Lá bài chiến lược mới của ông Trump trong 'cuộc chiến thuế quan' Mỹ - Trung

Fentanyl – loại ma túy tổng hợp mạnh gấp 50 lần heroin – từ lâu đã là cơn ác mộng của nước Mỹ. Với hơn 52.000 ca tử vong do quá liều trong 12 tháng tính đến tháng 10/2024, fentanyl được xem là “sát thủ thầm lặng” gây ra khủng hoảng opioid nghiêm trọng nhất trong lịch sử hiện đại của quốc gia này. Tổng thống Trump không ngần ngại chỉ trích Trung Quốc, cáo buộc Bắc Kinh là nguồn cung chính của các hóa chất tiền chất dùng để sản xuất fentanyl bất hợp pháp, sau đó được các băng đảng Mexico chế biến và tuồn vào Mỹ.

Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump từng sử dụng thuế quan như đòn bẩy để ép Trung Quốc hành động. Năm 2018, sau áp lực từ Washington, Bắc Kinh đã cấm quảng cáo, bán và vận chuyển các chất liên quan đến fentanyl, dẫn đến sự sụt giảm đáng kể lượng fentanyl từ Trung Quốc bị phát hiện tại Mỹ. Tuy nhiên, vấn đề chưa dừng lại. Mỹ tiếp tục cáo buộc Trung Quốc không kiểm soát chặt chẽ các hóa chất công nghiệp – nguyên liệu chính để sản xuất fentanyl – trong khi Bắc Kinh phản pháo rằng Washington đang đổ lỗi không công bằng, nhấn mạnh vấn đề bắt nguồn từ nhu cầu nội tại của Mỹ.

Giới chức Mỹ ước tính khủng hoảng opioid gây thiệt hại kinh tế lên tới 1,5 nghìn tỷ USD vào năm 2020, tương đương 7% GDP. Trước áp lực này, một số nghị sĩ Mỹ, như Thượng nghị sĩ Steve Daines – đồng minh thân cận của ông Trump – kêu gọi ưu tiên giải quyết fentanyl trước khi đàm phán các vấn đề khác, bao gồm cả thuế quan. “Trung Quốc cần hành động quyết liệt hơn để chặn đứng dòng chảy fentanyl,” ông Daines nhấn mạnh.

Nhân viên Cơ quan chống ma túy kiểm tra thuốc giảm đau fentanyl tại phòng thí nghiệm ở New York, Mỹ. (Ảnh minh họa: AFP/TTXVN)

Giữa lằn ranh căng thẳng về fentanyl, TikTok bất ngờ trở thành tâm điểm trong chiến lược của ông Trump. Ngày 26/3, tại Phòng Bầu dục, Tổng thống Trump tuyên bố sẵn sàng giảm thuế quan cho Trung Quốc để đổi lấy sự chấp thuận của Bắc Kinh trong việc bán hoạt động của TikTok tại Mỹ cho một công ty Mỹ. “Mỗi phần trăm thuế quan đều giá trị hơn TikTok,” ông Trump nói, đồng thời gợi ý rằng nếu không đạt thỏa thuận, ông có thể gia hạn thời gian để tiếp tục đàm phán.

TikTok, ứng dụng video ngắn thuộc sở hữu của ByteDance – một công ty Trung Quốc – hiện có 170 triệu người dùng tại Mỹ. Năm ngoái, dưới thời Tổng thống Joe Biden, một đạo luật yêu cầu ByteDance thoái vốn khỏi TikTok trước ngày 19/1/2025, nếu không muốn ứng dụng này bị cấm vì lo ngại an ninh quốc gia. Khi ông Trump nhậm chức, ông đã ký sắc lệnh hoãn thi hành đạo luật này thêm 90 ngày, đến 5/4/2025, mở ra cơ hội cho một thỏa thuận.

Đầu tháng 3, ông Trump tiết lộ đang đàm phán với 4 nhóm mua tiềm năng, dù không công bố danh tính. Các ứng viên nổi bật bao gồm nhóm do tỷ phú Frank McCourt và Alexis Ohanian dẫn đầu, một liên minh khác có sự tham gia của Jesse Tinsley và ngôi sao YouTube MrBeast, cùng đề xuất từ công ty AI Perplexity. Đặc biệt, Oracle – gã khổng lồ công nghệ Mỹ – đang nổi lên như một lựa chọn hàng đầu, với kế hoạch nắm cổ phần nhỏ trong TikTok Mỹ nhưng có thể để ByteDance giữ lại các thuật toán cốt lõi.

Động thái gợi ý giảm thuế quan không phải là lần đầu ông Trump sử dụng công cụ này để gây áp lực lên Trung Quốc. Trước đó, ông đã tăng thuế bổ sung lên hàng nhập khẩu Trung Quốc từ 10% lên 20% vào đầu tháng 3/2025, đồng thời công bố mức thuế 25% lên ô tô nhập khẩu từ Mexico và Canada. Tuy nhiên, việc sẵn sàng nhượng bộ về thuế quan cho thấy ông Trump đang chơi một ván bài linh hoạt, vừa cứng rắn vừa mở đường thương lượng.

Ông Trump từng là người phản đối gay gắt TikTok trong nhiệm kỳ đầu, thậm chí tìm cách cấm ứng dụng này vì lo ngại an ninh. Nhưng giờ đây, ông lại trở thành “người hâm mộ” của TikTok, thừa nhận vai trò của nó trong chiến dịch tranh cử thành công năm 2024 nhờ tiếp cận cử tri trẻ. “TikTok đã giúp tôi thắng lớn ở nhóm cử tri trẻ,” ông nói, ám chỉ chiến thắng với cách biệt 34 điểm trong nhóm này.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và logo ứng dụng video TikTok. (Ảnh: Salon/Getty Images)

Dù vậy, bất kỳ thỏa thuận nào cũng cần sự đồng ý từ ba phía: chính phủ Mỹ, ByteDance và chính phủ Trung Quốc. Việc để ByteDance giữ thuật toán có thể giúp thương vụ dễ dàng được Bắc Kinh chấp thuận, nhưng lại đặt ra nguy cơ vi phạm đạo luật thoái vốn của Mỹ, vốn yêu cầu tách biệt hoàn toàn khỏi ảnh hưởng Trung Quốc.

Mối quan hệ Mỹ - Trung hiện là một bức tranh đa sắc, vừa cạnh tranh khốc liệt vừa có những điểm sáng hợp tác. Vấn đề fentanyl là một trong số ít lĩnh vực hai bên từng đạt tiến bộ. Sau cuộc gặp giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Biden vào tháng 11/2023, Trung Quốc cam kết kiểm soát xuất khẩu máy ép thuốc viên và tăng cường chống rửa tiền. Hai nước cũng thiết lập đường dây nóng chống ma túy và hợp tác với Mexico để theo dõi hóa chất tiền chất.

Tuy nhiên, sự khác biệt trong nhận thức vẫn là rào cản lớn. Trung Quốc khẳng định đã kiểm soát chặt chẽ fentanyl, chỉ phát hiện ba vụ bán bất hợp pháp từ năm 2016, và cho rằng Mỹ cần tự giải quyết nhu cầu nội địa. Ngược lại, Washington coi Bắc Kinh là “trung tâm” của mạng lưới fentanyl toàn cầu.

Giáo sư Zhao Minghao từ Đại học Phúc Đán nhận định: “Đây không chỉ là vấn đề giữa Mỹ và Trung Quốc, mà liên quan đến nhiều bên. Thiếu thông tin và khác biệt chiến thuật đang cản trở hợp tác.” Ông nhấn mạnh rằng giải pháp lâu dài nằm ở việc giảm cầu ma túy và tăng cường chia sẻ thông tin giữa các cơ quan thực thi pháp luật.

Ngọc Bảo (T/h)