Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Đ ộng lực trung tâm của chuyển đổi xanh

Với Việt Nam, đây không chỉ là xu thế tất yếu mà là lựa chọn chiến lược, được cụ thể hóa bằng các nghị quyết, chương trình hành động và luật pháp mang tầm quốc gia, trong đó khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được đặt ở vị trí trung tâm của mọi chính sách phát triển.

Đàn bò sữa hữu cơ của Tập đoàn TH được nuôi theo chuẩn, bảo đảm kiểm soát chất lượng và giảm thiểu tác động đối với môi trường.

“Chìa khóa” mở cánh cửa chuyển đổi xanh

Theo Vụ trưởng Vụ Khoa học Xã hội, Nhân văn và Tự nhiên (Bộ Khoa học và Công nghệ) Trần Quốc Cường, để đạt được mục tiêu phát triển xanh, Việt Nam phải có những đột phá thực chất trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Ông cho biết, Bộ Khoa học và Công nghệ đã xác định 5 lĩnh vực đột phá chiến lược gồm: Hoàn thiện thể chế và hành lang pháp lý đồng bộ; phát triển công nghệ năng lượng xanh và công nghệ nền tảng; xây dựng hệ thống tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng xanh; hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo xanh; phát triển nhân lực “xanh - số” gắn với hợp tác quốc tế.

Cùng với Nghị quyết số 57-NQ/TƯ ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, một trong những bước tiến quan trọng nhất là việc Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo đã chính thức có hiệu lực từ ngày 1-10-2025.

Ông Trần Quốc Cường nhận định: “Đây là bước đột phá thể chế mang tính lịch sử, tháo gỡ những điểm nghẽn kéo dài nhiều năm về cơ chế tài chính, quyền sở hữu kết quả nghiên cứu và thương mại hóa công nghệ”.

Luật đã thể chế hóa cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), cho phép triển khai thí điểm công nghệ xanh trong phạm vi an toàn; đồng thời khẳng định rõ định hướng ưu tiên cho các giải pháp khoa học và công nghệ góp phần phát triển kinh tế tuần hoàn, thích ứng biến đổi khí hậu và chuyển đổi xanh, lần đầu tiên được đặt ngang hàng với các mục tiêu tăng trưởng kinh tế và an sinh xã hội.

Trong lĩnh vực năng lượng, Việt Nam đang tập trung phát triển công nghệ năng lượng tái tạo, hydrogen xanh, lưu trữ năng lượng và công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình. Theo định hướng của Bộ Khoa học và Công nghệ, các chương trình nghiên cứu công nghệ chiến lược như: Pin thế hệ mới, công nghệ carbon thấp, công nghệ tuần hoàn và vật liệu xanh đang được đẩy mạnh nhằm giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, góp phần hình thành nền kinh tế carbon thấp.

Cùng với thể chế và công nghệ, tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng được xem là công cụ thiết yếu của chuyển đổi xanh. Việt Nam hiện có hơn 14.200 tiêu chuẩn quốc gia, trong đó khoảng 400 tiêu chuẩn liên quan trực tiếp đến tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Các tiêu chuẩn này được xây dựng hài hòa với chuẩn mực quốc tế, giúp doanh nghiệp tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải và nâng cao sức cạnh tranh.

Phát huy vai trò dẫn dắt của đổi mới sáng tạo

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, phát triển khoa học - công nghệ chỉ có ý nghĩa khi gắn liền với thực tiễn sản xuất, đời sống và được dẫn dắt bởi đổi mới sáng tạo. Bộ đang xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo xanh, trong đó doanh nghiệp giữ vai trò trung tâm, viện nghiên cứu và trường đại học là nguồn lực tri thức, còn Nhà nước đóng vai trò kiến tạo thể chế và hỗ trợ nguồn lực. Hệ sinh thái này kết nối chặt chẽ từ nghiên cứu, ươm tạo đến thương mại hóa, góp phần hình thành nền kinh tế xanh, tuần hoàn và có khả năng thích ứng cao.

Theo thống kê, Việt Nam hiện có hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, trong đó khoảng 200-300 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, công nghệ môi trường, nông nghiệp bền vững và kinh tế tuần hoàn. Bộ Khoa học và Công nghệ đang thúc đẩy các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, tăng cường hợp tác giữa viện - trường - doanh nghiệp. Các viện, trường tập trung vào nghiên cứu và phát triển công nghệ, trong khi doanh nghiệp chịu trách nhiệm ứng dụng, sản xuất và thương mại hóa, tạo nên chuỗi giá trị khép kín từ phòng thí nghiệm tới thị trường.

Từ góc độ đào tạo và nghiên cứu, Tiến sĩ Phạm Bá Việt Anh (Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, nhận định, muốn chuyển đổi xanh thực chất, cần hoàn thiện chính sách khuyến khích đầu tư vào công nghệ thân thiện với môi trường, thúc đẩy đào tạo nhân lực chất lượng cao và nâng cao nhận thức của toàn xã hội về vai trò của khoa học - công nghệ trong phát triển bền vững.

Việt Nam cũng đang tăng cường hợp tác quốc tế để tận dụng tri thức toàn cầu. Trong khu vực ASEAN, Bộ Khoa học và Công nghệ đã tham gia Kế hoạch Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo ASEAN (APASTI) giai đoạn 2026-2035, tập trung vào công nghệ mới nổi, năng lượng mới, kinh tế biển xanh và kinh tế tuần hoàn. Việt Nam còn hợp tác với Đức, Nhật Bản và Viện Tăng trưởng xanh toàn cầu (GGGI) trong phát triển năng lượng sạch, trí tuệ nhân tạo ứng dụng trong giám sát phát thải và xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp xanh.

Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo không chỉ là “chìa khóa” mở đường cho chuyển đổi xanh, mà còn là động lực trung tâm của phát triển bền vững quốc gia. Từ việc hoàn thiện thể chế, làm chủ công nghệ lõi, phát triển nhân lực, đến xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo xanh, tất cả đều hướng tới mục tiêu chung: Đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, xanh, sạch và hiện đại.

Thu Hằng