉ toàn gam màu sáng. Báo cáo tổng kết cũng thẳng thắn nhìn nhận những hạn chế. Đó là nguồn lực đầu tư cho khu vực HTX trong các Chương trình MTQG còn thấp so với nhu cầu thực tế. Thủ tục giải ngân vốn đầu tư công còn phức tạp, khiến nhiều HTX dù rất muốn mở rộng quy mô nhưng "lực bất tòng tâm". Thêm vào đó, năng lực nội tại của nhiều HTX còn yếu, quy mô nhỏ, thiếu tài sản thế chấp nên khó tiếp cận vốn vay ngân hàng. Đặc biệt, trong lĩnh vực phi nông nghiệp, các HTX giao thông vận tải đang chịu sức ép cạnh tranh gay gắt từ các hãng xe công nghệ, đòi hỏi phải có sự tái cơ cấu mạnh mẽ nếu không muốn bị đào thải.

Nhìn về giai đoạn 2026-2030, với mục tiêu phấn đấu cả nước có khoảng 36.270 HTX hoạt động hiệu quả, hệ thống LMHTX Việt Nam xác định sẽ tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt. Phương hướng chiến lược là chuyển từ hỗ trợ trực tiếp sang hỗ trợ kết nối, tạo cơ chế; từ sản xuất đơn thuần sang kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Những mô hình thành công như tại Hùng Việt, Văn Xá hay Sa Thầy sẽ là những "đốm lửa" cần được nhân rộng, để kinh tế tập thể thực sự trở thành nền tảng vững chắc cho một nền nông nghiệp hiện đại và một nông thôn văn minh.

Phương Thúy