Kỹ thuật thở nào tốt nhất trong môi trường ô nhiễm?

Ô nhiễm không khí đã và đang trở thành một phần không thể tránh khỏi của đời sống đô thị hiện đại. Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra không chỉ là làm thế nào để tránh tiếp xúc với không khí bẩn, mà còn là làm thế nào để cơ thể – đặc biệt là phổi – có thể thích nghi và hoạt động hiệu quả hơn khi phải hít thở trong điều kiện không lý tưởng.

Từ hàng nghìn năm trước, các yogi cổ đại đã nghiên cứu mối liên hệ giữa hơi thở và sự sống. Trước khi khoa học hiện đại nói đến "chức năng hô hấp" hay "trao đổi khí", yoga đã xem hơi thở như một công cụ trung tâm để duy trì và điều hòa sức khỏe.

Ngày nay, khi chất lượng không khí ngày càng trở thành mối đe dọa sức khỏe toàn cầu, những kỹ thuật thở cổ xưa này đang được nhìn nhận lại dưới góc độ khoa học.

1. Vì sao nhiều người thở chưa đúng và hậu quả là gì?

Căng thẳng kéo dài, tư thế xấu và thói quen thở nông khiến nhiều người vô tình thở kém hiệu quả. Khi đó: Phổi không được thông khí đầy đủ, lượng oxy hấp thu giảm và cảm giác mệt mỏi, khó thở tăng lên…

Thở có kiểm soát – chậm, đều và có ý thức – giúp cải thiện thông khí phế nang, giảm lượng không khí "lãng phí" trong đường thở và giảm áp lực lên hệ hô hấp. Thở chậm và sâu giúp bạn không phải gắng sức khi thở, phổi hoạt động hiệu quả hơn và cơ thể nhận được nhiều oxy hơn từ mỗi nhịp thở..

2 Kỹ thuật thở Pranayama quan trọng với phổi trong môi trường ô nhiễm như thế nào?

Pranayama là nhóm kỹ thuật kiểm soát hơi thở trong yoga, trong đó "prana" được hiểu là năng lượng sống và "ayama" là sự mở rộng hay điều hòa. Theo các văn bản cổ như Hatha Yoga Pradipika, pranayama không chỉ đơn thuần là hít vào – thở ra, mà là nghệ thuật sử dụng hơi thở để điều chỉnh hoạt động sinh lý và tinh thần.

Theo quan điểm khoa học hiện đại, các kỹ thuật pranayama giúp:

Cải thiện hiệu quả thông khí phổi
Tăng khả năng trao đổi oxy – carbon dioxide
Phối hợp tốt hơn giữa các cơ hô hấp, đặc biệt là cơ hoành
Giảm cảm giác khó thở và căng thẳng đường thở.

Những lợi ích này trở nên đặc biệt quan trọng khi phổi phải thường xuyên xử lý không khí chứa bụi mịn và các chất ô nhiễm.

Các kỹ thuật pranayama giúp cải thiện hiệu quả thông khí phổi...

2.1. Kapalbhati làm sạch phổi thông qua thở ra chủ động

Kapalbhati là một kỹ thuật pranayama thường bị hiểu sai. Theo Tiến sĩ Yogrishi Vishvketu, đây không phải là động tác "đẩy hơi" mạnh, mà là thở ra chủ động bằng cơ bụng và hít vào diễn ra một cách tự nhiên.

Chu kỳ thở đều đặn này giúp:

Tăng cường sức mạnh cơ hoành
Cải thiện hiệu quả thở ra
Loại bỏ khí dư và carbon dioxide.

Trong truyền thống yoga, Kapalbhati được xem là kỹ thuật thanh lọc. Dưới góc độ sinh lý học, nó giúp tăng thông khí và cải thiện oxy hóa máu, từ đó giảm cảm giác khó thở và giúp phổi hoạt động hiệu quả hơn.

2.2. Hơi thở kết hợp chuyển động

Trong phương pháp giảng dạy của Viện Yoga Akhanda, Jaya Kriya (chu kỳ 2) là một ví dụ điển hình cho việc kết hợp hơi thở với chuyển động. Kỹ thuật này kết nối hơi thở với chuyển động của cánh tay bằng cách hít vào và nâng hai tay lên cao qua đầu, đồng thời thở ra và hạ hai tay xuống ngang vai, các ngón tay nắm chặt lấy ngón cái thành nắm đấm.

