Liệu đồng đô la Mỹ có mất đi vị thế thống trị?

Đồng đô la Mỹ tại quầy giao dịch ngoại hối ở Rawalpindi, Pakistan. Ảnh: THX/TTXVN

Bình luận với tờ Wall Street Journal mới đây, Barry Eichengreen, Chủ tịch chương trình George C. Pardee và Helen N. Pardee, đồng thời là Giáo sư danh dự về kinh tế và khoa học chính trị tại Đại học California, nhận định rằng vị thế của đồng đô la Mỹ như đồng tiền dự trữ toàn cầu đã trở thành một biểu tượng cho sức mạnh kinh tế của Washington trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, những diễn biến gần đây trong nền chính trị và kinh tế toàn cầu đã dấy lên câu hỏi liệu vị thế thống trị này có đang bị lung lay hay không. Một số nhà phân tích tin rằng các chính sách thuế quan, sự gia tăng của nợ công, và việc sử dụng các biện pháp trừng phạt tài chính như một công cụ chính sách đối ngoại có thể đe dọa vai trò của đồng đô la Mỹ (USD).

Điển hình là trường hợp của Nga, sau khi bị hạn chế tiếp cận với đồng USD vào năm 2022, nước này đã chuyển sang sử dụng đồng Nhân dân tệ của Trung Quốc trong các giao dịch quốc tế. Các quốc gia khác cũng đang tìm kiếm những giải pháp thay thế, trong bối cảnh lo ngại về sự can thiệp quá mức của Mỹ vào nền kinh tế toàn cầu và áp lực nợ công có thể buộc Cục Dự trữ Liên bang (Fed) phải duy trì lãi suất thấp, gây ra lạm phát và làm mất giá đồng USD.

Bài học lịch sử: Khi đồng đô la Mỹ từng mất đi vị thế

Nhiều người tin rằng vai trò quốc tế của USD là bất khả xâm phạm do quy mô của nền kinh tế Mỹ và sự phổ biến của đồng tiền này. Tuy nhiên, lịch sử lại cho thấy một câu chuyện hoàn toàn khác. Trước Thế chiến thứ nhất, đồng bảng Anh mới là đồng tiền thống trị thế giới, trong khi đồng đô la Mỹ không được sử dụng rộng rãi trên phạm vi quốc tế. Nước Mỹ khi đó thậm chí còn không có ngân hàng trung ương để hỗ trợ thị trường tài chính của mình.

Bước ngoặt lịch sử diễn ra vào năm 1913 với sự ra đời của Đạo luật Dự trữ Liên bang, thành lập ngân hàng trung ương và cho phép các ngân hàng thương mại Mỹ mở chi nhánh ở nước ngoài. Tuy nhiên, chính nỗ lực bền bỉ của một cá nhân đã giúp đồng đô la Mỹ "cất cánh". Đó là người Mỹ gốc Đức Paul Warburg, nhà kinh doanh ngân hàng tài năng, người đã nhìn thấy sự phụ thuộc vào đồng bảng Anh là một bất lợi cạnh tranh. Ông đã vận động để ngân hàng trung ương tạo ra một thị trường tín dụng thương mại bằng USD. Tầm nhìn của ông Warburg đã được hiện thực hóa khi ông tham gia vào cuộc họp bí mật trên đảo Jekyll năm 1910, nơi các chủ ngân hàng lớn thống nhất những nội dung cốt lõi của Đạo luật Dự trữ Liên bang.

Sau khi được Tổng thống Mỹ Woodrow Wilson bổ nhiệm vào Hội đồng Dự trữ Liên bang, ông Warburg đã không ngừng thúc đẩy Fed hỗ trợ thị trường tín dụng đô la Mỹ non trẻ. Ông cũng thành lập Hội đồng Nhận thanh toán Mỹ (American Acceptance Council) vào năm 1919 và Ngân hàng Nhận thanh toán Quốc tế vào năm 1921 để thúc đẩy việc sử dụng đồng đô la Mỹ trong thương mại nước ngoài. Nhờ những nỗ lực này, cùng với điều kiện thuận lợi khi Mỹ đã trở thành nền kinh tế và quốc gia xuất khẩu lớn nhất thế giới, đồng đô la Mỹ đã thay thế đồng bảng Anh trở thành đồng tiền quốc tế hàng đầu vào cuối những năm 1920.

