Lập kỷ lục năm, xuất khẩu Việt Nam vẫn đối diện không ít thách thức

Theo ông Sơn, trong giai đoạn 2020 - 2025, xuất khẩu của Việt Nam đã trải qua một thời kỳ bứt phá với tốc độ tăng trưởng bình quân 10% mỗi năm. Nhờ vậy, kể từ năm 2023, Việt Nam đã lọt top 20 nền kinh tế có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất thế giới.

Năm 2025, chỉ tính riêng 11 tháng, Việt Nam đã thu về 430,2 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu - mức cao nhất từ trước tới nay. Thặng dư thương mại trong kỳ đạt 20,5 tỷ USD. Năm nay cũng là năm thứ 10 liên tiếp Việt Nam duy trì kết quả xuất siêu (kể từ năm 2016).

“Dự kiến cả năm 2025, kim ngạch xuất khẩu ước đạt 470 tỷ USD, tăng 16% so với cùng kỳ năm trước,” ông Sơn chia sẻ.

Dù đạt kết quả tích cực, xuất khẩu của Việt Nam cũng đang phải đối mặt với không ít thách thức khi bối cảnh thương mại thế giới bất định, xung đột địa chính trị, tiêu chuẩn bền vững từ các thị trường ngày càng tăng.

Ông Sơn cho biết, tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam hiện nay vẫn phụ thuộc đáng kể vào khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Trong khi đó, doanh nghiệp trong nước chưa tham gia sâu vào các khâu có giá trị gia tăng cao trong chuỗi sản xuất và phân phối toàn cầu.

Nhiều ngành hàng còn phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu, khiến hoạt động sản xuất và xuất khẩu dễ bị tổn thương trước các cú sốc bên ngoài và nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng.

Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu Nguyễn Anh Sơn tại sự kiện. Ảnh: Lê Hồng Nhung - Mekong ASEAN

Trong khi đó, ông Trần Thanh Hải – Phó Cục trưởng Cục xuất nhập khẩu lưu ý, xuất khẩu của Việt Nam còn phụ thuộc vào một số thị trường lớn; hàng xuất khẩu ở chuỗi giá trị thấp; phụ thuộc lớn vào nguồn cung truyền thống.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp xuất khẩu còn phải chịu thách thức từ các vụ việc phòng vệ thương mại. Tính đến tháng 4/2025, Việt Nam đã đối mặt với 284 vụ. Trong đó 54,6% số vụ chống bán phá giá, 20,8% vụ điều tra liên quan tự vệ 20,8%, 13,7% vụ chống lẩn tránh và 10,9% số vụ chống trợ cấp.

TS Nguyễn Thị Thu Trang – Chuyên gia pháp luật và hội nhập kinh tế quốc tế cũng cho rằng, các thị trường xuất khẩu ngày càng yêu cầu về tiêu chuẩn bền vững, buộc các doanh nghiệp phải nâng cao năng lực, thay đổi để thích ứng.

Đơn cử, từ ngày 1/1/2026, Cơ chế điều chỉnh carbon qua biên giới (CBAM) của EU sẽ bắt đầu áp thuế biên giới carbon đối với các mặt hàng nhập khẩu như thép, phân bón, xi măng, nhôm và khí hydro.

EU còn đưa ra một loạt tiêu chuẩn bền vững khác như quy định chống phá rừng (EUDR), thẩm định chuỗi cung ứng bền vững, thiết kế sinh thái....

Phân tích về những tác động lên ngành hàng từ các tiêu chuẩn trên, bà Trang cho biết, đối với nông sản thực phẩm, các sản phẩm xuất khẩu sẽ chịu giới hạn về hóa chất, thuốc trừ sâu, phân bón được phép sử dụng trong sản xuất, giảm mức tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, chất kháng sinh cho phép trong sản phẩm.

Đối với dệt may, doanh nghiệp của ngành phải đưa vào sản xuất vật liệu tuần hoàn, có hộ chiếu số cho sản phẩm theo tiêu chuẩn của EU...

Chuyên gia pháp luật và hội nhập kinh tế quốc tế Nguyễn Thị Thu Trang. Ảnh: Lê Hồng Nhung - Mekong ASEAN

Trong bối cảnh trên, để xuất khẩu tiếp tục tăng trưởng, ông Trần Thanh Hải nhấn mạnh, Việt Nam cần chuyển dịch mạnh sang mô hình xuất khẩu theo chiều sâu, gắn với đổi mới sản xuất, nâng cao giá trị gia tăng.

Đồng thời, hàm lượng công nghệ và tỷ lệ nội địa hóa sản phẩm xuất khẩu phải được năng lên; tối ưu hóa chi phí logistics, xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu, mở rộng mạng lưới FTA.

Còn theo bà Trang, doanh nghiệp cần theo dõi, cập nhật các tiêu chuẩn bền vững ở các thị trường; xác định các kế hoạch phù hợp. Nếu tận dụng tốt, doanh nghiệp sẽ có những cơ hội trong tương lai dài như mở rộng thị trường cho sản phẩm; tiếp cận các thị trường ngách tiềm năng...

Bà Trang cũng cho rằng, các cơ quan quản lý, hiệp hội cần thông tin kịp thời về các chính sách tại thị trường; về các tiêu chuẩn bền vững cụ thể..., để doanh nghiệp chủ động đưa ra các kế hoạch ứng phó, chứng minh năng lực của mình.

Lê Hồng Nhung