Động tác này có tính chất sinh lý, giúp mở rộng lồng ngực khi hít vào và hỗ trợ kiểm soát hơi thở ra. Việc đồng bộ hóa hơi thở với chuyển động cho phép phổi giãn nở tốt hơn, tăng cường cơ hô hấp và cải thiện khả năng phối hợp. Nó cũng tác động đến các hạch bạch huyết và thúc đẩy tuần hoàn hiệu quả. Động tác này giúp huy động toàn bộ phần thân trên để hỗ trợ các kiểu thở hiệu quả.

2.3 Kiểm soát hô hấp và giữ hơi thở (Kumbhaka) tăng dung tích phổi một cách an toàn

Kumbhaka – kỹ thuật nín thở nhẹ nhàng – khi được thực hành đúng và có hướng dẫn, giúp:

Tăng nhận thức về chu kỳ hô hấp
Cải thiện khả năng chịu đựng carbon dioxide
Hỗ trợ tăng dung tích phổi...

Các nghiên cứu gần đây cho thấy việc kiểm soát nín thở có thể cải thiện hiệu quả hơi thở. Trong yoga, kỹ thuật nín thở (Kumbhaka) luôn được giới thiệu từ từ, cân bằng, giúp tăng dung tích phổi mà không gây căng thẳng.

2.4 Pranayama không "chống ô nhiễm", mà giúp cơ thể thích nghi tốt hơn

Không có kỹ thuật thở nào có thể giúp phổi miễn nhiễm hoàn toàn với ô nhiễm không khí. Tuy nhiên, pranayama giúp tăng khả năng phục hồi của hệ hô hấp bằng cách:

Cải thiện thông khí
Tăng cường cơ hoành
Thư giãn hệ thần kinh.

Tiến sĩ Yogrishi Vishvketu nhấn mạnh, trong nhiều thế kỷ, các yogi đã rèn luyện hơi thở như một công cụ để sinh tồn, vượt lên trên sự thoải mái. Khoa học hiện đại ngày nay đang xác nhận lại những nguyên lý đó bằng ngôn ngữ sinh lý học.

Khi môi trường xung quanh ngày càng nặng nề và khó kiểm soát, hơi thở trở thành công cụ quan trọng nhất mà mỗi người vẫn có thể chủ động điều chỉnh. Một hơi thở chậm, sâu và có ý thức không chỉ nuôi dưỡng phổi mà còn giúp cơ thể vận hành hiệu quả hơn trong điều kiện không khí kém chất lượng.

Cuối cùng, cách chúng ta thở – từng hơi một – sẽ quyết định cách cơ thể thích nghi và duy trì sức khỏe lâu dài trong thế giới hiện đại.

3. Bảo vệ không khí trong nhà

Theo Tiến sĩ Yogrishi Vishvketu, bậc thầy yoga Himalaya và là người sáng lập Viện Yoga Akhanda, việc bảo vệ phổi cần bắt đầu từ môi trường sống, đặc biệt là trong nhà – nơi chúng ta dành phần lớn thời gian. Để bảo vệ không khí trong nhà chúng ta nên sử dụng:

- Máy lọc không khí giúp giảm bụi mịn trong không gian kín, tạo điều kiện để phổi "nghỉ ngơi" và phục hồi.

- Thông gió hợp lý là biện pháp cần thiết, nhưng chỉ hiệu quả khi không khí bên ngoài đủ sạch.

- Trồng cây xanh trong nhà tuy không loại bỏ ô nhiễm ở mức đáng kể, nhưng có thể góp phần cân bằng độ ẩm, cải thiện cảm nhận không khí và hỗ trợ hệ thần kinh thư giãn.

- Liệu pháp hương thơm, với các tinh dầu như khuynh diệp, không làm sạch không khí nhưng có thể giúp thông mũi, tạo cảm giác thở dễ dàng hơn và làm dịu hệ thần kinh.

Những biện pháp này không thay thế nhau mà đóng vai trò hỗ trợ, tạo nền tảng cho các can thiệp sâu hơn như luyện thở.

Mời độc giả xem thêm:

DS. Thu Giang