Không chỉ dầu mỏ và khí đốt, EU đang nỗ lực 'xóa sổ' một mặt hàng có doanh thu khủng của Nga

Nông dân châu Âu ngày càng phụ thuộc vào phân bón của Nga. (Nguồn: DW)

Nga là quốc gia sản xuất và xuất khẩu phân bón lớn trên thế giới. Mặt hàng này được nông dân và nhà sản xuất thực phẩm sử dụng để cung cấp chất dinh dưỡng cho cây trồng.

Kể từ khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine hồi tháng 2/2022, EU phần lớn đã loại dầu khí của Nga khỏi danh sách nhập khẩu. Tuy nhiên khối này lại tăng cường mua phân bón của Moscow.

Thị phần phân bón nhập khẩu của Nga vào EU đã tăng từ 17% năm 2022 lên khoảng 30% trong 4 tháng đầu năm nay. Chỉ tính riêng năm 2024, lượng nhập khẩu đã tăng hơn 33% lên khoảng 2 tỷ USD.

Trong khi đó, năm 2023, xứ bạch dương đã xuất khẩu tổng cộng 15,3 tỷ USD phân bón, trở thành nước xuất khẩu mặt hàng này lớn nhất thế giới. Thị trường xuất khẩu chính của Nga là Ấn Độ và Brazil. EU chiếm một phần đáng kể trong kim ngạch xuất khẩu của Nga, đạt khoảng 13% vào năm 2023.

Tuy nhiên, đầu tháng này, Nghị viện châu Âu đã thông qua đề xuất của Ủy ban châu Âu về việc áp dụng mức thuế 6,5% đối với phân bón nhập khẩu từ Nga và Belarus. Theo kế hoạch, EU tiếp tục tăng thuế lên 50% vào năm 2028.

Lợi thế giá rẻ

Nhiều quốc gia EU cần phân bón gốc nitơ vì chúng sở hữu các chất dinh dưỡng quan trọng như phốt pho và kali.

GS. William Moseley tại Cao đẳng Macalester (Mỹ) cho rằng, Nga có vị thế đặc biệt tốt để đáp ứng nhu cầu nói trên vì nước này có thể sử dụng khí đốt giá rẻ để sản xuất phân bón với giá thấp hơn nhiều so với các đối thủ cạnh tranh khác.

Ngành phân bón châu Âu cho rằng, Moscow đang "đổ" phân bón giá rẻ vào thị trường.

Khi giá năng lượng châu Âu tăng vọt và thị trường năng lượng bị gián đoạn do chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, nhiều nhà sản xuất phân bón gốc nitơ châu Âu đã buộc phải ngừng sản xuất. Bây giờ, họ đã mất thị phần "vào tay" Moscow và đang phải vật lộn để cạnh tranh.

Theo ông Moseley, kế hoạch áp thuế quan của khối 27 thành viên cho thấy, khối nghiêm túc trong việc "cai nghiện" phân bón của Nga vào năm 2028.

"Điều này sẽ buộc các nước EU phải tìm nguồn phân bón vô cơ từ nơi khác. Trung Quốc, Oman, Morocco, Canada hoặc Hoa Kỳ là những thị trường thay thế tiềm năng", GS. William Moseley nhấn mạnh.

Vị Giáo sư này tin rằng, các giải pháp thay thế khác cho khối là chuyển sang sử dụng nguồn phân bón gốc nitơ của riêng mình hoặc tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ.

Mosley cho biết: "Mặc dù EU khó có thể hoàn toàn độc lập khỏi việc nhập khẩu phân bón vô cơ, nhưng chắc chắn có thể chuyển dịch tỷ lệ này theo hướng phụ thuộc nhiều hơn vào sản xuất phân bón hữu cơ trong nước. Hành trình dịch chuyển này có thể thực hiện dần dần".

Phía EU cũng đã thừa nhận muốn đi theo hướng tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ.

Hồi tháng 2/2025, ông Christophe Hansen, Ủy viên Nông nghiệp và Thực phẩm châu Âu cho hay, ngành chăn nuôi có thể "cung cấp đầu vào tích cực cho nền kinh tế tuần hoàn" bằng phân bón hữu cơ, vì nó được sản xuất ở trong nước, không cần phải nhập từ bên ngoài và không dựa trên giá năng lượng cao như khí đốt.

Kế hoạch của EU sẽ như thế nào?

Ông Moseley nhận thấy, việc áp thuế phân bón - nếu được thực hiện theo kế hoạch vào năm 2028 - sẽ dần loại bỏ hàng nhập khẩu của xứ bạch dương khỏi thị trường EU.

"Đến năm 2028, thuế sẽ cao đến mức khối không thể nhập khẩu phân bón vô cơ từ Nga và Belarus về mặt kinh tế", ông Moseley nhấn mạnh.

Các lệnh trừng phạt của EU sẽ có hiệu lực vào tháng 7/2025 và nhắm cụ thể vào các sản phẩm nông nghiệp mà trước đây EU đã "bỏ quên", bao gồm cả phân bón.

Trong một tuyên bố, Ủy ban châu Âu cho biết, việc nhập khẩu phân bón đặc biệt "khiến EU dễ bị tổn thương trước các hành động cưỡng chế tiềm tàng từ Nga và do đó gây ra rủi ro cho an ninh lương thực của khối".

Về phía nông dân và các nhà sản xuất châu Âu, trong một tuyên bố về kế hoạch thuế quan, Chủ tịch nhóm công nghiệp Phân bón châu Âu Leo Alders thông tin, tình trạng nhập khẩu phân bón từ Nga vào châu Âu tăng mạnh đã "làm suy yếu sự cạnh tranh công bằng và gây áp lực lên các nhà sản xuất trong nước" trong một thời gian quá dài.

Ông Alders viết rằng: "Bằng cách cân bằng sân chơi, thuế quan sẽ góp phần đảm bảo rằng các nhà sản xuất châu Âu có thể tiếp tục cung cấp cho nông dân các loại phân bón bền vững, chất lượng cao trong nhiều năm tới".

Tuy nhiên, phía nông dân không hài lòng vì họ cảm thấy EU chưa thể nhanh chóng tìm kiếm các giải pháp thay thế.

Copa và Cocega - hai tổ chức nông nghiệp lớn nhất tại EU - đã đưa ra tuyên bố chung kêu gọi khối 27 thành viên đưa ra chiến lược rõ ràng về đa dạng hóa nguồn cung cấp phân bón.

Hai tổ chức này tuyên bố: "Nếu EU quyết tâm giảm sự phụ thuộc vào phân bón của Nga và Belarus, họ phải đưa ra giải pháp thay thế đáng tin cậy và hướng tới tương lai".

Tuy nhiên, việc tăng thuế lên 50% đến năm 2028 mới áp dụng. Trong ba năm tới, nông dân tại châu Âu hoàn toàn có thời gian tìm giải pháp thay thế để không còn phụ thuộc vào phân bón của Moscow.

(theo DW)

Linh Chi