Làng nghề - 'bệ đỡ' cho kinh tế nông thôn, góp phần giảm nghèo bền vững ở Hà Nội

Từ những làng nghề lâu đời như gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc đến hàng trăm làng nghề chế biến, thủ công mỹ nghệ, sinh vật cảnh... kinh tế làng nghề đang tạo nên diện mạo mới cho vùng nông thôn Thủ đô.

Làng nghề sơn mài Hạ Thái, xã Hồng Vân giúp giải quyết lao động địa phương, đóng góp lớn vào công tác giảm nghèo. Ảnh: Đỗ Phong

Trụ cột của phát triển nông thôn Hà Nội

Được mệnh danh là “đất trăm nghề”, Hà Nội là nơi hội tụ tinh hoa lao động thủ công của nhiều thế hệ. Theo thống kê, toàn thành phố hiện có khoảng 1.350 làng nghề và làng có nghề, phân bố rộng khắp các vùng nông thôn, ven đô với 6/7 nhóm ngành nghề nông thôn theo cơ cấu ngành nghề Việt Nam. Trong đó, 337 làng nghề, nghề truyền thống và làng nghề truyền thống đã được UBND thành phố công nhận, tạo nền tảng pháp lý và động lực phát triển cho kinh tế làng nghề.

Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, cơ cấu ngành nghề phong phú, từ chế biến nông - lâm - thủy sản; sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ; đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ, dệt may, thêu ren; đến sinh vật cảnh, cơ khí nhỏ và các dịch vụ phục vụ sản xuất, đời sống dân cư nông thôn. Chính sự đa dạng này giúp các làng nghề thích ứng linh hoạt với nhu cầu thị trường, tạo sinh kế phù hợp cho nhiều nhóm lao động khác nhau, từ lao động lớn tuổi, phụ nữ đến thanh niên tại chỗ.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Tạ Văn Tường, kinh tế làng nghề đã và đang đóng vai trò quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, từ thuần nông sang nông nghiệp kết hợp công nghiệp - dịch vụ, qua đó nâng cao giá trị gia tăng và thu nhập cho người dân. “Làng nghề không chỉ là không gian sản xuất, mà còn là nơi giữ chân lao động nông thôn, hạn chế tình trạng ly hương, góp phần ổn định an sinh xã hội”, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi Trường Hà Nội Tạ Văn Tường.

Thực tế cho thấy, nhiều địa phương có làng nghề phát triển đã hình thành các cụm sản xuất, hộ gia đình làm nghề xen kẽ với sản xuất nông nghiệp, tạo nên nguồn thu nhập kép. Đây là yếu tố quan trọng giúp người dân nông thôn từng bước thoát nghèo, vươn lên làm giàu ngay trên mảnh đất quê hương.

Làng nghề gỗ Liên Hà, xã Thư Lâm giải quyết việc làm cho hàng nghìn lao động mỗi năm. Ảnh: Đỗ Phong

Giải quyết việc làm - “chìa khóa” giảm nghèo từ làng nghề

Một trong những đóng góp nổi bật của kinh tế làng nghề là tạo việc làm ổn định cho khoảng 800 nghìn lao động, chủ yếu là lao động nông thôn. Không ít làng nghề có tỷ lệ lao động tham gia sản xuất lên tới 60-70% dân số trong độ tuổi lao động, góp phần giảm đáng kể tỷ lệ hộ cận nghèo tại địa phương.

Tại xã Thư Lâm, nơi nổi tiếng với nghề gỗ truyền thống, ông Nguyễn Trọng Dư, chủ một cơ sở sản xuất đồ gỗ mỹ nghệ cho biết: “Trước đây, nhiều hộ chỉ trông vào vài sào ruộng, thu nhập bấp bênh. Từ khi phát triển mạnh sản xuất gỗ và du lịch làng nghề, mỗi cơ sở như chúng tôi có thể tạo việc làm thường xuyên cho hàng chục lao động, thu nhập từ 10-15 triệu đồng/người/tháng. Nhờ đó, nhiều gia đình đã thoát nghèo, xây dựng được nhà cửa khang trang”.

Không chỉ ở những làng nghề nổi tiếng, tại nhiều xã vùng ngoại thành, các làng nghề chế biến nông sản thực phẩm như bánh, bún, giò chả, bánh chưng, chè… cũng đang trở thành “cần câu cơm” bền vững cho người dân. Sản xuất theo mô hình hộ gia đình, chi phí đầu tư không quá lớn, tận dụng được lao động nhàn rỗi...

Nhiều làng nghề còn phát triển gắn với du lịch, đa dạng hóa loại hình kinh doanh, hỗ trợ phát triển kinh tế nông thôn, giảm nghèo bền vững. Ảnh: Phong Đỗ

Theo Chủ tịch UBND xã Dân Hòa Đinh Hữu Bình, Dân Hòa có nghề truyền thống làm giò chả. Giò chả Ước Lễ vốn nổi tiếng khắp cả nước, nhờ phát triển làng nghề, thu nhập bình quân của người dân tăng đều qua các năm, số hộ nghèo giảm nhanh và bền vững. “Quan trọng hơn, người dân có việc làm tại chỗ, không phải rời quê đi làm ăn xa, từ đó gắn bó hơn với địa phương và chủ động tham gia các phong trào xây dựng nông thôn mới”, Chủ tịch UBND xã Đinh Hữu Bình chia sẻ.

