Khủng hoảng nhân đạo tại Gaza: Khi viện trợ trở thành 'tâm chấn' bạo lực

Người tị nạn tại Beit Lahia, Dải Gaza. Ảnh: THX/TTXVN

Tình hình viện trợ nhân đạo tại Gaza đang trở thành cuộc khủng hoảng nghiêm trọng, sau khi Quỹ Nhân đạo Gaza (GHF) ra đời với sự hậu thuẫn của Israel và Mỹ, nhằm thay thế hệ thống phân phối viện trợ trước đây do Liên hợp quốc (LHQ) bảo trợ. Chương trình này được khởi động cách đây hai tháng với mục tiêu ngăn chặn Hamas lợi dụng viện trợ, nhưng lại dẫn đến hàng trăm người thiệt mạng và bạo lực nghiêm trọng.

Hỗn loạn và bế tắc

GHF có mục tiêu phục vụ khoảng 1 triệu người và bị chỉ trích mạnh mẽ do gây ra hỗn loạn, với các vụ xô xát và nổ súng khiến hàng trăm người thương vong. Từ cuối tháng 5/2025, đã có 1.021 người thiệt mạng và 6.511 người bị thương khi tìm kiếm viện trợ. Hầu hết các thương vong xảy ra tại các điểm phân phối viện trợ do GHF vận hành, bắt đầu từ ngày 27/5 năm nay. Ngày 20/7, ít nhất 73 người thiệt mạng khi cố gắng tiếp cận hàng viện trợ, trong đó 67 người ở miền Bắc Gaza.

Chưa kể, Israel tăng cường các hoạt động quân sự, bao gồm chiến dịch trên bộ mới ở Deir al-Balah và đề xuất kế hoạch gây xây dựng "thành phố nhân đạo" ở Rafah, làm gia tăng căng thẳng. Các cuộc đàm phán đình chiến và phân phối viện trợ, do Qatar, Ai Cập và Mỹ hòa giải, vẫn bị bế tắc. Trong khi đó, Hamas yêu cầu chấm dứt chương trình GHF và quay lại kiểm soát của LHQ còn Israel kiên quyết duy trì cơ chế hiện tại.

Hệ thống GHF bị chỉ trích do cơ sở hạ tầng không đầy đủ chỉ với bốn điểm phân phối chính ở miền Nam Gaza, không đủ để đáp ứng nhu cầu, dẫn đến tình trạng quá tải và bạo lực. Sự hiện diện của lực lượng quân sự Israel gần các điểm phân phối cũng làm tăng nguy cơ đối đầu. Bên cạnh đó là việc thiếu thốn thực phẩm nghiêm trọng. Kết quả kiểm tra cho thấy có 10% trẻ em suy dinh dưỡng và hàng chục nghìn người cần điều trị. Viện trợ do GHF cung cấp (như bột mì, đậu lăng, dầu) thường không đủ và thiếu các chất dinh dưỡng thiết yếu như protein động vật và chỉ đủ cho gia đình sử dụng trong một hoặc hai ngày.

Các tổ chức quốc tế và địa phương, bao gồm LHQ và người dân Palestine, bày tỏ lo ngại về bản chất “nguy hiểm” của chương trình GHF. Có báo cáo cho thấy, lực lượng Israel bắn vào dân thường, thậm chí bắn cả những người mang cờ trắng hoặc đi lệch khỏi tuyến đường được phê duyệt. LHQ và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhấn mạnh sự suy giảm nhanh chóng của các điều kiện nhân đạo khi cơ sở hạ tầng quan trọng sụp đổ và các cuộc tấn công vào cơ sở viện trợ, chẳng hạn như kho của WHO ở Deir el-Balah.

Chỉ trích và biện minh

Israel bảo vệ chương trình GHF như một biện pháp cần thiết để cắt đứt nguồn lực viện trợ của Hamas. Quân đội Israel thừa nhận đã sử dụng súng để kiểm soát đám đông, nhưng bác bỏ các con số thương vong được báo cáo bởi Gaza và cho rằng “chúng bị phóng đại”. Israel cũng lên kế hoạch mở rộng các điểm phân phối nhưng không đưa ra thời gian cụ thể; đồng thời từ chối các lời kêu gọi đình chiến không điều kiện từ quốc tế, đổ lỗi hoàn toàn cho Hamas về xung đột và khủng hoảng nhân đạo.

Về phần mình, GHF tuyên bố là nhà cung cấp thực phẩm duy nhất ở Gaza, cho rằng bạo lực là do sự can thiệp của Hamas và thách thức kiểm soát đám đông. Họ đã giới thiệu các biện pháp như cờ có mã màu (đỏ cho đóng, xanh cho mở) nhưng bị chỉ trích về thất bại về an ninh, chẳng hạn như sử dụng hơi cay và phụ thuộc vào các nhà thầu an ninh của Mỹ. GHF khẳng định rằng họ là lựa chọn duy nhất để đảm bảo viện trợ không rơi vào tay Hamas; nhưng các tổ chức nhân đạo cho rằng hệ thống này không hiệu quả và nguy hiểm. Sự phụ thuộc vào các nhà thầu an ninh tư nhân cũng làm dấy lên lo ngại về tính minh bạch và trách nhiệm trong việc phân phối viện trợ.

Ngược lại, LHQ và các tổ chức nhân đạo lên án mạnh mẽ cách tiếp cận của GHF, cho rằng nó không an toàn và không hiệu quả so với hệ thống trước đây do LHQ điều phối, phân phối viện trợ tại 400 địa điểm. Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres và Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức và chỉ trích các cuộc tấn công của Israel vào cơ sở hạ tầng nhân đạo. Kể từ tháng 10/2023 đến ngày 6/7/2025, Cơ quan Cứu trợ và Việc làm của Liên hợp quốc dành cho người tị nạn Palestine (UNRWA) đã cung cấp hơn 9,2 triệu lượt tư vấn y tế tại Gaza, nhưng các hạn chế tiếp cận đang cản trở nỗ lực cứu trợ. LHQ nhấn mạnh rằng, hệ thống GHF không thể đáp ứng nhu cầu nhân đạo ngày càng tăng.

Trong khi đó, 25 quốc gia phương Tây và ủy viên EU đã lên án Israel vì “viện trợ nhỏ giọt” gây “nguy hiểm, bất ổn và tước đoạt phẩm giá của người dân Gaza”. Các quốc gia này kêu gọi Israel tuân thủ luật nhân đạo quốc tế và dỡ bỏ các hạn chế viện trợ.

Triển vọng mịt mù

Tình hình nhân đạo ở Gaza có khả năng sẽ tiếp tục xấu đi nếu không có ngừng bắn và cải thiện tiếp cận nhân đạo. Kế hoạch của Israel nhằm mở rộng kiểm soát quân sự hoặc tạo ra “thành phố nhân đạo” có thể khiến thêm nhiều người phải di dời và phản ứng quốc tế mạnh mẽ hơn, dẫn đến mất ổn định an ninh khu vực. Bế tắc trong các cuộc đàm phán đình chiến, do các động lực chính trị, sẽ làm cho cuộc sống của người dân Gaza bị ảnh hưởng kéo dài. Sự kiên quyết của Hamas về kiểm soát của LHQ và sự từ chối không nhượng bộ của Israel có thể duy trì tình trạng bế tắc. Với 87,8% lãnh thổ Gaza bị lệnh sơ tán hoặc biến thành khu vực quân sự hóa, tình trạng thiếu thốn và phụ thuộc vào viện trợ của người dân càng trở nên trầm trọng.

Trong khi cộng đồng quốc tế, bao gồm các quốc gia Arab và phương Tây, có thể tăng cường áp lực thông qua các biện pháp ngoại giao, pháp lý hoặc kinh tế, nhưng sự phụ thuộc của Israel vào sự hỗ trợ của Mỹ làm phức tạp các giải pháp. Nếu không có những thay đổi hệ thống, chẳng hạn như tăng số lượng điểm phân phối viện trợ, đảm bảo an toàn và giải quyết các nguyên nhân gốc rễ như sự bao vây/phong tỏa, cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Gaza sẽ trở thành nạn đói lan rộng và thêm nhiều người thiệt mạng. ICC đã cáo buộc Israel sử dụng “đói khát như một vũ khí”, và EU đe dọa hạ thấp quan hệ với Israel nếu tình hình không cải thiện. Dù Hamas tiếp tục yêu cầu quay lại hệ thống do LHQ điều phối, nhưng sự thiếu đồng thuận giữa các bên khiến triển vọng cải thiện nhân đạo ở Gaza vẫn chưa thể cải thiện.

Tóm lại, tình hình viện trợ nhân đạo ở Gaza hiện nay là một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng, chương trình GHF thay thế cho nỗ lực của LHQ đã dẫn đến nhiều bạo lực và thương vong. Sự thiếu hụt cơ sở hạ tầng và an ninh của GHF gây ra hỗn loạn và thiệt hại nhân mạng ngày càng tăng, trong khi Israel bảo vệ chương trình này như một biện pháp cần thiết chống lại Hamas. Việc giải quyết cuộc khủng hoảng này đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, bao gồm việc cải thiện viện trợ nhân đạo, giảm bạo lực và giải quyết các vấn đề chính trị đằng sau xung đột. Tuy nhiên, bế tắc trong đàm phán đình chiến và sự kiên quyết của cả Israel và Hamas khiến triển vọng hòa bình và cải thiện nhân đạo ở Gaza vẫn còn rất mù mịt.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc