Khơi thông cơ hội xuất khẩu thực phẩm chế biến cho HTX

Ông Đặng Đình Lập, Phó Giám đốc HTX nông nghiệp công bằng Pô Ko (Kon Tum), cho biết Tây Nguyên là vùng chiếm đến gần 90% diện tích cà phê cả nước, nhưng loại nông sản này luôn bấp bênh và liên tục lao đốc khiến người dân, thành viên HTX gặp rất nhiều khó khăn. Việc HTX đầu tư chế biến sâu là giải pháp giúp tạo ra các sản phẩm cà phê thượng hạng, nâng cao giá trị cà phê Tây Nguyên và chinh phục các thị trường khó tính.

Thiếu thông tin, khó vận chuyển

Vậy nhưng, câu chuyện chinh phục được các thị trường xuất khẩu đối với doanh nghiệp lớn đã khó, đối với HTX còn khó hơn. Ông Lập cho biết, HTX còn thiếu thốn rất nhiều, nhất là về các kỹ năng tiếp cận, tìm hiểu thị trường, đối tác, giấy tờ thủ tục… xuất khẩu nên e ngại trong hợp tác.

Bên cạnh đó, các thị trường xuất khẩu yêu cầu ngày càng cao về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm, nhưng các thành viên hiện nay chủ yếu là tự tìm hiểu hoặc tham gia các lớp đào tạo ngắn hạn do các tổ chức, dự án hỗ trợ. Trong khi, dù rất có nhu cầu nhưng ở Việt Nam đến nay vẫn chưa có chuyên ngành đào tạo quản lý chất lượng an toàn thực phẩm, nên việc thành viên HTX muốn thuê nhân lực ngành này đã khó, muốn hỗ trợ con em thành viên học ngành này càng khó hơn.

HTX Sáu Nhung (Kon Tum) là một trong những mô hình chế biến cà phê tiêu biểu, hướng đến chinh phục các thị trường khó tính.

“Các cơ quan quản lý, các cơ sở giáo dục nên xem xét bổ sung ngành học này để HTX chủ động nguồn nhân lực phục vụ cho chế biến cũng như đáp ứng các tiêu chuẩn của một số thị trường, nhất là thị trường châu Âu, từ đó thuận lợi trong xuất khẩu”, ông Lập cho biết.

Chia sẻ về vấn đề này, bà Nguyễn Thị Thu Liên (Hiệp hội thực phẩm Minh Bạch-AFT) cho rằng, các thị trường trên thế giới hiện nay thay đổi các tiêu chuẩn nhập khẩu nông sản, thực phẩm chế biến thường xuyên và liên tục. HTX, doanh nghiệp dù chủ động cập nhật thông tin cũng gặp rất nhiều khó khăn. Nếu thông tin không chính xác không chỉ ảnh hưởng đến vấn đề xuất khẩu của HTX, doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến cả một ngành hàng.

Không chỉ khó khăn trong việc tiếp cận thông tin, vấn đề vận chuyển hàng hóa cũng đang cản trở hoạt động xuất khẩu của các HTX.

Hiện nay, mảng logistics của Việt Nam chưa thực sự phát triển nên chưa tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu. Ngay như Brazil vốn là cửa ngõ giao dịch lớn nhất của khu vực Nam Mỹ, đất nước này cũng đang có nhu cầu về các sản phẩm mỳ gạo, nhưng đến nay Việt Nam chưa có đường bay thẳng sang Brazil.

Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến việc cạnh tranh về giá cả và thời gian giao nhận hàng của các HTX, doanh nghiệp với các đối thủ xuất khẩu từ Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Philippin, Singapore…

Thông tin cần đầy đủ

Hiện nay, ngoài các thị trường chính như Trung Quốc, Hàn, Quốc, EU… Trung Đông, châu Phi cũng được đánh giá là thị trường tiềm năng cho các HTX trong xuất khẩu thực phẩm chế biến.

Ngay như tại Trung Đông, người tiêu dùng ở thị trường này sẵn sàng trả giá cao để mua thực phẩm chất lượng. Yêu cần quan trọng nhất của thị trường này là chứng chỉ Halal, hàng rào kỹ thuật cũng không nhiều.

Tuy nhiên, theo ông Lê Tấn Tửu, Giám đốc HTX Sản xuất kinh doanh hồ tiêu Vĩnh Linh (Quảng Trị), hướng đến các thị trường này tuy là cơ hội nhưng cũng không ít thách thức bởi ngôn ngữ chính ở Trung Đông là tiếng Ả Rập.

Còn tại thị trường châu Phi, các nhà nhập khẩu ở đây luôn có xu hướng yêu cầu nông sản, thực phẩm chế biến phải có giá thấp. Nhưng khó khăn đặt ra với HTX là thành viên đang sản xuất, chế biến bài bản kéo theo chi phí đầu tư cao nên rất khó trong việc cân đối giá.

Bà Nguyễn Thị Thu Liên cho rằng, các HTX đang khó khăn về vốn nên việc sang tận các thị trường xuất khẩu để tìm kiếm thông tin gặp rất nhiều khó khăn. Chính vì vậy, rất cần sự phối hợp, hỗ trợ từ các bộ, ngành trong việc hỗ trợ thông tin một cách cụ thể cho HTX.

HTX cũng cần các thông tin chi tiết của từng loại sản phẩm của các thị trường mục tiêu, vì vậy cần kết nối sâu để mang lại hiệu quả thiết thực. Chẳng hạn như quy định của các nước về an toàn thực phẩm, về sức khỏe thực vật, phúc lợi vật nuôi, hay tiêu chuẩn đóng gói, quy định về bao bì nhãn mác…

Các HTX cũng cần kết nối với các bên mua (buyers) của nước sở tại. Đặc biệt cần các tiêu chuẩn quản lý chất lượng của nước sở tại, để HTX, doanh nghiệp nhỏ có kế hoạch và có lộ trình áp dụng, lấy chứng nhận một cách phù hợp.

“Khi nắm bắt được đầy đủ các thông tin về thị trường, thị hiếu người tiêu dùng của các nước xuất khẩu, các HTX sẽ có kế hoạch để sản xuất, chế biến đúng ý khách hàng”, bà Liên nói.

Theo các chuyên gia, những sản phẩm chế biến mang giá trị bền vững như: sản phẩm thân thiện môi trường, thương mại công bằng và có đạo đức… trong các HTX đang thu hút sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính các nhà bán lẻ ở nhiều nước trên thế giới. Đi liền với đó là người tiêu dùng ở nhiều thị trường hiện đều có xu hướng chuyển từ các sản phẩm có đạm động vật sang đạm thực vật nên nếu các HTX có sản phẩm chế biến hữu cơ thì rất có thế mạnh trong xuất khẩu.

Khảo sát các nhà bán lẻ của Trung tâm thương mại quốc tế (ITC) về nguồn hàng, sản phẩm bền vững cho thấy, 85% doanh nghiệp bán lẻ châu Âu cho rằng, doanh số bán các sản phẩm bền vững đã tăng trong 5 năm qua; 92% nhà bán lẻ kỳ vọng doanh số bán các sản phẩm bền vững sẽ tăng trong 5 năm tới.

Chính vì vậy, muốn xuất khẩu được các sản phẩm sang các thị trường châu Âu và các thị trường khác, HTX cần phải nhớ rằng, mặc dù chứng nhận an toàn thực phẩm, chứng nhận sản xuất bền vững tuy không bắt buộc theo pháp luật của nhiều nước nhưng nó đã trở thành điều kiện bắt buộc đối với hầu hết các nhà nhập khẩu thực phẩm. Nếu HTX không thể cung cấp một số loại bằng chứng chứng nhận an toàn thực phẩm và sản xuất bền vững thì rất khó để hợp tác.

Huyền Trang