Những biến động toàn cầu và sức ép chính trị - kinh tế khiến giới phân tích đặt câu hỏi: đồng đô la Mỹ có còn giữ vị thế thống trị tiền tệ quốc tế như trước (trong ảnh: Đồng yen của Nhật Bản và đồng đô la Mỹ). Ảnh: THX/TTXVN

Đại Suy thoái và sự sụp đổ của đồng đô la Mỹ

Thế nhưng, những gì đạt được cũng có thể mất đi. Khi cuộc Đại Suy thoái bắt đầu vào năm 1929, sự sụt giảm mạnh trong hoạt động thương mại đã giáng một đòn nặng nề vào đồng đô la Mỹ. Hơn nữa, những khủng hoảng tài chính liên tiếp đã làm gián đoạn dòng chảy tài chính, khiến các nhà nhập khẩu và xuất khẩu mất niềm tin vào hệ thống ngân hàng Mỹ. Các ngân hàng Mỹ, vốn đang gặp khó khăn, đã ngừng cho vay, đặc biệt là đối với các ngân hàng nước ngoài. Điều này khiến thị trường chấp nhận USD sụp đổ.

Nghiêm trọng hơn, Fed đã từ chối can thiệp và duy trì thị trường, khiến vấn đề càng trầm trọng. Giá trị USD đã giảm mạnh, đến năm 1934, chỉ còn chưa đầy một nửa so với đồng bảng Anh.

Sự sụt giảm nghiêm trọng này có thể được giải thích bằng hai yếu tố chính: vấn đề nhân sự và chính trị. Sau khi Benjamin Strong, Thống đốc có ảnh hưởng của Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York và là một người ủng hộ mạnh mẽ vai trò toàn cầu của đồng đô la Mỹ, qua đời vào năm 1928, người kế nhiệm ông, George Harrison, lại ít quan tâm đến nhu cầu hỗ trợ thị trường bằng tín dụng thương mại USD.

Về mặt chính trị, Carter Glass, một Thượng nghị sĩ có ảnh hưởng, đã đổ lỗi cho các quy định lỏng lẻo của Fed và sự ủng hộ quá mức của ông Strong đối với thị trường chấp nhận USD là nguyên nhân dẫn đến cuộc khủng hoảng. Dưới áp lực chính trị, các ngân hàng dự trữ đã cắt giảm hoạt động, khiến các ngân hàng thương mại ngần ngại mua trái phiếu. Kết quả là, trong khi nước Mỹ dần phục hồi sau cuộc Đại Suy thoái, thị trường quốc tế vốn rất quan trọng của họ lại không thể.

Bài học cho hiện tại

Phải đến sau Thế chiến thứ hai, đồng đô la Mỹ mới một lần nữa trở thành đồng tiền chủ chốt toàn cầu, chủ yếu nhờ vào thực tế là nền kinh tế Mỹ là nền kinh tế duy nhất còn trụ vững. Sau kinh nghiệm cay đắng của cuộc Đại Suy thoái, Fed đã thừa nhận trách nhiệm của mình trong vai trò là người cho vay và cung cấp thanh khoản cuối cùng. Điều này đã củng cố vị thế của đồng đô la Mỹ và dẫn đến một thời kỳ ổn định tài chính đáng kể.

Chuyên gia Eichengreen kết luận, bài học cho năm 2025 là rất rõ ràng: vị thế thống trị quốc tế của đồng đô la Mỹ không phải là điều hiển nhiên hay vĩnh cửu. Để duy trì vai trò này, nó phải được tích cực thúc đẩy và bảo tồn. Điều này đòi hỏi sự hỗ trợ từ các quan chức có năng lực, những người hiểu rõ tầm quan trọng của việc duy trì sự ổn định tài chính. Sự can thiệp chính trị có thể mang lại những rủi ro lớn. Tóm lại, vị thế của đồng đô la Mỹ không chỉ phụ thuộc vào sức mạnh kinh tế, mà còn vào sự khôn ngoan và tầm nhìn của các nhà lãnh đạo chính trị và tài chính.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc