Kịch bản nào cho Iran sau khi Anh-Pháp-Đức kích hoạt cơ chế tái áp đặt trừng phạt?

Động thái liên quan đến Iran này diễn ra trong bối cảnh căng thẳng leo thang tại Trung Đông, 2 tháng sau loạt không kích của Israel nhằm vào các cơ sở hạt nhân Iran và được dự báo sẽ làm phức tạp thêm triển vọng đối thoại hạt nhân giữa Iran và phương Tây.

Một cơ sở hạt nhân Iran. Ảnh: BBC.

Cơ chế “snapback” (quy trình đảo ngược) cho phép bất kỳ nước ký kết nào trong nhóm P5+1 yêu cầu Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc tái khôi phục toàn bộ các lệnh trừng phạt đã được dỡ bỏ nếu có bằng chứng Iran vi phạm các cam kết. Sau khi nhận đề nghị, Hội đồng Bảo an có 10 ngày để thảo luận. Nếu không có nghị quyết nào được thông qua trong vòng 30 ngày, các lệnh trừng phạt sẽ tự động được kích hoạt.

Ngoại trưởng Đức Johan Wadephul khẳng định, mục tiêu của hành động lần này không nhằm khép lại cánh cửa đối thoại, mà là để gia tăng áp lực buộc Iran quay lại bàn đàm phán: “E3 luôn khẳng định rõ ràng việc theo đuổi một chính sách nhất quán đối với Iran, cụ thể là ngăn chặn nước này sở hữu vũ khí hạt nhân. Vì lý do đó, chúng tôi sẽ áp dụng các biện pháp rất hạn chế liên quan đến việc làm giàu nguyên liệu hạt nhân... Tôi muốn nhấn mạnh ngay từ đầu rằng, cơ chế khôi phục các lệnh trừng phạt là một lựa chọn luôn hiện hữu. Đồng thời, chúng tôi cũng không ngừng tái khẳng định cam kết theo đuổi một giải pháp ngoại giao”.

Iran ngay lập tức phản ứng mạnh mẽ, chỉ trích bước đi của E3 là “vô căn cứ và không hợp pháp”, đồng thời cảnh báo sẽ có phản ứng tương xứng. Tuy vậy, nước này cũng để ngỏ khả năng nối lại đàm phán nếu phương Tây thể hiện thiện chí.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Esmaeil Baghaei khẳng định: “Con đường ngoại giao để giải quyết vấn đề hạt nhân Iran sẽ không bao giờ khép lại miễn là đối thoại và đàm phán phục vụ lợi ích quốc gia. Tuy nhiên, chúng tôi đã nhiều lần nhấn mạnh rằng Iran sẽ không bao giờ nhượng bộ trước các mối đe dọa hay thỏa hiệp để đổi lấy bất kỳ hình thức nhượng bộ nào.”

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cùng ngày khẳng định sự ủng hộ của bước đi của E3, cho rằng, việc khởi động cơ chế snapback không đi ngược lại ngoại giao, mà ngược lại có thể giúp gia tăng áp lực thúc đẩy các cuộc đối thoại thực chất hơn với Iran.

Trái ngược lập trường phương Tây, Nga và Trung Quốc đã đề xuất một nghị quyết mới tại Hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc nhằm gia hạn thỏa thuận hạt nhân năm 2015 thêm 6 tháng, đồng thời kêu gọi các bên nối lại đàm phán.

Phó Đại sứ Nga tại Liên Hợp Quốc Dmitry Polyanskiy cho rằng: “Động thái của Anh, Pháp và Đức sẽ ảnh hưởng đến bầu không khí chung về các vấn đề liên quan đến chương trình hạt nhân của Iran, cũng như làm phức tạp thêm hợp tác quốc tế trong vấn đề này. Vì vậy, chúng tôi cho rằng phương án mà Nga và Trung Quốc đề xuất là một cách mà tất cả các nước nên làm theo để ngăn chặn những vấn đề nghiêm trọng đối với hòa bình và an ninh quốc tế, để tạo cơ hội và không gian cho ngoại giao.”

Mặc dù các lệnh trừng phạt có thể sẽ không có tác động mạnh như trước đây do thiếu đồng thuận và cơ chế thực thi yếu, nhưng về mặt chính trị và biểu tượng, snapback đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của thỏa thuận hạt nhân lịch sử năm 2015 và đẩy các cuộc đàm phán về vấn đề hạt nhân Iran trở lại vạch xuất phát. Các chuyên gia quân sự cũng nhận định, một khi “quy trình đảo ngược” diễn ra thành công, Iran có thể sẽ mất đi động lực kiềm chế hoạt động nghiên cứu và phát triển vũ khí hạt nhân của mình.

Iran trước đó đã cảnh báo sẽ rút khỏi Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT). Một động thái có thể làm gia tăng nguy cơ xung đột quân sự khi cả Mỹ và Israel đều cảnh báo sẽ hành động nếu Iran tiến gần tới ngưỡng vũ khí hạt nhân. Dù vậy, dư địa cho ngoại giao vẫn còn, bởi cả quá trình snapback và việc rút khỏi NPT đều kéo dài nhiều tháng, tạo cơ hội cho các thỏa thuận tạm thời hoặc nhượng bộ có điều kiện.

Thu Hoài/VOV1 Tổng hợp