Bên cạnh đó, sản phẩm làng nghề Hà Nội ngày càng khẳng định vị thế trên thị trường trong và ngoài nước. Hiện nay, sản phẩm thủ công mỹ nghệ của thành phố đã xuất khẩu tới 89 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có các thị trường khó tính như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc. Việc mở rộng thị trường tiêu thụ giúp nâng cao giá trị sản phẩm, từ đó tăng thu nhập cho người sản xuất, tạo nguồn lực tái đầu tư và mở rộng quy mô sản xuất.

Không ít làng nghề có tỷ lệ lao động tham gia sản xuất lên tới 60-70% dân số trong độ tuổi lao động, góp phần giảm đáng kể tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo tại địa phương. Ảnh: Phong Đỗ

Song song với phát triển sản xuất, Hà Nội đặc biệt chú trọng công tác bảo tồn và phát huy giá trị các nghề truyền thống. Thành phố hiện có 351 nghệ nhân, trong đó có 16 Nghệ nhân nhân dân, 51 Nghệ nhân ưu tú và 284 nghệ nhân Hà Nội - những “báu vật sống” của làng nghề, giữ vai trò truyền dạy, sáng tạo và lan tỏa tinh hoa nghề truyền thống.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Hồi - một nghệ nhân nghề sơn mài tại làng nghề Hạ Thái, xã Hồng Vân, cho rằng: “Giữ nghề không chỉ là giữ kế sinh nhai, mà còn là giữ bản sắc văn hóa. Khi nghề phát triển, đời sống người dân khá lên, thì việc truyền nghề cho thế hệ trẻ cũng thuận lợi hơn”.

Thực tế cho thấy, tại nhiều làng nghề, lớp trẻ đã quay trở lại học nghề, khởi nghiệp từ chính nghề truyền thống của gia đình, mở ra hướng phát triển mới cho kinh tế nông thôn.

Theo thống kê, Hà Nội hiện có 47 hội làng nghề, 3 hiệp hội và 7 câu lạc bộ cũng đang phát huy vai trò liên kết, hỗ trợ sản xuất – kinh doanh, đào tạo nghề và bảo vệ quyền lợi cho các hộ sản xuất. Đây là nền tảng quan trọng giúp các làng nghề phát triển theo hướng bền vững, gắn kết chặt chẽ giữa phát triển kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội.

Đặc biệt, việc gắn phát triển làng nghề với Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và xây dựng nông thôn mới mang lại hiệu quả rõ nét. Đến nay, Hà Nội có 100 làng nghề và làng có nghề có sản phẩm được chứng nhận OCOP, góp phần nâng cao chất lượng, mẫu mã sản phẩm và giá trị thương hiệu. Hai làng nghề tiêu biểu là gốm Bát Tràng và lụa Vạn Phúc còn được Hội đồng Thủ công Thế giới công nhận là thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu, mở ra cơ hội quảng bá, giao thương và phát triển du lịch làng nghề.

Phó Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Mạnh Quyền từng nhấn mạnh, Hà Nội tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển làng nghề theo hướng xanh, sạch, ứng dụng công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và mở rộng thị trường tiêu thụ. Mục tiêu không chỉ là tăng trưởng kinh tế mà còn là tạo sinh kế bền vững, giảm nghèo thực chất và nâng cao chất lượng sống cho người dân nông thôn.

Làng nghề giò chả Ước Lễ, xã Dân Hòa giải quyết cho hàng trăm lao động tại chỗ và các địa phương khác có việc làm, phát triển kinh tế bền vững. Ảnh: Đỗ Phong

Cùng với mở rộng quy mô sản xuất và thị trường, nhiều làng nghề trên địa bàn Hà Nội đang từng bước tiếp cận và ứng dụng chuyển đổi số như hướng đi tất yếu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, gia tăng giá trị sản phẩm và tạo thêm sinh kế bền vững cho người dân nông thôn. Từ việc xây dựng trang thông tin điện tử, fanpage giới thiệu sản phẩm, tham gia các sàn thương mại điện tử đến áp dụng mã QRcode truy xuất nguồn gốc, các cơ sở sản xuất làng nghề chủ động đổi mới phương thức kinh doanh, từng bước thoát khỏi sự phụ thuộc vào thương lái truyền thống.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, chuyển đổi số trong làng nghề không chỉ giúp mở rộng thị trường tiêu thụ mà còn nâng cao tính minh bạch, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng về chất lượng, an toàn và xuất xứ sản phẩm. Đối với người lao động nông thôn, đặc biệt là các hộ nghèo, cận nghèo, việc tham gia chuỗi sản xuất – tiêu thụ gắn với nền tảng số giúp tăng thu nhập ổn định, giảm rủi ro trong sản xuất, từ đó tạo nền tảng vững chắc để thoát nghèo bền vững.

Thực tiễn phát triển kinh tế làng nghề ở Hà Nội cho thấy, khi có định hướng đúng và sự đồng hành từ chính quyền, làng nghề không chỉ là nơi lưu giữ ký ức văn hóa mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn và giảm nghèo bền vững. Từ những xưởng sản xuất nhỏ trong các ngõ làng đến những sản phẩm vươn ra thị trường quốc tế, làng nghề đang từng ngày đổi mới. Hàng trăm nghìn lao động có việc làm ổn định, thu nhập ngày càng được cải thiện, nhiều địa phương nông thôn “thay da đổi thịt”, làng nghề thực sự trở thành “bệ đỡ” kinh tế – xã hội, góp phần quan trọng giúp Hà Nội thực hiện hiệu quả mục tiêu phát triển nông thôn bền vững, không để ai bị bỏ lại phía sau.

Đỗ Minh