Lao động thất nghiệp ngại học nghề, vì sao?

Đào tạo nghề tại Trường Cao đẳng Cơ điện và xây dựng Bắc Ninh. Ảnh: L.H.

Mức hỗ trợ thấp

Thất nghiệp ở độ tuổi 40 sau gần 2 tháng không xin được việc làm phù hợp, chị Trần Thị Hòa (Bắc Giang) quyết định đến Trung tâm Dịch vụ việc làm Bắc Giang xin hưởng trợ cấp thất nghiệp. Chia sẻ về lý do thất nghiệp chị Hòa cho biết, năm nay đơn hàng công ty đã dồi dào hơn năm ngoái nhưng vẫn chưa quay trở lại bình thường vì vậy, để giảm chi phí công ty đã cắt giảm dần nhân sự từ đầu năm 2024.

Mặc dù thất nghiệp, được tư vấn học nghề để tìm kiếm công việc mới, song chị Hòa vẫn quyết định chọn hưởng trợ cấp thất nghiệp. Lý do theo chị Hòa, danh mục nghề đều là những nghề không phù hợp, hơn nữa thời gian học kéo dài, cộng với tiền hỗ trợ học nghề chỉ là 1,5 triệu đồng/tháng. Mức hỗ trợ này quá thấp không đủ để đăng ký học nghề nâng cao như mong muốn. “Gắn bó với công ty, với nghề lắp rắp linh kiện điện tử15 năm tôi chỉ mong muốn được làm tiếp nghề này. Nếu được hỗ trợ đào tạo nghề này nâng cao tôi sẽ lựa chọn, tuy nhiên danh mục hỗ trợ nghề chỉ là những ngành nghề thông dụng. Vì vậy, tôi quyết định chọn hưởng trợ cấp thất nghiệp đợi tìm kiếm công việc mà mình đã làm”, chị Hòa chia sẻ.

Hiện nay, chính sách bảo hiểm thất nghiệp bao gồm các chế độ như: Trợ cấp thất nghiệp; tư vấn, giới thiệu việc làm; học nghề; hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề để duy trì việc làm cho người lao động. Trong đó, về học nghề, người lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp sẽ được hỗ trợ khóa đào tạo nghề đến 3 tháng, mức hỗ trợ tính theo mức thu học phí của cơ sở đào tạo nghề nghiệp và thời gian học nghề thực tế, nhưng tối đa 4,5 triệu đồng/người/khóa đào tạo. Với khóa đào tạo nghề trên 3 tháng, mức hỗ trợ tính theo tháng, mức thu học phí và thời gian học nghề thực tế, nhưng tối đa 1,5 triệu đồng/người/tháng.

Học nghề là một trong những giải pháp quan trọng để người lao động bị mất việc làm sớm trở lại thị trường lao động, song thực tế số người thất nghiệp lựa chọn học nghề rất thấp.

Thực tế thống kê của Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội (LĐTBXH) cũng cho thấy, từ năm 2015 đến nay, tỷ lệ người lao động thất nghiệp tham gia học nghề hằng năm chỉ vào khoảng 4% số lao động hưởng trợ cấp thất nghiệp…

Bà Vũ Thị Thanh Liễu - Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội thông tin, số người lao động có quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp cũng tăng qua từng năm nhưng số có quyết định học nghề chiếm rất thấp, thậm chí giảm. Chẳng hạn, năm 2021 có 63.363 người hưởng trợ cấp thất nghiệp thì chỉ có hơn 1.000 người có quyết định học nghề; năm 2022 tăng lên 71.717 người hưởng trợ cấp thất nghiệp, 1.590 người có quyết định học nghề. Đến năm 2023, số người hưởng trợ cấp tăng lên 84.984 người, nhưng chỉ có 778 người có quyết định tham gia học nghề. “Đây là số có quyết định học nghề, còn thực tế số tham gia học còn thấp hơn, trong các năm 2021, 2022 và 2023 lần lượt là 558 người, 1.117 người và 487 người” - bà Liễu cho biết.

Lý giải nguyên nhân khiến lao động thất nghiệp không chọn học nghề, Phó Giám đốc Sở LĐTBXH Hà Nội Nguyễn Tây Nam cho rằng, số người hưởng chính sách bảo hiểm thất nghiệp về hỗ trợ đào tạo nghề có xu hướng giảm, do người lao động không mặn mà, hoặc mức kinh phí đào tạo còn thấp nên không khuyến khích được người lao động tham gia.

Đào tạo nghề tại Trường Cao đẳng Cơ điện và xây dựng Bắc Ninh.

Bổ sung quyền lợi cho lao động học nghề

Rõ ràng để chính sách đào tạo, hỗ trợ, duy trì việc làm cho người lao động thực sự phát huy hiệu quả, việc đào tạo cần dựa trên nhu cầu thực tế của người lao động, kết hợp với các cơ sở đào tạo, đào tạo chuyển đổi, cũng như tăng cường hợp tác với các doanh nghiệp chặt chẽ hơn. Thực tế, hiện nhiều đơn vị đào tạo nghề cũng đã đổi mới việc tổ chức các lớp đào tạo nghề cho nhóm lao động đặc thù này theo hướng không chờ đủ số lượng học viên mới mở lớp, thay vào đó, người lao động hưởng bảo hiểm thất nghiệp được sắp xếp học từng phần tại các lớp sẵn có. Trong quá trình học, họ được ưu tiên đi thực hành tại doanh nghiệp, giới thiệu việc làm.

