Lo ngại gia tăng thuốc lá nhập lậu khi thuế tăng sốc

Toàn cảnh tọa đàm “Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và chống buôn lậu thuốc lá - những vấn đề đặt ra” tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Theo số liệu mới nhất của Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công thương) cho thấy, dù các cơ quan Nhà nước đã có nhiều nỗ lực, tình hình buôn lậu thuốc lá vẫn diễn biến phức tạp.

Thế giới ngầm thuốc lá lậu

Về vấn đề buôn lậu thuốc lá, Thượng tá Lê Thiện Thành, Phó trưởng phòng Hướng dẫn Điều tra, Cục Phòng, chống ma túy và tội phạm (Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng), cho hay hoạt động buôn lậu, nhập lậu thuốc lá điếu ngoại, nguyên liệu thuốc lá, thuốc lá điện tử không rõ nguồn gốc xuất xứ vào nước ta đang là vấn đề gây nhức nhối trong xã hội, ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá hợp pháp, gây thất thu ngân sách nhà nước.

Thượng tá Lê Thiện Thành, Phó trưởng phòng Hướng dẫn Điều tra, Cục Phòng, chống ma túy và tội phạm (Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng).

Cụ thể, nguyên liệu lá thuốc lá nhập lậu xảy ra ở địa bàn khu vực biên giới các tỉnh Lạng Sơn, Lào Cai, Cao Bằng. Thuốc lá điếu ngoại nhập lậu xảy ra ở địa bàn khu vực biên giới các tỉnh Quảng Trị, Gia Lai, Tây Ninh, Long An, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang và vùng Tây Nam. Chủng loại thuốc lá điếu ngoại nhập lậu đa dạng về chủng loại, tên gọi thường là Hero, Jet, 555, Nesol, Scott,.. không rõ nguồn gốc, xuất xứ, có tên gọi nhưng nguồn gốc đều là không xác định được. Vì thế, nguồn gốc đã không xác định được thì chất lượng cũng không bảo đảm.

Còn trong giai đoạn 5 năm trước đó (2019-2023), các lực lượng chức năng đã bắt giữ được 59.637 vụ buôn lậu thuốc lá, đưa ra truy tố, xét xử nhiều tổ chức, cá nhân, tịch thu nhiều phương tiện vận chuyển. Tổng số thuốc lá nhập lậu bị bắt giữ là 37,5 triệu bao, số lượng bị tiêu hủy là 22,1 triệu bao.

Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép thuốc lá qua biên giới, các lực lượng chức năng đã gặp nhiều khó khăn, thách thức từ phía ngoại biên lẫn trong nước. Loại hàng không rõ xuất xứ được bày bán công khai ở phía ngoại biên, tự do ở phía nước bạn (Campuchia, Lào); ngoài ra giá cả thấp, do vậy có rất nhiều kho hàng, bến bãi hình thành dọc biên giới đối diện Việt Nam (Campuchia, Lào) được các đối tượng tập kết thuốc lá lậu, kho chứa ngay sát biên giới hoặc ở các địa điểm cơ động sát biên giới, do đó việc vận chuyển hàng lậu được thực hiện rất nhanh chóng.

Lực lượng chức năng tổ chức tiêu hủy thuốc lá lậu.

Trước đó, tại hội thảo về mối liên quan giữa thuế và thuốc lá lậu diễn ra vào tháng 7/2024, Vụ trưởng Chính sách-Pháp chế (Bộ Công thương) Kiều Dương cũng nói rõ về nguyên nhân khiến các đối tượng buôn lậu vẫn bất chấp dù đã có khung hình phạt nghiêm minh. Ông chia sẻ, trong quá trình điều tra, thậm chí những đồng nghiệp đã bị thương tích hoặc hy sinh, như năm 2016 một công chức đã hy sinh trong quá trình truy bắt đối tượng vận chuyển hàng cấm, thuốc lá điếu nhập lậu ở Long An.

Nói về mối liên hệ giữa phòng, chống thuốc lá lậu và chính sách thuế, ông Kiều Dương nhấn mạnh mục tiêu chính của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nhằm điều tiết hành vi người tiêu dùng và tăng thu ngân sách. Tuy nhiên, khi thuế đối với sản phẩm thuốc lá hợp pháp tăng đột ngột, giá bán của sản phẩm thuốc lá hợp pháp cũng tăng cao, từ đó đẩy người tiêu dùng đến thuốc lá lậu. Người bán thuốc lá lậu tại chỗ và trên mạng sẽ hoạt động càng mạnh mẽ hơn do lợi nhuận thu được từ việc trốn thuế trở nên vô cùng hấp dẫn, gấp nhiều lần so với trước khi tăng thuế, dẫn đến mặt trận chống thuốc lá lậu vốn đã phức tạp trở nên nhiều thử thách hơn và ngân sách Nhà nước có nguy cơ sẽ tiếp tục thất thoát.

