Lần đầu tiên có khung pháp lý về AI tại Việt Nam

Cân bằng giữa quản lý rủi ro và thúc đẩy phát triển

Theo Chính phủ, sự bùng nổ của AI mang lại cơ hội phát triển vượt trội nhưng cũng đặt ra hàng loạt thách thức mới: rủi ro đạo đức, thiên kiến thuật toán, xâm phạm đời tư, trách nhiệm pháp lý khi AI gây thiệt hại, hay nguy cơ về an ninh mạng từ các công nghệ như deepfake. Trong khi đó, các quy định pháp luật hiện hành mới chỉ dừng ở mức nguyên tắc, chưa tạo được hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho nghiên cứu, triển khai và sử dụng AI.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng trình bày tờ trình của Chính phủ.

Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo ra đời nhằm thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đồng thời tạo nền tảng pháp lý vững chắc để thúc đẩy phát triển AI và quản lý rủi ro trong bối cảnh công nghệ còn nhiều biến động.

Tại dự thảo, cách tiếp cận quản lý dựa trên rủi ro, xu hướng đang được nhiều quốc gia áp dụng. Theo đó, hệ thống AI được chia thành bốn mức: rủi ro không chấp nhận được, rủi ro cao, rủi ro trung bình và rủi ro thấp.

Các hệ thống rủi ro không chấp nhận được bị cấm tuyệt đối; hệ thống rủi ro cao như AI trong y tế, tín dụng, giao thông tự động phải trải qua đánh giá sự phù hợp trước khi lưu hành. Nhà cung cấp và bên triển khai có nghĩa vụ minh bạch, gắn nhãn AI, bảo đảm khả năng giám sát của con người và chịu trách nhiệm khi hệ thống gây thiệt hại.

Dự thảo cũng đưa ra các quy định quản lý mô hình AI đa dụng - đặc biệt là mô hình có rủi ro hệ thống - yêu cầu lưu giữ hồ sơ kỹ thuật, đánh giá tác động và thông báo cơ quan quản lý. Các mô hình mã nguồn mở được miễn một số nghĩa vụ nhằm khuyến khích cộng đồng phát triển.

Dự thảo dành hẳn một chương quy định về hạ tầng AI quốc gia, xác định hạ tầng tính toán và trung tâm dữ liệu là bộ phận trọng yếu của hạ tầng số, được Nhà nước đầu tư và vận hành như dịch vụ công. Chính phủ sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia phục vụ AI và ban hành danh mục bộ dữ liệu trọng điểm trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, nông nghiệp, ngôn ngữ tiếng Việt…

Bên cạnh đó, luật định hướng phát triển nguồn nhân lực AI thông qua chương trình giáo dục phổ thông tích hợp kiến thức AI, tư duy tính toán, kỹ năng số và đạo đức công nghệ; đồng thời hình thành Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo Quốc gia để hỗ trợ nghiên cứu, ứng dụng và khởi nghiệp.

Luật khung nhưng phải rõ ràng, tránh chung chung

Tại báo cáo thẩm tra, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhất trí với sự cần thiết ban hành luật và nêu thêm nhiều vấn đề lớn cần tiếp tục hoàn thiện.

Cụ thể, Ủy ban cho rằng một số quy định vẫn chưa đồng bộ với luật chuyên ngành hiện hành như quy định về bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ chưa thống nhất với Bộ luật Dân sự. Việc phân loại rủi ro AI thành 4 mức chưa tương thích với quy định phân loại sản phẩm theo Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa. Quy chuẩn về đánh giá sự phù hợp chưa thống nhất với Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Quy định phân bổ vốn linh hoạt “không phụ thuộc vào năm ngân sách” có thể mâu thuẫn với Luật Ngân sách nhà nước…

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải trình bày báo cáo thẩm tra

Cơ quan thẩm tra đề nghị rà soát kỹ lưỡng để bảo đảm sự liên thông giữa dự thảo luật này với các dự án luật đang được xem xét như Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi), Luật An ninh mạng (sửa đổi), Luật Chuyển đổi số…

Theo báo cáo thẩm tra, dự thảo mới bao quát hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và sử dụng hệ thống AI nhưng chưa bao phủ đầy đủ các thực thể trung gian như nền tảng cung cấp mô hình, dịch vụ API, hạ tầng tính toán. Bên cạnh đó, cần làm rõ cơ chế xác định trách nhiệm hoặc nghĩa vụ hợp tác của nhà cung cấp nước ngoài khi cung cấp dịch vụ AI xuyên biên giới và trách nhiệm của người sử dụng AI, tránh khoảng trống pháp lý và bảo đảm hiệu lực quản lý nhà nước, tương tự cơ chế áp dụng đối với nền tảng số xuyên biên giới.

Ủy ban tán thành với định hướng thiết kế Luật AI như một luật khung, đảm bảo tính linh hoạt. Song, cơ quan thẩm tra lưu ý quy định khung nhưng phải “rõ ràng, vững chắc”, tránh quy định quá chung chung, khó hiểu, khó định lượng, khó hướng dẫn. Ngược lại, một số nội dung rất chi tiết như mức xử phạt cần đưa về đúng cấp Nghị định để phù hợp với Luật Tổ chức Quốc hội.

Một trong những quan điểm xây dựng Luật theo Tờ trình của Chính phủ là nhằm bảo đảm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy phát triển. Ủy ban nhận định khái niệm “cân bằng” mà Chính phủ nêu ra chưa diễn đạt đầy đủ bản chất quản lý AI. Việc thiết kế chính sách cần “hài hòa”, linh hoạt theo từng mức độ rủi ro, từng lĩnh vực và từng giai đoạn phát triển, tránh hiểu quản lý và thúc đẩy như hai mục tiêu đối lập.

Về nguồn lực thực thi, cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ tiếp tục đánh giá kỹ nguồn lực để vận hành các thiết chế mới như Ủy ban Quốc gia về AI, Cổng thông tin điện tử một cửa về AI, Cơ sở dữ liệu quốc gia về AI, hệ thống đánh giá sự phù hợp… Đồng thời, cần ban hành đồng bộ nghị định hướng dẫn để tránh khoảng trống pháp lý.

Hoàng Yến