Hiệu trưởng Trường Trung cấp nghề Kinh tế - Kỹ thuật Bắc Thăng Long Tạ Văn Xã cho biết, với nhiều ngành nghề, nhất là các nghề cơ khí, nhà trường bảo đảm 100% học viên có việc làm ngay sau khi tốt nghiệp. Những người có nhu cầu ra nước ngoài làm việc cũng sẽ được nhà trường kết nối.

Ngoài sự đổi mới, liên kết để nâng chất lượng đào tạo nghề, theo các chuyên gia, để thu hút lao động thất nghiệp đăng ký học nghề thay vì hưởng trợ cấp thất nghiệp các chính sách cần phải thông thoáng, linh hoạt hơn. Bởi đa phần lao động thất nghiệp ở độ tuổi từ 30 đến 35 nên có tâm lý ngại học nghề, vì thế nếu việc đào tạo nghề không linh hoạt, thông thoáng về thủ tục rất khó có thể thu hút được lao động.

Để giúp người lao động thất nghiệp sớm tái hòa nhập thị trường lao động, đại diện Trường Trung cấp nghề Giao thông công chính Hà Nội cho rằng, bộ, ngành chức năng cần nghiên cứu thị trường lao động, cũng như nhu cầu sử dụng lao động qua đào tạo của doanh nghiệp theo chiến lược phù hợp. Với đối tượng lao động phổ thông, nên chú trọng tư vấn học nghề sơ cấp. Cùng với đó là đẩy mạnh tuyên truyền để người lao động biết đến lợi ích của chính sách hỗ trợ học nghề; đồng thời, đa dạng hóa ngành nghề đào tạo nhằm thu hút người lao động tham gia.

Đánh giá chính sách hỗ trợ đào tạo nghề cho lao động thất nghiệp, trong quá trình xây dựng Dự thảo Luật Việc làm Bộ LĐTBXH cũng thừa nhận chính sách bảo hiểm thất nghiệp chưa thực sự gắn với thị trường lao động, đặc biệt còn nặng về giải quyết hưởng trợ cấp thất nghiệp, trong khi chưa chú ý thỏa đáng đến giải pháp phòng ngừa thất nghiệp.

Mặt khác, mức hỗ trợ học nghề còn tương đối thấp, chỉ hỗ trợ học phí học nghề, chưa có các hỗ trợ khác trong thời gian học nghề, như chi phí ăn ở, đi lại... dẫn đến khó khăn trong việc tham gia học nghề, nhất là với những người cư trú xa cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Vì thế, cơ quan này cũng đang đề xuất khi sửa Luật tới đây sẽ bổ sung thêm các nội dung hỗ trợ cho người lao động trong thời gian tham gia đào tạo mà không hưởng trợ cấp thất nghiệp...

Cụ thể, Dự thảo Luật Việc làm sửa đổi quy định nhiều chính sách hỗ trợ việc làm như: chính sách tín dụng giải quyết việc làm; chính sách cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm; cho vay hỗ trợ đi làm việc ở nước ngoài; chính sách hỗ trợ chuyển dịch việc làm đối với người lao động ở khu vực nông thôn; hỗ trợ việc làm cho thanh niên...

Với người lao động là người cao tuổi còn khả năng lao động, có nhu cầu làm việc được Nhà nước hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề; Đánh giá, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia; được tư vấn, giới thiệu việc làm miễn phí; được vay vốn hỗ trợ tạo, duy trì và mở rộng việc làm theo quy định.

TS Nguyễn Thị Lan Hương - nguyên Viện trưởng Viện Khoa học lao động và xã hội (Bộ LĐTBXH):

Đào tạo nghề gắn với đầu ra

Nguyên nhân khiến nhiều lao động thất nghiệp không mặn mà với việc học nghề là do đây chủ yếu là đội ngũ lao động phổ thông, không có tích lũy về kinh tế nên không có điều kiện để học nghề mới. Trong khi đó, mức hỗ trợ học nghề hiện nay còn hạn chế. Bên cạnh đó, chính sách của bảo hiểm thất nghiệp chỉ hỗ trợ chi phí học nghề mà chưa hỗ trợ các chi phí khác nên người lao động gặp khó khăn khi phải tự chi trả nhiều khoản trong thời gian học nghề. Để thu hút lao động thất nghiệp học nghề, cơ quan quản lý nhà nước cần nghiên cứu đề xuất nâng mức hỗ trợ học nghề, kéo dài thời gian hỗ trợ học nghề, xây dựng danh mục nghề nghiệp, chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp, tạo việc làm bền vững cho nhóm lao động sau thất nghiệp. Về phía người lao động cần thay đổi quan điểm không nên chỉ quan tâm đến việc hưởng trợ cấp thất nghiệp mà cần lựa chọn học những ngành nghề phù hợp với nhu cầu của thị trường trong bối cảnh tình hình kinh tế, cơ cấu cung - cầu lao động có nhiều biến động như hiện nay.

Lan Hương