Tìm kiếm giải pháp khả thi

Tại tọa đàm “Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và chống buôn lậu thuốc lá - những vấn đề đặt ra” được tổ chức tại Hà Nội mới đây, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) cho hay cả 2 phương án tăng thuế tiêu thụ đặc biệt theo dự Luật, tổng lượng tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm khoảng 7% vào năm 2030. Dẫn mô hình phân tích tác động của việc tăng thuế của Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, bà Cúc cho rằng, sản lượng thuốc lá hợp pháp ở cả 2 phương án đều giảm mạnh vào năm 2030.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA).

Thuốc lá hợp pháp giảm 30% ở phương án 1 (tương đương giảm 28 tỷ điếu) và giảm 36% ở phương án 2 (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025 trước khi tăng thuế. Điều này sẽ gây ra thiệt hại nặng nề cho ngành thuốc lá, các doanh nghiệp có thể phá sản trong thời gian ngắn khi doanh thu sụt giảm khoảng 32%-35%. Ngược lại, lượng thuốc lá lậu sẽ tăng mạnh ở cả 2 phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất. Đến năm 2030, thuốc lá lậu có thể sẽ tăng 205% ở phương án 1 (khoảng 22 tỷ điếu) và tăng 230% ở phương án 2 (tương đương 24 tỷ điếu) so với 2025.

“Lộ trình tăng thuế nên giãn ra để lực lượng Bộ đội Biên phòng và các cơ quan quản lý thị trường có thêm thời gian để chuẩn bị kế hoạch và lực lượng nhằm ứng phó hiệu quả với việc buôn thuốc lá lậu tăng cao do thuế tăng”, Thượng tá Lê Thiện Thành cũng nhấn mạnh.

Ông Hồ Lê Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cũng cho rằng, cần cân nhắc kỹ lưỡng phương án thực hiện. Ông Nghĩa dẫn chứng, ngành thuốc lá vẫn có đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước trong nhiều năm qua. Điển hình, Tổng Công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) nộp ngân sách tăng dần qua các năm, riêng trong năm 2023 đã nộp hơn 14.000 tỷ đồng vào ngân sách; đóng góp 100 tỷ đồng vào Quỹ Phòng, chống Covid-19 và 265 tỷ đồng vào Quỹ Bảo vệ môi trường, đồng thời tạo sinh kế cho hơn 90.000 nông dân,…

Ông Hồ Lê Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam.

Theo ông Hồ Lê Nghĩa, việc tăng thuế đột ngột có thể gây bất ổn trong ngành, đặc biệt khi giá thuốc lá hợp pháp tăng mạnh sẽ thúc đẩy buôn lậu thuốc lá - vốn không chịu thuế và không được kiểm soát chất lượng. “Chúng tôi cho rằng phương án tăng thuế phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay là áp dụng phương pháp hỗn hợp với lộ trình tăng dần. Hiệp hội đề xuất tăng 2.000 đồng vào năm 2026, 2.000 đồng vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng vào năm 2030, nhằm tạo ra một lộ trình phù hợp giúp giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường”.

Trong buổi họp tổ ngày 22/11 về dự án Luật Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) trong chương trình Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Mạnh Hùng (Đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Cần Thơ) cho rằng, mức tăng như dự thảo hiện nay sẽ tác động rất lớn đến thị trường, ảnh hưởng đến sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, đồng thời khiến việc buôn lậu thuốc lá tăng lên, trong khi việc ngăn chặn tình trạng này còn nhiều khó khăn.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Mạnh Hùng (Đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Cần Thơ).

Việc giá thuốc lá trong nước tăng cao không những không làm giảm mức tiêu thụ mà còn làm tình trạng buôn lậu tăng hơn vì nhu cầu mua thuốc giá rẻ chuyển từ thuốc lá trong nước sang thuốc lá lậu, đại biểu nêu quan điểm.

Có thể nói, bên cạnh cần có mức tăng và lộ trình tăng thuế phù hợp, các biện pháp đi kèm khác cũng cần thiết nhằm phòng chống thuốc lá lậu hiệu quả. Thường xuyên tổ chức tuyên truyền, giáo dục phổ biến pháp luật nhằm nâng cao nhận thức, ý thức pháp luật cho cư dân biên giới để họ tự giác không tham gia hoặc tiếp tay cho hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép thuốc lá điếu ngoại nhập lậu.

QUANG MINH